Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Umowy o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, podpisanej w Warszawie dnia 2 kwietnia 2008 r.

3
Ponadto w Rzeczypospolitej Polskiej mieszka co najmniej 800 osób (osoby
owdowiałe, sieroty, współmałżonkowie amerykańskich emerytów), które
w obecnym stanie prawnym nie otrzymują ze Stanów Zjednoczonych Ame-
ryki świadczeń rodzinnych, do których są uprawnione. Osoby te od lat
90-tych bardzo aktywnie domagają się zawarcia umowy z tym państwem.
Umową są też zainteresowane polskie i amerykańskie podmioty gospodar-
cze, gdyż przez zniesienie podwójnego opłacania składek za osoby wyko-
nujące pracę w Rzeczypospolitej Polskiej i w Stanach Zjednoczonych Ame-
ryki poprawi ona warunki dla amerykańskich inwestycji w Rzeczypospolitej
Polskiej, a także inwestycji polskich w Stanach Zjednoczonych Ameryki.


2. Dotychczasowy, a projektowany stan prawny
W dniu 7 czerwca 1957 r. Rzeczpospolita Polska i Stany Zjednoczone Ame-
ryki zniosły wzajemnie ograniczenia w wypłacaniu świadczeń emerytalno-
rentowych do drugiego państwa.
Na tej podstawie z Rzeczypospolitej Polskiej do Stanów Zjednoczonych
Ameryki są przekazywane wszelkiego rodzaju świadczenia emerytalno-
rentowe (około 2.800), natomiast ze Stanów Zjednoczonych Ameryki są
przekazywane renty i emerytury (około 5.500) z pewnymi ograniczeniami.
wiadczenia rodzinne – od połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku
– przesyłane są tylko pod pewnymi warunkami (około 800 rent rodzinnych
jest zawieszonych ze względu na niespełnienie wymogu 5- letniego pobytu
w USA; osób potencjalnie uprawnionych, które nie wnioskują o świadcze-
nie, mając świadomość niespełnienia tego warunku, może być znacznie
więcej).
Z dniem wejścia w życie Umowy o zabezpieczeniu społecznym między
Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, podpisanej
w Warszawie dnia 2 kwietnia 2008 r., wspomniane ograniczenia, wynikają-
ce z amerykańskiego ustawodawstwa, związane z przekazywaniem świad-
czeń rodzinnych nie będą miały zastosowania do tego rodzaju świadczeń
dla osób uprawnionych zamieszkałych w Polsce, przy czym wszelkie prawa

4
nabyte na podstawie wcześniejszych polsko-amerykańskich ustaleń zosta-
ną zachowane.
Postanowienia umowy opierają się na czterech standardowych zasadach
stosowanych w dziedzinie koordynacji systemów zabezpieczenia społecz-
nego (m.in. w regulacjach wspólnotowych): równego traktowania, jedności
stosowanego ustawodawstwa, zachowania praw nabytych i w trakcie na-
bywania oraz swobodnego przekazywania świadczeń.

Część I
Postanowienia ogólne
Zakres przedmiotowy umowy obejmuje po stronie polskiej przepisy prawa
dotyczące następujących świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz
ubezpieczenia społecznego rolników:
-
emerytur, rent z tytułu niezdolności do pracy oraz rent rodzinnych,
- jednorazowych
odszkodowań oraz rent z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych,
- zasiłków pogrzebowych.
Po stronie amerykańskiej zakres ten obejmuje przepisy prawa regulujące
federalny system ubezpieczeń emerytalnych, rodzinnych oraz z tytułu nie-
zdolności do pracy (art. 2).
Mimo że standardowe umowy w zakresie zabezpieczenia społecznego za-
wierane przez Rzeczpospolitą Polską obejmują również rzeczowe świad-
czenia zdrowotne, i z uwagi na to że Stany Zjednoczone Ameryki w swoich
umowach nie zawierają tego rodzaju postanowień, zgodnie ze stanowi-
skiem Ministra Zdrowia, który odpowiada za koordynację rzeczowych
świadczeń zdrowotnych, zakres przedmiotowy umowy nie obejmuje takich
świadczeń.
Zakres podmiotowy umowy obejmuje wszystkie osoby, które podlegały lub
podlegają obecnie przepisom prawa wymienionym w zakresie przedmioto-

5
wym umowy oraz inne osoby w zakresie przysługujących im praw pocho-
dzących od tych ubezpieczonych (art. 3).
Umowa uwzględnia zasadę równego traktowania osób objętych jej zakre-
sem podmiotowym mających miejsce zamieszkania na terytorium jednego
z państw na równi z obywatelami drugiego państwa, przy stosowaniu prze-
pisów prawa drugiego państwa w zakresie nabycia prawa do świadczeń lub
ich wypłaty (art. 4). Obejmuje przekazywanie świadczeń objętych umową
do drugiego państwa z wyłączeniem po stronie polskiej świadczeń przy-
znawanych w szczególnym trybie i w drodze wyjątku (art. 5).

