Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

Druk nr 1097

Warszawa, 12 grudnia 2012 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VII kadencja
Komisja do Spraw Kontroli Państwowej

KOP-020-1/12




Pani

Ewa Kopacz

Marszałek Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej



Na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu Komisja do Spraw Kontroli
Państwowej wnosi projekt ustawy:

- o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
karnego.

Do reprezentowania stanowiska Komisji w pracach nad projektem ustawy
został upoważniony poseł Jarosław Pięta.


Przewodniczący Komisji


(-) Mariusz Błaszczak



Projekt


USTAWA
z dnia........................2012 r.

o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego


Art. 1.
W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz.
555, z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 49 § 4 otrzymuje brzmienie:
„§ 4. W sprawach o przestępstwa popełnione w związku z działalnością instytucji
państwowej, samorządowej lub społecznej prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy
kontroli państwowej, które w toku kontroli ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie
postępowania.”;
2) w art. 325e. § 1a otrzymuje brzmienie:
„§ 1a. W przypadku gdy zawiadomienie o przestępstwie zostało złożone przez inspektora
pracy lub Najwyższą Izbę Kontroli uzasadnienie postanowienia o odmowie wszczęcia
dochodzenia oraz umorzeniu dochodzenia sporządza się na ich wniosek.”.

Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia.






