Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów wojskowych

3
Tak właśnie przedstawia się sprawa w przypadku klauzuli oczywistej bezzasadności.
Jej znaczenie było wielokrotnie dekodowane zarówno w doktrynie, jak i w wypowiedziach
sądów. „Przyjmuje się, że oczywista bezzasadność, to bezzasadność stwierdzalna prima facie,
niewątpliwa, niewymagająca badania. Sąd powinien w każdej sprawie ocenić, czy i w jakim
zakresie zarzuty i wnioski są zasadne czy też nie, i w zależności od tego uznać, czy mamy do
czynienia z bezzasadnością, czy oczywistą bezzasadnością. Klauzula oczywistej bezzasadności
umożliwia wobec tego, najczęściej już na wstępnym etapie postępowania, przesądzenie, że
dane powództwo, środek odwoławczy, zarzuty bądź roszczenie są – na pierwszy rzut oka, bez
głębszej analizy, w sposób niebudzący najmniejszych wątpliwości – niezasadne, nietrafione i
chybione. Posługując się pewnym skrótem myślowym, należy uznać, że tzw. żądanie
procesowe jest bezzasadne, gdy bez głębszych rozważań można uznać, że żadna ze wskazanych
podstaw go nie usprawiedliwia (…).” Oczywista bezzasadność jest więc ustalana wyłącznie
na potrzeby danej sprawy, z uwzględnieniem konkretnego stanu faktycznego oraz prawnego.
Będąc zwrotem niedookreślonym z natury rzeczy nie podlega zdefiniowaniu in abstracto ani
sprecyzowaniu albo dookreśleniu w jakimś ogólnym zakresie. Sprecyzowanie w sposób ogólny
– choćby zakresu podmiotowego lub jedynie przedmiotowego czy też czasowego aspektu –
klauzuli oczywistej bezzasadności jest w rzeczywistości sprzeczne z celem, jakiem ma ona
służyć na gruncie poszczególnych procedur sądowych.
Tymczasem konsekwencją uchwały z dnia 20 grudnia 2007 r. było zakresowe, a przy
tym w istocie abstrakcyjne zdefiniowanie przesłanki oczywistej bezzasadności w odniesieniu
do wniosku o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego, który
stosował retroaktywne przepisy dekretu o stanie wojennym. Innymi słowy, treść normatywna
narzucona na mocy przedmiotowej uchwały zwrotowi „oczywiście bezzasadny”, stworzyła
wyłom w zakresie indywidualnej oceny każdego wniosku o uchylenie immunitetu, co z kolei
koliduje z ogólnie akceptowaną funkcją tego – w rzeczy samej ocennego i konkretyzowanego
in casu – pojęcia. Zdaniem Trybunału: „Zakresowe zdefiniowanie oczywistej bezzasadności
staje się w tym wypadku pretekstem do arbitralnego wyłączenia w stosunku do pewnej
kategorii podmiotów, i to już na etapie wstępnego rozpoznania wniosku o uchylenie
immunitetu, możliwości poniesienia odpowiedzialności karnej za określony typ przestępstw,
związany ze stosowaniem retroaktywnych przepisów karnych. Oczywistej bezzasadności nie
ocenia się tu zatem in casu, ponieważ jest ona odgórnie i arbitralnie przesądzona.”
4
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
Formuła, z jakiej skorzystał TK w sentencji swego rozstrzygnięcia, nie doprowadziła
do wyeliminowania z systemu prawa art. 80 § 2b u.s.p. Jednocześnie stanowisko Trybunału
nie pozwala na postawienie tezy o niedopuszczalności posługiwania się klauzulą oczywistej
bezzasadności w kontekście postępowania o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej. Niemniej podnieść wypada, że zarówno podane w uzasadnieniu
wyroku przykłady zastosowania tej klauzuli (czy to na gruncie procedury karnej, czy nawet
cywilnej), jak i ta część wywodu, która odwołuje się do dokonywanej in casu konkretyzacji
przesłanki oczywistej bezzasadności, wskazują, że organem, któremu ma być pozostawiona
decyzja o uznaniu wniosku (podobnie jak roszczenia lub środka zaskarżenia) za oczywiście
bezzasadny, jest sąd. Sądy posiadają bowiem szczególną pozycję ustrojową i cieszą się
odpowiednimi gwarancjami proceduralnymi, które z kolei uzasadniają wiarę w to, że
praktyka wypełniania treścią klauzuli oczywistej bezzasadności będzie przejrzysta,
pozbawiona cech arbitralności, a nade wszystko, że będzie podlegała stosowanej kontroli (tak
też sędzia TK Ewa Łętowska w motywach zdania odrębnego zgłoszonego do wyroku z dnia
27 października 2010 r.).
