Poselski projekt ustawy o zasadach planowania i realizacji polityki społecznej

pozarządowymi, nie wskazując potrzeb finansowych oraz źródeł pozyskiwania potrzebnych
środków, nie przewidując harmonogramów realizacji zadań
Istotnym mankamentem jest formalistyczne podchodzenie do obowiązku tworzenia
dokumentów programowych, związany z niską świadomością potrzeby strategicznego
planowania, jak również brak ich powiązań w wymiarze pionowym.

Instytucje integracji społecznej
W przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu obok rodziny istotne znaczenie mają
instytucje należące do sektora publicznego oraz sektora pozarządowego. Sektor prywatny
obecny jest w niektórych typach usług społecznych i raczej niedostępny dla osób ubogich.
Podstawową instytucją przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w gminach są ośrodki
pomocy społecznej, zatrudniające blisko 40 tysięcy pracowników, w tym ponad 15.351
pracowników socjalnych. Do zadań ośrodków należy:
• zapewnienie osobom i rodzinom wsparcia w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej,
w tym usług socjalnych i świadczeń rzeczowych;
• zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej;
• doprowadzenie do uniezależnienia się od pomocy społecznej lub częściowego aktywizacji
społecznej we współpracy z pomocą społeczną
• integrowanie osób i grup będących w procesie wykluczenia społecznego ze środowiskiem
lokalnym.
Ośrodki pomocy społecznej są szczególnie obciążone realizując zadania określone w
ustawie o świadczeniach rodzinnych, ustawie o dodatkach mieszkaniowych oraz częściowo w
ustawie o systemie oświaty7. Na poziomie gminnym realizowane są również zadania
określone w ustawie o zatrudnieniu socjalnym, w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i
przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, w ustawie
o przeciwdziałaniu narkomanii, w ustawie o świadczeniach rodzinnych, oraz niektóre
zadania wynikające z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (w tym prace
społecznie użyteczne i roboty publiczne).
Na poziomie powiatu funkcjonują powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR),
zatrudniające ponad 3,8 tysiąca pracowników - realizujące zadania pomocy społecznej, które
przekraczają zakres działania i możliwości gminy (rodziny w kryzysie; dzieci i młodzież
pozbawiona opieki rodziców, rodziny zastępcze, osoby chore psychicznie, osoby
niepełnosprawne, uchodźcy) oraz powiatowe urzędy pracy zatrudniające 18,6 tysiąca
pracowników realizujące zadania z zakresu rynku pracy.
Na poziomie województwa istnieją regionalne ośrodki polityki społecznej (ROPS),
zatrudniające ponad 200 pracowników do zadań, których należy między innymi opracowanie,
aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej
integralną częścią strategii rozwoju województwa oraz wojewódzkie urzędy pracy, które
obecnie stanowią silny ośrodek kreowania działań dystrybucji funduszy europejskich.
Ważnym ogniwem systemu pomocy i integracji społecznej stanowią – pracownicy socjalni.
Od ich fachowości, umiejętności i rzetelności zależy duży obszar działań społecznych.

7
Chodzi o zadania związane z wypłatą stypendiów. Pomimo, iż ustawodawca wprost wskazał, iż ośrodki
pomocy społecznej nie mogą realizować zadań związanych z ta ustawą, znane są przypadki przekazania
ośrodkom ich realizacji.

