Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o spółdzielniach

9
W przypadku ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych
konieczność wprowadzenia zmian wywołana jest rozwojem spółdzielczości
oszczędnościowo-kredytowej jaki dokonał się w okresie ponad 10 lat obowiązywania
ustawy z 1995r. Natomiast w przypadku zmiany ustawy o Krajowym Rejestrze
Sądowym jest ona spowodowana pominięciem specyfiki spółdzielni jako typu osoby
prawnej przy tworzeniu ustawy, które powoduje, iż dane rejestrowane w przypadku
spółdzielni nie odzwierciedlają w sposób prawidłowy jej sytuacji prawnej i
ekonomicznej.
Jednocześnie pozostawiono w mocy przepisy obowiązującej ustawy – Prawo
spółdzielcze dotyczące spółdzielni produkcji rolnej oraz przepisy dotyczące
szczególnych zasad lustracji spółdzielni mieszkaniowych.

Ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych została
uchwalona w 1995 r. jako podstawa tworzenia się i rozwoju od podstaw młodego
jeszcze wówczas, odrodzonego na początku lat 90-tych XX wieku, polskiego ruchu
SKOK. Liczba kas wraz z oddziałami wynosiła wówczas 137, zrzeszały one 85.200
członków. Ustawa ta spełniła założoną rolę, stając się podstawą budowy systemu
SKOK jako nowoczesnego systemu sprawnie działających instytucji finansowych,
realizujących skuteczny program ochrony oszczędności (na który składają się przede
wszystkim obowiązkowe ubezpieczenie zgromadzonych w kasach oszczędności oraz
utworzony w centrali ruchu SKOK – Kasie Krajowej Fundusz Stabilizacyjny) i
poddanych sprawnemu nadzorowi samorządowemu, wykonywanemu przez Kasę
Krajową jako spółdzielnię osób prawnych zrzeszającą obligatoryjnie wszystkie
SKOK- i (o sprawnym funkcjonowaniu takiego nadzoru świadczy fakt, że przez cały
okres obowiązywania ustawy nie zanotowano ani jednego przypadku upadłości
spółdzielczej kasy ani też praktycznie nie zdarzyło się aby członek kasy nie otrzymał
zwrotu złożonego w SKOK depozytu).
Na etapie rodzenia się systemu SKOK uzasadnione było przyjęcie w ustawie
szeregu ograniczeń zakresu ich działalności, odpowiednio do możliwości
operacyjnych niewielkiego jeszcze systemu. Obecnie rozwój ruchu SKOK, którego
obrazem może być zarówno liczba kas wraz z oddziałami, sięgającą w marcu 2007 r.
1.608, jak i przede wszystkim liczba członków kas – 1.577 tys. osób, możliwości tego
systemu i jego stabilność uległy ogromnemu wzmocnieniu, co powoduje odpadnięcie


10
uzasadnienia dla wielu spośród tych ograniczeń. Stopniowe ich usuwanie jest
konieczne dla zapewnienia realizacji zasady ochrony konkurencji na rynku usług
finansowych, a przede wszystkim dla ochrony interesów konsumentów takich usług,
jakimi są członkowie spółdzielczych kas, a także tych członków kas, którzy są
przedsiębiorcami. Jest to szczególnie uzasadnione ze względu na misję społeczną
kas, jaką jest wspieranie rozwoju drobnej i średniej przedsiębiorczości. Członkowie
tacy, korzystający z rachunku rozliczeniowego lub oszczędnościowego
prowadzonego przez kasę i dostarczanego przez nią kredytu powinni mieć taką
samą sytuację prawną jak osoby korzystające z tego rodzaju usług dostarczanych
przez bank (w szczególności mali i średni przedsiębiorcy, korzystający z usług
finansowych kas powinni mieć prawo do uzyskania od kasy, prowadzącej ich
rachunek i udzielającej im kredytu, poręczenia, które jest dla nich warunkiem
koniecznym udziału w przetargach, zwłaszcza obligatoryjnych przetargach na
zamówienia publiczne). Dlatego też jednym z podstawowych celów nowelizacji staje
się rozszerzenie katalogu usług świadczonych przez SKOK właśnie o poręczenia
(nowelizacja ustawy o zamówieniach publicznych stworzyła spółdzielczym kasom
możliwość udzielania poręczeń na potrzeby postępowania o udzielenie zamówienia
publicznego, jednak regulacja ta dotyczy wyłącznie tego typu postępowań, nie zaś
wszystkich przetargów i innych form wyłaniania kontrahenta w obrocie
powszechnym, po drugie uzyskanie spójności pomiędzy zapisami ustawy o
spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych i ustawy o zamówieniach
publicznych wymaga właśnie wprowadzenia poręczeń do katalogu usług finansowych
świadczonych przez spółdzielcze kasy, zawartego w art. 3 pierwszej z wymienionych
ustaw). Uzasadnione staje się także otwarcie dostępu do niektórych usług kas dla
podmiotów zbiorowych, zrzeszających osoby fizyczne, do których skierowana jest
misja SKOK. Takie podmioty to przede wszystkim inne spółdzielnie, zwłaszcza
socjalne i mieszkaniowe, organizacje pożytku publicznego, związki zawodowe;
rachunki w SKOK mogłyby być także prowadzone dla takich podmiotów jak jednostki
terytorialne kościołów i związków wyznaniowych, a także pracownicze kasy
zapomogowo-pożyczkowe oraz w celu obsługi zakładowych funduszy świadczeń
socjalnych prowadzonych przez pracodawców. Dla sprawnego działania systemu
SKOK w zakresie rozliczeń pieniężnych niezwykle istotne jest także wprowadzenie
możliwości świadczenia tego rodzaju usług przez każdą z kas na rzecz członka innej
kasy, a także wprowadzenie możliwości dokonywania za pośrednictwem kas wpłat


11
gotówki na rachunek wierzyciela również dla osób nie będących członkami kas. Taka
regulacja jest warunkiem sprawności i efektywności rozliczeń pieniężnych, stanowi
eliminację sztucznej i nieuzasadnionej obecnie bariery ograniczającej prawidłową
konkurencję na rynku usług finansowych; eliminuje ona upośledzenie rachunku w
SKOK w stosunku do rachunku bankowego.
Konieczne jest także usunięcie kolejnej bariery utrudniającej sprawną
działalność SKOK, to jest braku możliwości wystawiania tytułu egzekucyjnego
spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych na wzór bankowego tytułu
egzekucyjnego, który staje się tytułem wykonawczym (uprawniającym do
prowadzenia egzekucji za pośrednictwem organu egzekucyjnego, jakim jest
komornik sądowy) po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności. Przyznanie
kasom możliwości wystawiania takich tytułów egzekucyjnych będzie oznaczało
istotne uproszczenie dochodzenia przez kasy wierzytelności o zapłatę wobec
członków; należności tych obecnie kasy dochodzić muszą w drodze procesu
sądowego, co istotnie przedłuża postępowanie i zwiększa jego koszty, które w
konsekwencji obciążają członków – dłużników. Z wprowadzeniem tego rozwiązania
będzie się wiązać także przyznanie księgom rachunkowym SKOK oraz wystawianym
przez nie w odpowiednim trybie dokumentom waloru dokumentu urzędowego. Taki
walor posiadają obecnie dokumenty wystawiane przez banki, co istotnie obniża m. in.
koszty ustanowienia hipoteki na zabezpieczenie kredytu bankowego.
W związku z rozwojem systemu SKOK konieczne staje się także podjęcie
działań w sferze wzmocnienia wymagań stawianych członkom organów SKOK, jako
podmiotów coraz bardziej profesjonalnych oraz wzmocnienie kompetencji
nadzorczych Kasy Krajowej jak również poddanie systemu SKOK nadzorowi
państwowemu.
Wzmocnienie nadzoru Kasy Krajowej polegać będzie przede wszystkim na
usprawnieniu instrumentów reakcji Kasy Krajowej w razie stwierdzenia zagrożenia
dla stabilności SKOK lub prowadzenia przez nią działalności niezgodnie z
obowiązującymi przepisami prawa (regulacje dotyczące funkcjonowania zarządu
komisarycznego i odwołania członka zarządu kasy, odpowiedzialnego za
uchybienia). Przede wszystkim doprecyzowaniu ulegnie unormowanie dotyczące
przygotowania, zatwierdzania i realizacji przez taką kasę programu naprawczego.
Natomiast regulacje w zakresie nadzoru państwowego obejmować będą


12
dostosowanie ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych do
założeń reformy nadzoru finansowego. Na podstawie ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o
nadzorze nad rynkiem finansowym został utworzony urząd zintegrowanego nadzoru
nad tym segmentem rynku - Komisja Nadzoru Finansowego.
W myśl założeń projektu Komisja Nadzoru Finansowego będzie sprawowała
nadzór nad kasami oraz Kasą Krajową pod względem zgodności ich działalności z
przepisami prawa i zachowania stabilności finansowej kas oraz realizacji przez Kasę
Krajową ustawowych zadań zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w kasach
oszczędności ich członków oraz stabilności finansowej kas. Nadzór KNF nad kasami
obejmuje w zasadzie wszystkie czynności, wymienione w przepisach ustawy o
spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, poszerzone o czynności
wprowadzane przygotowaną nowelizacją oraz o czynności dotyczące nadzoru nad
Kasą Krajową. Sama konstrukcja nadzoru nie odbiega od klasycznych rozwiązań
przyjmowanych w tym zakresie, poza istotnym wyjątkiem, dotyczącym stosowania
środków nadzorczych, którymi w tym przypadku są kary finansowe. Kary finansowe
mogą być bowiem nakładane przez KNF tylko na Kasę Krajową, a nie na
poszczególne kasy.
W ramach uprawnień nadzorczych KNF miałaby pełny dostęp do dokumentów
i danych związanych z działalnością każdej kasy oraz możliwość żądania wszelkich
informacji od członków władz, pracowników oraz innych osób związanych z kasą.
KNF miałaby również wpływ na ustalanie wymogów kwalifikacyjnych, jakie musieliby
spełniać członkowie zarządów oraz rad nadzorczych kas. Informowana byłaby przez
biegłego rewidenta przeprowadzającego badanie sprawozdania finansowego kasy o
ujawnionych przez niego faktach wskazujących na naruszenie prawa lub interesów
członków kasy albo uzasadniających wyrażenie negatywnej opinii o sprawozdaniu
finansowym lub odmowę wyrażenia opinii. KNF musiałaby być niezwłocznie
zawiadamiana przez zarząd kasy o powstaniu straty bilansowej bądź znacznego
prawdopodobieństwa jej wystąpienia albo powstania niebezpieczeństwa
niewypłacalności kasy.
Przyjęte w projekcie rozwiązania nadzorcze zakładają, iż środki oddziaływania
w ramach sprawowanego nadzoru KNF nad SKOK będą wykonywane za
pośrednictwem Kasy Krajowej. Stwierdzenie przez KNF jakichkolwiek
nieprawidłowości w działalności kasy będzie skutkowało koniecznością


13
przeprowadzenia kontroli w tej kasie przez Kasę Krajową, w terminie wyznaczonym
przez KNF. O stwierdzonych nieprawidłowościach w poszczególnych kasach KNF
powiadamiałaby Kasę Krajową, wyznaczając jej zarazem termin przeprowadzenia
kontroli w kasie oraz podjęcia działań zmierzających do usunięcia stwierdzonych
nieprawidłowości. Po przeprowadzeniu kontroli w kasie w wyniku nieprawidłowości
wskazanych w powiadomieniu przez KNF, Kasa Krajowa mogłaby podjąć
odpowiednie działania nadzorcze albo zgłosić KNF umotywowane zastrzeżenia. W
przypadku nieuwzględnienia zastrzeżeń, KNF mogłaby:
1) nakazać w drodze decyzji administracyjnej podjęcie przez Kasę Krajową
określonej czynności nadzorczej wobec kasy,
2) nałożyć na Kasę Krajową karę finansową do wysokości 100 000 zł, w przypadku
nie podjęcia przez Kasę Krajową stosownych działań nadzorczych, określonych
uprzednio w decyzji administracyjnej.
W proponowanych w projekcie rozwiązaniach dotyczących nadzoru
państwowego nad SKOK starano się uwzględnić specyfikę spółdzielczych kas
oszczędnościowo-kredytowych jako spółdzielni, które z definicji są samorządnymi i
niezależnymi zrzeszeniami, ustawowo podlegającymi już nadzorowi sprawowanemu
przez Krajową Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową. Nadzór KNF ma
uzupełniać dotychczas funkcjonujący, sprawdzony w praktyce mechanizm nadzoru
sprawowanego przez Kasę Krajową nad wszystkimi spółdzielczymi kasami. Nadzór
sprawowany przez Kasę Krajową wypełnia zadania nałożone na niego przez
ustawodawcę, co zostało potwierdzone w dotychczasowej praktyce systemu SKOK
(jak wskazano wcześniej nie zanotowano ani przypadku upadłości kasy, ani
przypadku, w którym członek nie otrzymałby zwrotu złożonych w kasie środków
pieniężnych). Stąd też uzasadnione zarówno z ekonomicznego, jak i
prakseologicznego punktu widzenia jest jego zachowanie z jednoczesnym
nadbudowaniem nad nim kolejnego piętra w postaci nadzoru wydzielonej komórki
departamentu Komisji Nadzoru Finansowego. Takie rozwiązanie nie będzie
pociągało nadmiernych obciążeń dla budżetu Państwa, a jednocześnie będzie
stanowiło realizację zasady zachowania równowagi pomiędzy ciężarem nadzoru dla
poddanego mu podmiotu i ryzykiem, przed którym zabezpieczać ma nadzór. Ponadto
przyjęte rozwiązanie wpisuje się w ustawową zasadę, iż to Kasa Krajowa
reprezentuje interesy kas przed organami władzy publicznej. Jednocześnie zostanie