W związku z powyższym proponuje się nowelizację ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. –
Prawo o ustroju sądów powszechnych, polegającą na nadaniu nowego brzmienia art. 80 § 2b
zdanie pierwsze (art. 1 pkt 1 projektu). Zakłada się tutaj ograniczenie zakresu wstępnego
badania wniosku o uchylenie sędziemu immunitetu wyłącznie do kwestii braków formalnych.
Problem ewentualnej bezzasadności (w tym i tej kwalifikowanej, a mianowicie: bezzasadności
oczywistej) takiego wniosku będzie natomiast badany przez właściwy sąd dyscyplinarny.
Projektowana ustawa nadaje ponadto nowe brzmienie art. 80 § 2d u.s.p. (art. 1 pkt
2). Proponowana w tym zakresie zmiana ma charakter czysto legislacyjny i sprowadza się do
usunięcia z wymienionej jednostki redakcyjnej pustego odesłania.
Poza tym – dla zachowania spójności systemu prawa – konieczne jest dokonanie
stosownej zmiany również na gruncie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju
sądów wojskowych (Dz. U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676, z późn. zm.), jako że w art. 30 § 5
tego aktu normatywnego ustawodawca też posłużył się klauzulą oczywistej bezzasadności.
Przepis ten powinien więc otrzymać analogiczne brzmienie jak art. 80 § 2b u.s.p. – art. 2
projektu.
5
4. Konsultacje
Projekt został przesłany do zaopiniowania Ministrowi Sprawiedliwości, Krajowej
Radzie Sądownictwa, Stowarzyszeniu Sędziów Polskich JUSTITIA, Sądowi Najwyższemu,
Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie
Radców Prawnych oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Minister Sprawiedliwości krytycznie ustosunkował się do proponowanej nowelizacji
art. 80 § 2b u.s.p., akcentując zwłaszcza szczególne znaczenie immunitetu sędziowskiego.
Analogiczne stanowisko zajął także Sąd Najwyższy, który podniósł, że wyrok Trybunału nie
wywołał potrzeby zmiany postanowienia zawartego w tym przepisie.
Krajowa Rada Sądownictwa wyraziła pozytywną opinię o projekcie, zaś pozostałe
podmioty nie zgłosiły co do niego żadnych zastrzeżeń.
5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Projektowana ustawa może spowodować wzrost wydatków w częściach budżetowych
„Sądy powszechne”, „Sąd Najwyższy” oraz „Naczelny Sąd Administracyjny”. Jak wynika
z art. 110 § 2 w związku z art. 110 § 1 p.u.s.p., sądami właściwymi w sprawach o zezwolenie
na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej są sądy apelacyjne oraz Sąd Najwyższy.
Jednocześnie, z racji braku odmiennej regulacji w ustawie z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o
ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269, z późn. zm.) przepisy o uchyleniu
immunitetu sędziemu sądu powszechnego, stosuje się odpowiednio do sędziego wojewódzkiego
sądu administracyjnego, z tym że sądem dyscyplinarnym jest w tym przypadku Naczelny Sąd
Administracyjny – por. art. 9 i art. 29 powołanej wyżej ustawy.
Ostatecznie jednak skutki finansowe uchwalenia projektowanej ustawy uzależnione
będą od ilości wniosków oczywiście bezzasadnych, które będą musiały zostać rozpoznane
merytorycznie przez sądy dyscyplinarne.
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Przedmiot projektu nie jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej.