Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego

Warszawa, 4 lutego 2008 r.

SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA–140 –196(5)/08



Pan


Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec poselskiego
projektu ustawy:

-
o zmianie ustawy o kombatantach
oraz niektórych osobach będących
ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego (druk nr 813).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Pracy i
Polityki Społecznej do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.



(-) Donald Tusk

Stanowisko Rządu
wobec poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych
osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (druk nr 813)



Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach bę-
dących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (druk nr 813) przewiduje rozsze-
rzenie stosowania przepisów ustawy na osoby cywilne, które w wyniku działań polskich pod-
ziemnych formacji wojskowych lub organizacji niepodległościowych poniosły śmierć lub
uszczerbek na zdrowiu z przyczyn narodowościowych, religijnych i rasowych.

Jak wskazują autorzy nowelizacji w uzasadnieniu, powodem wystąpienia z projektem
jest funkcjonowanie w polskim systemie prawnym aktów prawnych, pozwalających uzyskać
osobom represjonowanym przez reżim komunistyczny stosowne odszkodowania. Z faktu tego
wyprowadzają wniosek, iż odszkodowania takie należą się również osobom, które doznały
określonych szkód w wyniku działań niepodległościowego podziemia, motywowanych
względami narodowościowymi, rasowymi czy religijnymi. W uzasadnieniu ustawy wyraźnie
wskazują, iż „jeśli Państwo polskie przyjmuje na siebie odpowiedzialność za działania tych
grup, uznając je za działające w jego imieniu, i wypłaca odszkodowania spadkobiercom żoł-
nierzy walczących w tych oddziałach, realizując wspomnianą zasadę sprawiedliwości spo-
łecznej powinno naprawiać szkody, jakie oni wyrządzili cywilnym osobom postronnym”.
Trudno zgodzić się z powyższą argumentacją. Podstawowym aktem prawnym, który przewi-
duje możliwość uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia przez osoby poszkodowane
przez komunistyczne państwo polskie (i członków ich rodzin) jest ustawa z dnia 23 lutego
1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działal-
ność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 1991r. Nr 34, poz.149, ze zmia-
nami). Warunkiem jednak uzyskania odszkodowania z tej ustawy jest doznanie szkody w wy-
niku przeprowadzonego przez właściwe organy państwowe postępowania karnego (choćby
niezakończonego wydaniem stosownego orzeczenia), co jasno wynika z orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 3 marca 1994 r. (I KZP 1/94).
Z kolei ustawa z dnia 2 września 1994 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach
przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym

w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych (Dz.U.

2
z 2001r. Nr 60, poz.622, z późn.zm) przewiduje możliwość uzyskania odszkodowań jedynie
przez osoby przymusowo zatrudnione w zakładach wydobywających rudy uranu.

Z faktów podanych wyżej można wyprowadzić dwa wnioski, które każą negatywnie
ocenić projekt ustawy zawarty w druku sejmowym nr 813.
Po pierwsze, nieprawdziwy jest pogląd przedstawiony w uzasadnieniu, iż w obecnym
stanie prawnym „Państwo polskie przyjmuje na siebie odpowiedzialność za działania tych
grup (podziemia niepodległościowego) uznając je za działające w jego imieniu i wypłaca od-
szkodowania spadkobiercom żołnierzy walczących w tych oddziałach”. Otóż prawną podsta-
wą odpowiedzialności odszkodowawczej wolnej Polski są bezprawne działania organów pań-
stwa komunistycznego, którego Rzeczpospolita Polska jest prawnym kontynuatorem (w przy-
padku represji ze strony organów sowieckich, odpowiedzialność naszego państwa jest skut-
kiem częściowego przekazania przez Polskę w drodze umowy międzynarodowej suwerenno-
ści i umożliwienia tym samym przez nasze państwo represjonowania swoich obywateli przez
organy ZSRR). W przypadku zaś czynów wskazanych w projekcie, to nie dopuściły się ich
organy państwowe, ale oddziały partyzanckie, które nie wchodziły w skład aparatu państwo-
wego, a więc brak jest podstawy prawnej, by państwo brało na siebie odpowiedzialność mate-
rialną za ich działania.
Z faktu, iż wolna Polska pozytywnie ocenia działalność niepodległościowego podziemia
nie można w żadnym razie wyprowadzić prawnego imperatywu ponoszenia odpowiedzialno-
ści prawno-finansowej za działania tegoż podziemia. Na tej samej zasadzie można by żądać
wprowadzenia odpowiedzialności wolnej Polski za liczne mordy i rabunki, dokonane na lud-
ności cywilnej i żołnierzach polskiego podziemia przez oddziały Armii i Gwardii Ludowej,
które to oddziały też są w świetle obecnie obowiązującego prawa pozytywnie oceniane w RP
(fakt przynależności do nich jest podstawą uzyskania specjalnych przywilejów kombatanc-
kich).
Po drugie, całkowicie sprzeczne z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej by-
łoby przyznanie – jak chcą autorzy projektu – odszkodowań za działania niepodległościowego
podziemia, a nieprzyznanie odszkodowań osobom (a w zasadzie członkom rodzin pozostałych
po nich), które zostały zamordowane przez państwowy, komunistyczny aparat represji
w latach 1944 – 1989 r. Warto tu przypomnieć, że żołnierze niepodległościowego podziemia,
którzy zostali zabici czy trwale poszkodowani na zdrowiu w toku walk zbrojnych z forma-
cjami UB, KBW czy Ludowego Wojska Polskiego nigdy prawa do żadnych odszkodowań nie