6
Osobną grupę instytucji integracji społecznej stanową instytucje sektora pozarządowego,
które współpracują przede wszystkim z samorządami gminnymi oraz urzędami
marszałkowskimi.
Te organizacje, dla których pomoc społeczna i usługi społeczne to obszar podstawowy,
najczęściej prowadzą działania związane z pomocą osobom niepełnosprawnym lub chorym
(46% organizacji wskazuje na pomoc społeczną i usługi socjalne jako najważniejsze pole
swojej działalności), oraz ze wspomaganiem rodzin niewydolnych wychowawczo,
znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, lub patologicznych (45%). Z tych organizacji
42% organizacji tego typu zajmuje się także pomocą osobom skrajnie ubogim. Mniej więcej
co trzecia taka organizacja pomaga osobom starszym (32%), lub niesie pomoc osobom
uzależnionym i ich bliskim (30%). Podobna liczba organizacji pomocy społecznej i usług
socjalnych (30%) prowadzi lub wspiera domy dziecka, rodziny zastępcze, świadczy usługi
adopcyjne, niesie pomoc sierotom, lub oferuje inne usługi socjalne adresowane do dzieci i
młodzieży. Jedna na cztery (25%) organizacje wskazuje, że zajmuje się zorganizowaną
dystrybucją darów rzeczowych, odzieży i żywności oraz wsparcia finansowego, a jedna na
pięć (20%) prowadzi schroniska dla bezdomnych lub pomaga im w inny sposób. 10%
prowadzi działania mające na celu pomoc ofiarom klęsk żywiołowych, a 2% pomaga
uchodźcom.
Istotnym problem jest przestrzenne zróżnicowanie sektora. 43% organizacji zlokalizowanych
jest w miastach wojewódzkich i stolicy kraju. Mniej więcej 1 na 3 organizacje tego typu
(36,5%) funkcjonuje w mniejszych miastach (powyżej 10 tys. mieszkańców), zaś co 5 (20%)
funkcjonuje na terenach wiejskich lub w miastach nie przekraczających 10 tysięcy
mieszkańców.
W Polsce rozwijana jest także ostatnio idea ekonomii społecznej i powiązana z nią idea
przedsiębiorczości społecznej. Przedsiębiorstwa społeczne muszą spełniać zarówno kryteria
ekonomiczne, jak i społeczne. Do pierwszych należy głównie stałość i autonomia działania
oraz ponoszenie ryzyka finansowego, do drugich wspieranie rozwoju społecznego na
szczeblu lokalnym, demokratyczne zarządzanie, społeczne pojmowanie zysku (zysk
przeznaczany na potrzeby integracyjne, a nie tylko dla właścicieli). Nową instytucją
przeciwdziałania wykluczeniu w ramach ekonomii społecznej są spółdzielnie socjalne,
tworzące miejsca pracy i możliwości aktywizacji społecznej osób bezrobotnych,
niepełnosprawnych, bezdomnych, uzależnionych oraz uchodźców.

Narzędzia i instrumenty przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu
Narzędzia i instrumenty służące przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu, to narzędzia i
instrumenty o charakterze: profilaktycznym, aktywizacyjnym, opiekuńczym, oraz
integracyjnym. Działania przy pomocy tych narzędzi i instrumentów oparte są o środowisko
lub instytucje.
Instrumenty profilaktyczne
Instrumenty profilaktyczne można podzielić na działania instytucjonalne oraz systemy
wsparcia dochodów. Do działań profilaktycznych należy zaliczyć działania kierowane do
rodzin i dzieci – świetlice i kluby, placówki wsparcia dziennego, doradztwo rodzinne i
psychologiczne służące pomocą rodzinie i przeciwdziałające możliwym patologiom.
Instrumentami profilaktycznymi, są również:
• systemy wsparcia dochodów: zasiłki z pomocy społecznej, świadczenia rodzinne, dodatki
mieszkaniowe i system stypendialny,
• system dożywiania dzieci w szkołach.

7
W obszarze tym należy doprowadzić do systemowych rozwiązań w zakresie
instytucjonalnym, oraz całościowego przeglądu systemów wsparcia celem skoordynowania
systemów i nadania im charakteru pro aktywizacyjnego w wymiarze zawodowym,
edukacyjnym, zdrowotnym i społecznym.
Instrumenty aktywizacyjne
Instrumenty te są stale poszerzane w ramach określonych regulacji prawnych. Do
najważniejszych należy zaliczyć:
• kontrakt socjalny – jako narzędzie pracownika socjalnego łączące ochronę dochodów z
pracą socjalną;
• indywidualny program zatrudnienia socjalnego – jako narzędzie aktywizacji zawodowej i
społecznej osób, którym należy przywrócić zdolność zatrudnienia, a którzy ją utracili bądź
mają trudności z aktywizacją z uwagi na cechy indywidualne (niepełnosprawność)
• zatrudnienie wspierane – jako narzędzie umożliwiające adaptację stałą (niepełnosprawni)
lub okresową (szczególne grupy bezrobotnych) na otwartym rynku pracy dla umożliwienia
adaptacji
• ekonomia społeczna – jako nowe narzędzie umożliwiające tworzenie miejsc pracy w
połączeniu z celami socjalnymi w postaci spółdzielni socjalnych oraz innych podmiotów
prawnych;
Do grup osób w określonej sytuacji , kierowane są dodatkowo narzędzia aktywizacyjne:
• indywidualny program wychodzenia z bezdomności
• indywidualny program integracji dla uchod ców;.
• program usamodzielniania się osób wychodzących z domów dziecka i innych instytucji
opiekuńczych.
W obecnym systemie prawnym brakuje spójności i koordynacji szeregu działań o charakterze
prawno-finansowym, zauważa się coraz pilniejszą potrzebę zwiększania kompetencji
pracowników pomocy społecznej, instytucji rynku pracy i organizacji pozarządowych.
Instrumenty opiekuńcze
W ramach działań na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu istotne są dwa
kierunki:
• rozwój i koordynacja systemu opieki długoterminowej dla osób starszych,
niepełnosprawnych i długoterminowo chorych (domy pomocy społecznej, zakłady
opiekuńczo-lecznicze, zakłady pielęgnacyjno – opiekuńcze, rodzinne domy pomocy,
usługi opiekuńcze);
• rozwój systemu pomocy rodzinom niewydolnym wychowawczo (rodzinne formy,
placówki dzienne i całodobowe).
W obu przypadkach dominują działania o charakterze instytucjonalnym i stacjonarnym
powodującym brak integracji ze środowiskiem lokalnym.
Działania o charakterze środowiskowym rozwijają się bardzo powoli. Rozwój usług
środowiskowych w opiece długoterminowej jest działaniem nie tylko o charakterze
integracyjnym, lecz stanowi również duży potencjał w możliwościach wzrostu zatrudnienia.
Istotną kwestią jest tu również problem jakości usług, dlatego też, niezbędny będzie system
kształcenia ustawicznego pracowników tych służb.

8
Instrumenty integracyjne
Funkcjonuje szereg instrumentów na rzecz pomocy i poradnictwa dla obywateli (zarówno
osób, grup jak i społeczności lokalnych) . Realizowane są one poprzez poradnictwo rodzinne i
specjalistyczne, poradnictwo obywatelskie oraz powstawanie i wspieranie instytucji
samopomocy (kluby integracji społecznej). Ważnym obecnie narzędziem na rzecz integracji
lokalnej jest projekt CAL (Centra Aktywności Lokalnej) wspierający aktywność społeczną w
środowiskach lokalnych.

II. Proponowane zmiany

Zmiany o charakterze systemowym:
1) budowa spójnego w wymiarze horyzontalnym systemu programowania polityki
społecznej połączonego z wdrażaniem perspektywy finansowej Unii Europejskiej;
2) zintegrowanie służb społecznych na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym;
3) określenie zastawu działań na rzecz aktywnej integracji skoordynowanych z
możliwymi kierunkami wsparcia przez Europejski Fundusz Społeczny;
4) wzmocnienie działań na rzecz rozwoju kapitału ludzkiego poprzez lepszą edukację i
podnoszenie umiejętności;
5) wzmocnienia partnerstwa publiczno – społecznego w realizacji zadań na rzecz
zatrudnienia i integracji społecznej.

Ad.1 budowa spójnego w wymiarze horyzontalnym systemu programowania polityki
społecznej połączonego z wdrażaniem perspektywy finansowej Unii Europejskiej;

