Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o spółdzielniach

14
zachowany dotychczasowy system gwarantowania depozytów w spółdzielczych
kasach (obowiązkowe ubezpieczenie + Fundusz Stabilizacyjny Kasy Krajowej), który
gwarantuje członkom spółdzielczych kas zwrot złożonych w kasach oszczędności na
poziomie wyższym nawet niż publiczny system gwarantowania depozytów,
funkcjonujący w systemie bankowym, to jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
Rozwiązanie to jest w pełni zgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem Unii
Europejskiej, które wymaga by taki system gwarantowania depozytów zapewniał
zwrot oszczędności w zakresie nie niższym niż system publiczny. Takie rozwiązania
przyczynią się niewątpliwie do dalszego rozwoju systemu SKOK, tworząc
płaszczyznę pełniejszej realizacji interesów ich członków i wzmacniając realizację
zasady swobody konkurencji na rynku usług finansowych.


Projektodawca zdecydował się na powrót do klasycznej w polskim systemie
prawnym konstrukcji, która przyjmuje istnienie tzw. konstytucji spółdzielczej, to jest
ustawy ustrojowej, normującej ogólne, podstawowe zasady właściwe dla wszystkich
typów spółdzielni i która w swym założeniu powinna być wolna od częstych ingerencji
legislacyjnych (z takimi ingerencjami na gruncie Prawa spółdzielczego z 1982 r.
mieliśmy do czynienia bardzo często, wielokrotnie dla realizacji doraźnych potrzeb,
występujących tylko w zakresie poszczególnych rodzajów spółdzielni). Takie
rozwiązanie stanowi powrót do klasycznego modelu regulacji przyjętego w pierwszej
ustawie spółdzielczej niepodległej Polski, to jest w ustawie o spółdzielniach z dnia 29
października 1920r. (Dz. U. Nr 111, poz. 733 ze zm.), która okazała się niezwykle
trwała i obowiązywała aż do wejścia w życie ustawy o spółdzielniach i ich związkach
z 1961r. Ustawa z 1920 r. stała się w okresie II Rzeczypospolitej motorem rozwoju
spółdzielczej formy gospodarowania, wcielającej w życie międzynarodowe zasady
spółdzielcze. Za wyborem takiego modelu regulacji przemawia także istniejący i
rozwijający się stan prawny, zaistniały po 1989 r., w którym to wiele spośród
istniejących rodzajów spółdzielni zostało uregulowanych w odrębnych ustawach (w
szczególności dotyczy to spółdzielni mieszkaniowych, banków spółdzielczych,
spółdzielczych kas oszczędnościowo - kredytowych, spółdzielni socjalnych oraz
spółdzielni europejskiej).


15
Odczuwana jest także potrzeba stworzenia bardziej nowoczesnej regulacji
prawnej dla spółdzielni działających w zakresie rolnictwa (w tym w szczególności
postulat uregulowania rolniczych spółdzielni handlowych) oraz dla spółdzielni pracy.
Dlatego też w projekcie przyjęto rozwiązanie przejściowe, utrzymujące - do czasu
wejścia w życie odrębnych ustaw regulujących działanie także tych rodzajów
spółdzielni - stanowiące dotychczasową podstawę ich funkcjonowania przepisy
Prawa spółdzielczego z 1982r. Zapewni to harmonijne, stopniowe zastępowanie tych
przepisów przez nowo tworzone docelowe regulacje, służące rozwojowi tych
rodzajów spółdzielni. Jednocześnie rozwiązanie takie zapewni trwałość regulacji
odnoszącej się do wszystkich typów spółdzielni, pozwalając jednocześnie uniknąć
tworzenia tymczasowej, niedoskonałej regulacji, nie realizującej w pełni oczekiwań i
potrzeb spółdzielców należących lub pragnących należeć do tych rodzajów
spółdzielni.
Przepisy o szkolnych spółdzielniach uczniowskich po raz pierwszy na poziomie
ustawowym regulują organizację i działalność typu spółdzielni, który nie jest nowym
zjawiskiem w polskiej spółdzielczości. Historia spółdzielni uczniowskich liczy bowiem
ponad 100 lat (pierwsza spółdzielnia uczniowska została założona w Pszczelinie w
1900r.). Obecnie spółdzielnie uczniowskie działają przy szkołach, jako organizacje
kierujące się wzorem statutu opracowanym przez Krajową Radę Spółdzielczą.
Jednakże aby spółdzielnie takie mogły występować w obrocie, zawierać umowy
niezbędne dla ich działalności (np. posiadać rachunek w banku lub spółdzielczej
kasie oszczędnościowo-kredytowej) oraz realizować zasadę demokratycznego
kierownictwa spółdzielni poprzez system organów potrzebna jest regulacja
ustawowa. Specyfikę tego typu spółdzielni wyznacza okoliczność, że w większości
przypadków członkowie spółdzielni uczniowskich nie ukończyli 18 roku życia i nie
mają pełnej zdolności do czynności prawnych. Założeniem projektu jest więc
uwzględnienie tych uwarunkowań. Członkami spółdzielni uczniowskiej mogą być
uczniowie szkoły, w której spółdzielnia została założona, bez względu na to, czy mają
zdolność do czynności prawnych, z tym że w stosunkach ze spółdzielnią członkom
mającym pełną lub ograniczoną zdolność do czynności prawnych przysługują
wszystkie prawa i obowiązki członków przewidziane w ustawie i statucie, zaś
członkom niemającym zdolności do czynności prawnych przysługują prawa i
obowiązki członków spółdzielni określone w ustawie i w statucie; nie przysługuje im