3
uzyskali. Również ofiary pacyfikacji przez władze komunistyczne manifestacji wolnościo-
wych nigdy żadnych odszkodowań – na mocy ustawy – nie otrzymały.

Rozważając propozycje zawarte w poselskim projekcie ustawy (druk nr 813) warto
również zwrócić uwagę na fakt, że beneficjentami tych rozwiązań byłyby również osoby,
które doznały uszczerbku na zdrowiu lub które straciły bliskich w wyniku akcji odwetowych
polskiego podziemia niepodległościowego, będących reakcją na ludobójcze akty oddziałów
UPA dokonywane na ludności polskiej już po zajęciu danych terenów np. przez Armię Czer-
woną w 1944 r.
Jest rzeczą powszechnie znaną, że wobec barbarzyństwa ukraińskich nacjonalistów pol-
skie podziemie dokonywało często akcji odwetowych, których ofiarami padały niejednokrot-
nie osoby cywilne (co nie oznacza, że niewinne, gdyż wiele z nich brało udział w mordowa-
niu Polaków formalnie nie będąc członkami UPA czy innych ukraińskich organizacji). Zgod-
nie z projektem osoby te uzyskałyby status kombatanta i prawo do odszkodowań. Fakt ten na
pewno wywołałby powszechne oburzenie społeczne, jako że osoby trwale poszkodowane na
zdrowiu przez oddziały UPA czy członkowie rodzin osób przez nich pomordowanych żad-
nych świadczeń od naszego państwa nie otrzymują.
W uzasadnieniu do projekt nie wskazano, dlaczego uprawnienia kombatanckie i od-
szkodowania miałyby uzyskać osoby cywilne narodowości ukraińskiej poszkodowane przez
niepodległościowe podziemie, zaś osoby tak samo poszkodowane w latach 1944 – 1947 przez
oddziały wojska czy KBW już nie – tu również narusza się konstytucyjny imperatyw równego
traktowania.
Przyjęcie proponowanej ustawy postawi na porządku dziennym sprawę roszczeń osób
poszkodowanych w ramach Akcji Wisła, która była klasyczną akcją pacyfikacyjną, dokonaną
przez aparat państwowy, głównie z powodów narodowościowych.
Bardzo poważnym mankamentem projektu jest całkowity brak w jego treści przepisów
regulujących procedurę uzyskiwania odszkodowań – nie ma określonych najbardziej podsta-
wowych kwestii jak np. właściwości miejscowej sądu, nie ma nawet wskazania czy jest to sąd
karny, czy cywilny, zaś odesłanie do przepisów rozdziału 50 Kodeksu postępowania karnego
jest zupełnie niezrozumiałe, podobnie jak wymóg wnoszenia żądania odszkodowania za po-
średnictwem Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Mając powyższe na uwadze Rada Ministrów negatywnie ocenia poselski projekt ustawy o
zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojen-
nych i okresu powojennego (druk nr 813).