Proponowane zmiany zawarte w projekcie ustawy o zasadach prowadzenia polityki
społecznej (art. 1 – 23) oraz niektóre zmiany zawarte w zmianie ustawy o rehabilitacji
społecznej i zawodowej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, o pomocy społecznej, o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy określają całościowy system programowania,
realizacji, oceny i ewaluacji polityki społecznej państwa.
Rozdział 1 Przepisy ogólne (art. 1 – 5).
W rozdziale tym definiuje się podstawowe pojęcie - polityki społecznej, którą określa się
jako zespół wzajemnie powiązanych działań administracji publicznej oraz partnerów
społecznych i gospodarczych podejmowanych i realizowanych w zakresie zatrudnienia,
zabezpieczenia społecznego, edukacji, zdrowia i mieszkalnictwa, których celem głównym jest
zapewnienie spójności i solidarności społecznej oraz zagwarantowanie realizacji praw
społecznych obywateli. Zdefiniowane zostają również polityki szczegółowe z przypisaniem
do właściwych działów administracji rządowej
Określa się również zasady realizacji polityki społecznej na podstawie spójnego systemu
programowania na poziomie krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym oraz zasady
realizacji i oceny tej polityki a także związek z programami operacyjnymi o których mowa w
przepisach ustawy o zasadach prowadzenia rozwoju. Rozdział ten określa również (art. 4)
podmioty odpowiedzialne za prowadzenie polityki społecznej na wszystkich szczeblach

9
administracji publicznej oraz zasady współpracy instytucji publicznych na rzecz spójnej
polityki społecznej.
Rozdział 2 Planowanie polityki społecznej (art. 6–9)
Rozdział ten określa zasady planowania polityki społecznej. Nowym zapisem jest określenie
dokumentu programowego na poziomie ogólnokrajowym – Krajowej Strategii Polityki
Społecznej. Dotychczas dokumenty o tej nazwie obejmowały zakres wyłącznie działu praca i
zabezpieczenie społeczne. Nowa propozycja zmienia charakter planowania polityki
społecznej z wąsko rozumianej sektorowości na rzecz projektowania horyzontalnego.
Skuteczność i efektywność rozwoju społecznego zależna jest bowiem od myślenia o polityce
społecznej państwa jako całości obejmując sfery pracy, zabezpieczenia społecznego, polityki
rodzinnej, ochrony zdrowia, edukacji, mieszkalnictwa oraz dialogu społecznego i
obywatelskiego. Oznaczać to będzie nowe zadania podejmowania działań koordynacyjnych,
w imieniu Prezesa Rady Ministrów dla całej polityki społecznej państwa.
Na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym ustawa nie tworzy nowych obowiązków
a jedynie porządkuje istniejący od 2003 roku stan prawny. Po pierwsze propozycja ta
wyprowadza planowanie polityki społecznej z ustawy o pomocy społecznej oraz zwalania z
koordynowania tych działań ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie.
Dotychczasowy stan prawny, pomimo iż uwzględniał iż strategie wojewódzkie, powiatowe i
gminne obejmowały całość polityki społecznej przewidzianej zgodnie z ustawami
kompetencyjnymi dla danego szczebla samorządowego, powodował przeniesienie ciężaru
działań wyłącznie na pomoc społeczną co często powodowało niezrozumienie i ograniczanie
działań wyłącznie do tej węższej sfery polityki socjalnej. Dodatkowym elementem był fakt iż
struktury pomocy społecznej są równorzędnym partnerem dla innych instytucji realizujących
politykę społeczną w gminie, powiecie i województwie. Dlatego też uznano za zasadne aby
za planowanie w zakresie polityki społecznej odpowiadały właściwe władze gminy obok
powiatu i województwa.
Zmianom określonym w art. 6– 9 projektu towarzyszą zmiany w:
ustawie z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, (art. 28 projektu);
ustawie z dnia 27 kwietnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych
ze środków publicznych (art. 30, pkt 1 - 3 projektu );
ustawie z dnia 27 kwietnia 1997 roku o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz
zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (art. 26 projektu);
określające spójność planowania w poszczególnych ustawach z zapisami rozdziału o
planowaniu polityki społecznej.
Rozdział 3 Realizacja polityki społecznej (art. 10 – 16)
Rozdział ten określa zasady realizacji polityki społecznej na podstawie programów
operacyjnych i przyjmowanych rocznych planów działania, które stanowią element realizacji
celów przewidzianych do osiągnięcia. Roczne plany działań będą przygotowywane corocznie
zarówno na poziomie kraju jak również na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym.
Plany te mają określać:
zadania przewidziane do realizacji w danym roku;
działania przewidziane do realizacji w odniesieniu do celów przewidzianych w strategii;
planowane wydatki budżetowe na realizację działań (w tym środki z budżetu Unii
Europejskiej).

10