Uzasadnienie
Najwyższa Izba Kontroli ma ustawowy obowiązek zawiadamiać organy ścigania o
przestępstwach ujawnionych w toku kontroli – art. 63 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia
1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz.U. z 2012 r. poz. 82). Jako „zawiadamiający” NIK
ma uprawnienie do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcie postępowania
karnego w każdej sprawie. Stanowi o tym art. 306 § 1 kpk, który mówi, że odwołanie od
takiej decyzji przysługuje nie tylko pokrzywdzonemu lecz również instytucji państwowej,
samorządowej lub społecznej, która w związku ze swoją działalnością ujawniła przestępstwo i
złożyła zawiadomienie.
Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku umorzenia postępowania. W tych
sprawach NIK nie zawsze ma legitymację procesową do składania środków odwoławczych.
Ustawodawca w art. 306 § 1 kpk przyznał to uprawnienie stronom tj. pokrzywdzonemu i
podejrzanemu. W związku z tym w działalności kontrolnej Izba może korzystać z tego prawa
tylko wtedy, gdy wykonuje uprawnienia pokrzywdzonego, na podstawie art. 49 § 4 kpk.
Powołany przepis ogranicza możliwość korzystania z uprawnień pokrzywdzonego tylko do
tych przypadków, gdy przestępstwem została wyrządzona szkoda w mieniu instytucji
państwowej, samorządowej lub społecznej i nie działa organ pokrzywdzonej instytucji.
W wielu sprawach Izba nie ma możliwości zaskarżenia decyzji organu ścigania o umorzeniu
postępowania. Dotyczy to przede wszystkim spraw, w których z reguły nie ma szkody w
mieniu, zaś przedmiotem jest np. sfałszowanie dokumentów, poświadczenie nieprawdy
(art. 270 kk czy 271 kk), czy też prowadzenie ksiąg rachunkowych wbrew przepisom ustawy
lub podawanie w księgach nierzetelnych danych ( art. 77 pkt 1 ustawy o rachunkowości,) jak
również samowola budowlana (art. 90 ustawy – Prawo budowlane) i wiele innych. Podobnie
rzecz się przedstawia z wypełnieniem przesłanki odnoszącej się do braku działania organu
pokrzywdzonej instytucji. Wielokrotnie organy orzekające w sprawie odmawiały NIK prawa
do zastępowania pokrzywdzonego, mimo że organy pokrzywdzonych instytucji nie
wykazywały żadnej inicjatywy w toku prowadzonego postępowania, w tym nie składały
środków odwoławczych, w sytuacji gdy wymagał tego interes tych instytucji. W doktrynie i
judykaturze utrwalił się pogląd, że zakres pojęcia „nie działa” należy ograniczyć do sytuacji,
gdy materiał dowodowy wskazuje, że określona jednostka organizacyjna nie daje
dostatecznych gwarancji czuwania nad interesem danej instytucji przez niepodejmowanie
działań procesowych. Oceny tej dokonuje prokurator na podstawie wyników postępowania
przygotowawczego, do którego obowiązków należy zbadanie, czy zachodzą przesłanki do
wstąpienia organu kontroli w prawa pokrzywdzonej instytucji. Samo nieskorzystanie przez
pokrzywdzonego z możliwości zaskarżenia decyzji nie oznacza jeszcze, że nie działa organ
pokrzywdzonej instytucji i nie świadczy o nienależytym czuwaniu przez ten organ nad
interesami pokrzywdzonej instytucji, lecz o uznaniu zasadności decyzji prokuratora. Taka
interpretacja art. 49 § 4 kpk w wielu sprawach wyłącza udział NIK w postępowaniu. Dlatego
w celu zapewnienia lepszej ochrony interesu publicznego - niezbędna byłaby nowelizacja
tego przepisu w sposób zaproponowany wyżej.
Zaproponowana zmiana spowoduje, że organ kontroli państwowej, który w toku
kontroli ujawnił przestępstwo lub wystąpił o wszczęcie postępowania mógłby wykonywać
prawa pokrzywdzonego niezależnie od czynności podejmowanych przez pokrzywdzonego w
toku prowadzonego postępowania. Zapewni to lepszą i skuteczniejszą ochronę interesów
pokrzywdzonej instytucji, i - co za tym idzie - interesu publicznego. Umożliwi też poddanie
kontroli niezawisłego sądu większej liczby decyzji prokuratury, które nie zawsze są
przekonujące. Oczywistym jest, że nie zawsze organ pokrzywdzonej instytucji będzie
zainteresowany w zaskarżeniu decyzji umarzającej postępowanie, zwłaszcza w sytuacji, gdy
ustalenia kontroli wskazują na odpowiedzialność osób kierujących tą instytucją za ujawnione
nieprawidłowości.
W celu skuteczniejszej ochrony interesu publicznego, uzasadnione byłoby też
wprowadzenie zmian w art. 325e kpk poprzez przyznanie Izbie uprawnienia do złożenia
wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia o odmowie wszczęcia dochodzenia oraz
o umorzeniu dochodzenia, podobnie jak to uczyniono w odniesieniu inspektora pracy (w art.
325e § 1a kpk.). Zgodnie z treścią art. 325e § 1kpk postanowienia m.in. o odmowie wszczęcia
dochodzenia oraz o umorzeniu dochodzenia nie wymagają uzasadnienia. Brak uzasadnienia
tych decyzji utrudnia jednak dokonanie oceny ich trafności i podjęcia właściwej decyzji
odnoście konieczności ich zaskarżenia. Ponadto uniemożliwia instancji wyższej, rozpatrującej
zażalenie, poznanie motywów zaskarżonej decyzji, utrudniając ocenę jej zasadności. Wskazać
też trzeba, że przyznanie przez ustawodawcę jednemu tylko podmiotowi (inspektorowi pracy)
prawa do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia o odmowie wszczęcia
i umorzeniu dochodzenia wprowadza nierówność między podmiotami uprawnionymi do
wnoszenia zażalenia na postanowienia wydawane w tych sprawach.
Projektowana regulacja może rodzić skutki finansowe dla budżetu państwa, jednak ich
przedstawienie na obecnym etapie nie jest możliwe do określenia, gdyż zależeć to będzie od
aktywności Najwyższej Izby Kontroli.
Projektowana regulacja wywoła pozytywne skutki społeczne i gospodarcze.
Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego nie jest
objęty zakresem regulacji prawa Unii Europejskiej.