Część II
Postanowienia dotyczące stosowanych przepisów prawa
Opierając się na zasadzie stosowania przepisów prawa miejsca wykonywa-
nia pracy, przewiduje się określone wyjątki od tej zasady, m.in. osoba wy-
słana do pracy w drugim państwie na okres do 5 lat podlega ubezpieczeniu
w państwie wysyłającym. Przez wskazanie właściwych przepisów prawa,
regulacje umowy będą zapobiegały przypadkom podwójnego ubezpiecze-
nia społecznego osób pracujących w drugim państwie (art. 6).

Część III
Postanowienia dotyczące świadczeń
Przy ustalaniu prawa do świadczeń przewiduje się uwzględnianie okresów
ubezpieczenia w drugim państwie, o ile okresy w dwóch państwach nie na-
kładają się na siebie. Niezdolność do pracy będzie określana przez instytu-
cję właściwą każdego z państw, a stopień niezdolności do pracy będzie
określany przez polską instytucję zgodnie ze stosowanymi przez nią przepi-
sami prawa (art. 7).
Umowa daje prawo do świadczeń na podstawie okresów ubezpieczenia
w każdym z państw, lub jeśli okresy ubezpieczenia w jednym państwie są
niewystarczające, przewiduje uwzględnianie okresów ubezpieczenia w obu
państwach w celu przyznania świadczeń częściowych, w oparciu o zasadę
pro rata tempori (art. 8 i 9).

6
Część IV
Postanowienia różne
Art. 10-21 regulują zasady współpracy przy stosowaniu postanowień umo-
wy, m.in.:
- upoważniają właściwe władze do zawierania porozumień administracyj-
nych, koniecznych do stosowania umowy, a także do wyznaczenia in-
stytucji łącznikowych,
- określają zasady udzielania sobie wzajemnie pomocy przy realizacji
umowy oraz przekazywania danych osobowych,
- zawierają postanowienia dotyczące zwolnienia z opłat i uwierzytelniania
dokumentów w związku z realizacją umowy,
- określają zasady wykonywania badań lekarskich,
- zawierają postanowienia dotyczące: języków stosowanych przy realiza-
cji umowy, zasad składania wniosków i odwołań oraz waluty, w jakiej
mogą być realizowane płatności,
- określają sposób rozstrzygania sporów dotyczących interpretacji umo-
wy, a także wprowadzania zmian do umowy.

Część V
Postanowienia przejściowe i końcowe
Art. 22-25 zawierają postanowienia przejściowe i końcowe.
Zgodnie z art. 22 zasady ustalania i wypłaty świadczeń na podstawie umo-
wy będą obowiązywały od dnia jej wejścia w życie, jednakże będą dotyczyły
również okresów ubezpieczenia przebytych przed tą datą. Okres wysłania,
na podstawie umowy, będzie liczony od dnia jej wejścia w życie.
Art. 23 umowy zapewnia zachowanie praw nabytych w stosunku do świad-
czeń, do których prawo zostało ustalone przed dniem wejścia w życie umo-
wy.
Zgodnie z art. 24 umowa zostanie zawarta na czas nieokreślony, przy
czym umowa może zostać wypowiedziana przez każde z państw
z 12-miesięcznym okresem wypowiedzenia. W przypadku jej wypowiedze-
nia wszelkie prawa nabyte zgodnie z umową zostaną zachowane, a władze

7
właściwe uzgodnią sposób uregulowania praw będących w trakcie nabywa-
nia.
Aktualny stan prawny uniemożliwia otrzymywanie świadczeń rodzinnych
ze Stanów Zjednoczonych Ameryki przez znaczącą grupę osób uprawnio-
nych zamieszkałych w Rzeczypospolitej Polskiej.
Stan prawny wprowadzany umową zniesie tę barierę.
Zapewni też opłacanie składek tylko do jednego, polskiego lub amerykań-
skiego, systemu przez osoby przemieszczające się w celu wykonywania
pracy, co będzie sprzyjało rozwojowi współpracy gospodarczej między
Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki.
Nowy stan prawny stworzy możliwość uzyskania świadczeń częściowych
z jednego lub z obu państw znacznej grupie osób w Rzeczypospolitej Pol-
skiej i w Stanach Zjednoczonych Ameryki, które pracowały w obu pań-
stwach i mimo to obecnie nie mają wystarczających okresów ubezpieczenia
do przyznania świadczeń w jednym z tych państw lub w obu.
Ze względu na zapewnienie zachowania praw nabytych i będących w trak-
cie nabywania oraz równe traktowanie obywateli obu państw przy przyzna-
waniu i wypłacaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego nowy stan
prawny będzie sprzyjał promocji legalnego zatrudnienia w drugim państwie
osób migrujących.

3. Skutki
wejścia w życie umowy
Przewidywane skutki wejścia w życie umowy są następujące:
1) ułatwienie swobody przepływu osób między Rzecząpospolitą Polską
a Stanami Zjednoczonymi Ameryki przez zapewnienie ochrony oso-
bom przemieszczającym się między obu państwami przed utratą praw
nabytych w części, lub w całości, z systemu zabezpieczenia społeczne-
go drugiego państwa, a w tym m.in.:
- zagwarantowanie
uwzględnienia okresów ubezpieczenia przeby-
tych w Stanach Zjednoczonych Ameryki, o ile to niezbędne, na pra-
wo i wysokość polskich świadczeń (i odwrotnie),