16
bierne prawo wyborcze do organów wybieralnych spółdzielni. Ci pierwsi składają
oświadczenia woli wobec spółdzielni w sprawach majątkowych samodzielnie, a
drudzy za zgodą przedstawiciela ustawowego. Dyrektor szkoły wyznacza spośród
nauczycieli opiekuna spółdzielni uczniowskiej, który sprawuje nad nią nadzór.
Spółdzielnia uczniowska jest według założeń projektu ułomną osobą prawną,
jest też organizacją pożytku publicznego. Celem spółdzielni uczniowskich jest
popularyzowanie w środowiskach młodzieżowych idei i wiedzy o spółdzielczości,
kształtowanie umiejętności życia i działania w zbiorowości społecznej, rozwijanie u
uczniów cech zaradności i przedsiębiorczości oraz przygotowywanie ich do życia
obywatelskiego w warunkach demokracji.

Skutki prawne, społeczne i gospodarcze projektowanej regulacji
Projektowana ustawa ma duże znaczenie dla spółdzielni oraz ich członków.
Po pierwsze przyczyni się ona do większej zgodności działalności spółdzielni z
normami obowiązującego prawa, której brak spowodowany niedostosowaniem
regulacji prawnej do zmienionych warunków społeczno-gospodarczych był
przyczyną utraty zaufania do tej formy gospodarowania oraz przyczyną licznych
sporów pomiędzy spółdzielniami i ich członkami. Negatywny stosunek do
spółdzielczych form współdziałania wynikał także z negatywnych doświadczeń
okresu realnego socjalizmu, kiedy to niemal „upaństwowiono” spółdzielczość. Projekt
łączy zastosowanie aktualizowanych przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy
klasycznych zasad spółdzielczych z wymaganiami gospodarki rynkowej.
Nowelizacja obejmująca ustawę o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-
kredytowych tworzy dla tego rodzaju spółdzielni podstawę prawną ich działalności,
uwzględniającą aktualny stopień rozwoju systemu SKOK i zakres jego działalności.
Projektowana nowelizacja utrzymanych w mocy przepisów Prawa spółdzielczego
polegająca na wprowadzeniu przepisów normujących organizację i działalność
szkolnych spółdzielni uczniowskich przyczyni się do krzewienia przedsiębiorczości i
gospodarczego współdziałania w środowiskach uczniowskich, co winno mieć w
dłuższym okresie czasu pozytywny wpływ na rozwój kultury ekonomicznej
społeczeństwa i lepsze przygotowanie młodzieży do funkcjonowania w warunkach
gospodarki rynkowej.


17

Skutki finansowe projektowanej regulacji
Rozwiązaniem, które pociąga za sobą bezpośrednie skutki dla dochodów
budżetu Państwa jest zwolnienie od podatku dochodowego od osób prawnych
dochodów spółdzielni z transakcji z ich członkami. Zwolnienie to ma na celu
uniknięcie podwójnego opodatkowania, które powstaje w przypadku, gdy
opodatkowany podatkiem od osób fizycznych jest dochód członka z tytułu udziału w
podziale zysku spółdzielni, zaś podatkiem od osób prawnych dochód spółdzielni z
transakcji dokonywanych z tym członkiem. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że
podstawowym modelem działalności spółdzielni jest dokonywanie przez spółdzielnię
transakcji z członkami w celu stworzenia podstawy do świadczenia usług lub
zbywania towarów na rzecz osób trzecich, a dopiero transakcje z tymi osobami,
stanowiące właściwy przedmiot działalności spółdzielni stanowią zasadnicze źródło
jej dochodu. Należy przy tym podkreślić, że transakcje pomiędzy spółdzielniami i ich
członkami są dodatkowo obciążone podatkiem od wartości dodanej (VAT), podobnie
jak wszelki inne transakcje spółdzielni. Zwolnienie w istocie nie powinno więc
wywrzeć znaczącego wpływu na dochody budżetu państwa, jego rola wyraża się
przede wszystkim w zachęceniu do dokonywania transakcji miedzy spółdzielnią i jej
członkami, a więc do wzmacniania potencjału spółdzielni przez członków, do
zwiększenia zakresu ich gospodarczego współdziałania w formie prawnej spółdzielni.
W odniesieniu do spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych wpływ na
wydatki i dochody budżetu państwa będzie miało wprowadzenie tytułu
egzekucyjnego spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, które spowoduje
z jednej strony zmniejszenie obciążenia sądów powszechnych sprawami o
zasądzenie pomiędzy SKOK i ich członkami (zmniejszenie wydatków budżetu), z
drugiej skorelowane z tym zmniejszenie wpływów z tytułu wpisów sądowych w tych
sprawach (jednakże w miejsce tych skorelowanych wydatków i dochodów wystąpią
wydatki i dochody związane z prowadzeniem postępowań o nadanie klauzuli
wykonalności takiemu tytułowi oraz wpisem sądowym z tego tytułu). Rozwiązaniem,
które wywrze wpływ na wydatki budżetowe Państwa będzie także wprowadzenie
nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego nad spółdzielczymi kasami i Kasą Krajową,
jednakże konstrukcja tego nadzoru, sprawowanego za pośrednictwem Kasy Krajowej
i istniejącego mechanizmu monitoringu, kontroli i nadzoru nad spółdzielczymi kasami


18
minimalizuje poziom wydatków. W rzeczywistości skutki finansowe dla budżetu
Państwa związane będą jedynie z koniecznością utworzenia bądź rozbudowania już
istniejącej komórki organizacyjnej Komisji Nadzoru Finansowego specjalizującej się
w nadzorze nad kasami, można przewidywać, że koszt tej operacji powinien
oscylować w granicach do 3,5 mln zł rocznie.
Projektowana regulacja nie będzie miała wpływu na rynek pracy. Jednakże
zwiększenie konkurencyjności spółdzielczej formy gospodarowania winno przyczynić
się do jej rozwoju, a w konsekwencji do tworzenia nowych miejsc pracy, w tym także
w regionach, w których inne formy gospodarowania nie znalazły sprzyjających
warunków funkcjonowania.

Stosunek projektowanej regulacji do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej

Projekt jest zgodny z prawem Unii Europejskiej. Regulacja mieści się w sferze,
w której Państwa członkowskie Unii Europejskiej zachowują swobodę normowania
stosunków prawnych. Projektowana ustawa urzeczywistnia założenia Zasad
Spółdzielczych w brzmieniu przyjętym przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy
w uchwale z 1995r., realizowane również w pozostałych Państwach Unii
Europejskiej.
W ramach konsultacji społecznych projekt ustawy został skierowany do
zaopiniowania przez Krajową Radę Spółdzielczą oraz Krajową Spółdzielczą Kasę
Oszczędnościowo-Kredytową.