Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o spółdzielniach

4
materialnym lub formalnym (art. 25). Ważne jest także doprecyzowanie szeregu
kwestii związanych z zaskarżaniem uchwał najwyższego organu spółdzielni, w
szczególności w zakresie stwierdzenia nieważności lub nieistnienia takiej uchwały
(art. 34). Przepis art. 29 wprowadza jednoznaczne zasady reprezentacji członków
spółdzielni w zakresie wykonywania prawa do udziału w walnym zgromadzeniu i
nowe rozwiązanie, pozwalające na udzielenie pełnomocnictwa do udziału w walnym
zgromadzeniu, jednakże z zachowaniem rygorów formy pisemnej z podpisem
notarialnie poświadczonym oraz zasady, że jeden pełnomocnik może reprezentować
tylko jednego członka spółdzielni. Takie rozwiązanie powinno stanowić zachętę do
większego udziału członków, także poprzez pełnomocnika, w obradach najwyższego
organu spółdzielni. Temu samemu celowi służy zawarte w art. 38 § 3 rozwiązanie,
przewidujące możliwość dopuszczenia w statucie spółdzielni głosowania na
zebraniach grup członkowskich w drodze indywidualnego zbierania głosów oddanych
przez członków nieobecnych na zebraniu grupy członkowskiej. Przerwaniu
zaistniałego w wielu spółdzielniach stanu niemożności skutecznego podjęcia uchwał
nawet w najważniejszych dla spółdzielni sprawach, służy rozwiązanie zawarte w art.
32 § 2. W myśl tego przepisu, walne zgromadzenie może podejmować uchwały
niezależnie od liczby obecnych członków, uprawnionych do głosowania, chyba że
statut stanowi inaczej.
Uzdrowieniu działalności spółdzielni służyć ma doprecyzowanie regulacji
dotyczących zawieszenia w czynnościach członka zarządu, a w szczególności
zasady reprezentowania spółdzielni przez członków zarządu, pełnomocników i
prokurentów, w szczególności wskazanie, że w spółdzielni prokura jest zawsze
prokurą łączną, choćby ustanowiono tylko jednego prokurenta (art. 44, 45).
Usunięciu pewnej fikcji prawnej w zakresie możliwości pokrycia przez
spółdzielnię straty już w drugim roku jej działalności służy rozwiązanie zawarte w art.
54, zgodnie z którym straty z pierwszych trzech lat obrachunkowych po założeniu
spółdzielni mogą być pokryte w ciągu pięciu lat następnych. Do ożywienia gospodarki
spółdzielni powinno także przyczynić się rozwiązanie zawarte w art. 105, usuwające
negatywne zjawisko podwójnego opodatkowania dochodów spółdzielni z transakcji z
jej członkami.
Nowatorskie rozwiązania przewiduje projekt w odniesieniu do przekształceń
organizacyjnych spółdzielni. Zmierzają one do stworzenia zarówno możliwości


5
jednoczesnego połączenia się kilku spółdzielni, jak i jednoczesnego podziału
spółdzielni na kilka organizmów. Takie rozwiązanie istotnie ułatwia kwestie
rachunkowe i podziału majątku w stosunku do stosowanego dotychczas w praktyce
rozwiązania polegającego na sekwencji kolejnych podziałów. Projekt wyłącza też
konieczność określania w uchwałach połączeniowych lub podziałowych dnia
połączenia, które to określenie, choć będące jedynie formalnością, stawało się w
praktyce stosunkowo często przyczyną wadliwości takich uchwał. Zgodnie z
projektem chwilą połączenia stanie się chwila zarejestrowania połączenia (art. 60
§ 2), a w przypadku podziału – chwila zarejestrowania spółdzielni powstającej w
wyniku podziału (art. 65). Problem relacji między dniem, na który sporządzono bilans
oraz dniem połączenia lub podziału był jednym z głównych problemów w zakresie
weryfikacji prawidłowości uchwał w przedmiocie przekształceń organizacyjnych
spółdzielni. Naprzeciw potrzebom wynikającym z praktyki obrotu wychodzi także
regulacja dotycząca informowania przez spółdzielnie uczestniczące w
przekształceniach o zbyciu lub obciążeniu swego majątku w stosunku do stanu
ujawnionego w sprawozdaniu finansowym stanowiącym podstawę przekształcenia, a
także uprawnienie do przeprowadzenia – za jej zgodą – badania stanu finansowego i
prawnego innej spółdzielni uczestniczącej w połączeniu (art. 59, 62).
Rozwiązaniem nowym, realizującym w sposób pełniejszy niż dotychczas
zasadę cywilnoprawnego charakteru stosunków pomiędzy spółdzielnią i jej członkami
oraz pomiędzy spółdzielnią stopnia podstawowego i związkami spółdzielczymi jest
regulacja likwidacji przymusowej spółdzielni, to jest likwidacji z inicjatywy związku
rewizyjnego. Według projektowanego przepisu art. 68 rola takiego związku
sprowadza się do wystąpienia z wnioskiem do sądu okręgowego. Związek rewizyjny,
w którym spółdzielnia jest zrzeszona, może wystąpić do sądu okręgowego,
właściwego ze względu na siedzibę spółdzielni, z wnioskiem o wydanie
postanowienia o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji (poprzednio zdarzeniem
powodującym przejście spółdzielni w stan likwidacji przymusowej była uchwała
związku rewizyjnego).
Istotnym novum są także przepisy art. 69, regulujące los majątku pozostałego
po spółdzielni, wykreślonej z rejestru z powodu niepodjęcia przez nią działalności
gospodarczej w ciągu roku od dnia jej zarejestrowania i nieposiadania przez nią
majątku (tzw. wykreślenie bez likwidacji z art. 115 obowiązującego dotychczas Prawa


6
spółdzielczego) i obowiązki związku rewizyjnego w tym zakresie. Regulacja tej
instytucji usuwa także konieczność dokonywania wykładni norm ją regulujących w
sposób daleko odbiegający od ich dosłownego brzmienia. W dotychczasowej
regulacji mowa była bowiem o spółdzielni nieposiadającej majątku, jednak spółdzielni
nieposiadających w ogóle żadnego majątku w zasadzie nie było, stąd organy
stosujące prawo stawały przed wyborem traktowania przepisu art. 115 Prawa
spółdzielczego jako martwego, albo dokonania jego wykładni celowościowej,
dopuszczającej wykreślenie na tej podstawie spółdzielni, której majątek był znikomy.
Uregulowano także sposób postępowania z majątkiem spółdzielni, która ulega
wykreśleniu z rejestru w sytuacji gdy jej majątek nie wystarczy na pokrycie kosztów
postępowania upadłościowego, a wierzyciele nie wyrażą zgody na ich pokrycie (tzw.
wykreślenie bez upadłości z art. 143 dotychczasowego Prawa spółdzielczego – w
projekcie art. 87).
W zakresie likwidacji nowym rozwiązaniem jest przyznanie zwiększonej
ochrony należnościom ze stosunku pracy i odszkodowaniom z tytułu uszkodzenia
ciała, wywołania rozstroju zdrowia lub pozbawienia życia, w tym z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych (na równi z kosztami likwidacji), mające zapobiegać
patologicznemu zjawisku prowadzenia przewlekłych postępowań likwidacyjnych, w
toku których jedynymi zaspokajanymi należnościami są właśnie koszty likwidacji (art.
76). Nowością jest także precyzyjna regulacja w zakresie sposobu postępowania z
majątkiem pozostałym po zaspokojeniu należności likwidowanej spółdzielni (art. 77).
Regulacja ta obejmuje po pierwsze zasady podziału na wypadek gdy ani statut, ani
ostatnie walne zgromadzenie nie określiło losu tego majątku (wówczas podlega on
podziałowi pomiędzy tych członków, którzy należeli do spółdzielni do chwili
postawienia jej w stan likwidacji oraz tych byłych członków, których członkostwo
ustało nie wcześniej niż 3 lata przed datą postawienia spółdzielni w stan likwidacji i
którzy należeli do spółdzielni co najmniej przez 3 lata i nie zostali z niej wykluczeni, a
dokonywany jest proporcjonalnie do liczby udziałów w spółdzielni). Po drugie
przewidziano rozwiązanie na wypadek, gdyby taki podział był niemożliwy lub
niecelowy, wskazując jednocześnie kiedy sytuacja taka zachodzi (gdyby wskutek
podziału, po pokryciu jego kosztów, na członka spółdzielni mającego w niej jeden
udział przypadała kwota nie przekraczająca 1/4 minimalnego wynagrodzenia za


7
pracę). Projekt wskazuje też podmiot odpowiedzialny za dokonanie dyspozycji tym
majątkiem (związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona).
Nowa regulacja w zakresie upadłości spółdzielni uwzględnia konieczność
współgrania rozwiązań ustawy spółdzielczej i nowego Prawa upadłościowego i
naprawczego. Trzeba było uwzględnić istnienie dwóch rodzajów postępowania
upadłościowego, o odmiennych konsekwencjach (upadłość z możliwością zawarcia
układu z wierzycielami i upadłość tzw. likwidacyjna) oraz istnienie nowej w polskim
systemie prawnym instytucji postępowania naprawczego. Ze względu na mnożące
się przypadki zgłaszania niezasadnych wniosków o ogłoszenie upadłości spółdzielni
w celu skłonienia wypłacalnej spółdzielni do realizacji swych zobowiązań przez
członków lub innych wierzycieli spółdzielni zdecydowano się na kontrowersyjne, ale
konieczne rozwiązanie, polegające na wprowadzeniu zamkniętej listy podmiotów,
które mogą wnioskować o postawienie spółdzielni w stan upadłości. Mają to być:
zarząd oraz podmioty uprawnione do żądania zwołania walnego zgromadzenia lub
zebrania przedstawicieli członków spółdzielni, związek rewizyjny, w którym
spółdzielnia jest zrzeszona i Krajowa Rada Spółdzielcza lub wierzyciele, których
wierzytelności wraz z odsetkami wynoszą łącznie co najmniej 10% wartości majątku
spółdzielni (art. 82 § 7).
W zakresie regulacji działalności związków spółdzielczych nowością jest
zwiększenie minimalnej liczby spółdzielni - założycieli związku rewizyjnego do 30,
mające na celu przywrócenie założonej przez ustawodawcę rangi związku
rewizyjnego jako organu samorządowego nadzoru spółdzielczego. Natomiast w
zakresie regulacji krajowego samorządu spółdzielczego istotnym novum jest
podniesienie do rangi ustawowej zasady udziału poszczególnych branż
spółdzielczych w organach krajowego samorządu spółdzielczego, przejętej właśnie z
regulacji samorządowych. Jednakże dotychczasową zasadę proporcji liczby
delegatów do liczby spółdzielni reprezentujących daną branżę zastąpiono zasadą
proporcji liczby delegatów do liczby członków zrzeszonych w spółdzielniach danej
branży. Taka proporcja lepiej odzwierciedla rzeczywisty udział poszczególnych branż
spółdzielczych w ruchu spółdzielczym, bowiem to liczba członków obrazuje wielkość
danej branży spółdzielczej, zaś liczba spółdzielni, których wielkość może być bardzo
różna, jest wartością zmieniającą się w wyniku przekształceń organizacyjnych
spółdzielni, zmierzających w odmiennych kierunkach w zależności od uwarunkowań


8
ekonomicznych działalności poszczególnych branż. Pojęcie branż spółdzielczych
musiało pojawić się także w zakresie regulacji roli Krajowej Rady Spółdzielczej jako
konsultanta aktów prawnych dotyczących spółdzielczości. Zgodnie z art. 96 § 2 pkt 3,
inicjowanie i opiniowanie aktów prawnych dotyczących spółdzielczości i mających dla
niej istotne znaczenie, następować ma przy udziale przedstawicieli wszystkich branż
spółdzielczych, których akt prawny może dotyczyć. Takie rozwiązanie ma zapobiec
sytuacjom, które miały miejsce kilkakrotnie w niedawnej przeszłości, kiedy to w toku
prac legislacyjnych nad przepisami dotyczącymi jednej tylko z branż spółdzielczych
(najczęściej spółdzielczości mieszkaniowej) dokonywano zmiany ogólnych regulacji
dotyczących wszystkich typów spółdzielni, a brak konsultacji z przedstawicielami
pozostałych branż powodował, iż nie uwzględniano przy tym odmiennych potrzeb i
uwarunkowań działalności innych branż spółdzielczych. W art. 97 wprowadzono
także ustawowe wymagania kwalifikacyjne dotyczące członków Zgromadzenia
Ogólnego Krajowej Rady Spółdzielczej, przy czym zachowano zasadę minimalizmu
tych wymagań, tak aby nie ograniczać swobody wyboru przedstawicieli do tego
organu samorządu spółdzielczego oraz wprowadzono zakaz należenia przez tych
członków do partii politycznej, co zapewnić ma pełniejszą realizację Zasad
Spółdzielczych.
W zakresie przepisów karnych, ponad zakres objęty przepisami obowiązującego
dotychczas Prawa spółdzielczego, spenalizowano tylko jeden czyn, polegający na
rażącym lub uporczywym naruszaniu praw członków spółdzielni (art. 102 pkt 5). Czyn
ten popełnić może członek organu lub likwidator spółdzielni. Taka regulacja pozwala
z jednej strony ustrzec się przed penalizacją drobnych naruszeń obowiązków
spółdzielni wobec członka, z drugiej zaś strony pozwala objąć zakazem karnym
ciężkie naruszenia szerokiego katalogu praw członkowskich, bez konieczności
rozbudowywania przepisu poprzez tworzenie obszernej listy.
W projekcie wprowadzono regulacje normujące zasady tworzenia oraz
funkcjonowania spółdzielni uczniowskich umożliwiając zarazem tym spółdzielniom
występowanie w obrocie oraz realizowanie zasady demokratycznego kierownictwa
spółdzielni poprzez system organów. Przewidziano również zmiany ustawy z dnia
14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz
ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym.