Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe"

Według stanu na dzień 28.02.2011 r. głównym akcjonariuszem PLK SA jest Skarb
Państwa, który jest właścicielem 68,11 % akcji tej spółki. PKP SA posiada 31,89 % akcji
PLK SA, przy czym spółka ta wykonuje prawa głosu także z 26,87 % akcji przewłaszczonych
na rzecz Skarbu Państwa z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji.
Zgodnie ze statutem spółki, Zarząd PLK SA powoływany i odwoływany jest przez Radę
Nadzorczą w postępowaniu kwalifikacyjnym. Radę Nadzorczą PLK SA powołuje Walne
Zgromadzenie spośród kandydatów wskazanych przez ministra właściwego do spraw
transportu. Na podstawie art. 15 ust. 5 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji,
restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”
minister właściwy do spraw transportu zatwierdza statut PLK SA oraz jego zmiany, a na
podstawie art. 15 ust. 6 tej ustawy Walne Zgromadzenie PLK SA powołuje Radę Nadzorczą
PLK SA spośród osób wskazanych przez ministra właściwego do spraw transportu. Liczbę
członków Rady Nadzorczej PLK SA określa statut. W myśl art. 15 ust. 8 i 8a tej ustawy akcje
PLK SA będące własnością PKP S.A. i Skarbu Państwa nie mogą być zbywane, z wyjątkiem
możliwości zbycia akcji będących własnością PKP S.A. na rzecz Skarbu Państwa.

Wdrażane przepisy prawa Unii Europejskiej
– dyrektywa 91/440/EWG Rady z dnia 29 lipca 1991 r. w sprawie rozwoju kolei
wspólnotowych (Dz. Urz. UE L 237 z 24.08.1991, s. 25; Dz. Urz. UE Polskie wydanie
specjalne, rozdz. 7, t. 1, str. 341),
– dyrektywa 2001/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2001 r.
w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania opłat za
użytkowanie infrastruktury kolejowej oraz przyznawanie świadectw bezpieczeństwa
(Dz. Urz. UE L 75 z 15.03.2001, s. 29; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 7, t. 5,
str. 404).
Artykuł 6 ust. 1 i 2 dyrektywy 91/440/EWG w sprawie rozwoju kolei wspólnotowych
stanowi:
„1. Państwa członkowskie podejmują środki niezbędne do zapewnienia, aby oddzielny
rachunek zysków i strat oraz bilans były prowadzone i publikowane, z jednej strony dla
działalności gospodarczej w zakresie świadczenia usług transportowych przez
przedsiębiorstwa kolejowe, a z drugiej strony dla działalności gospodarczej związanej
z zarządzaniem infrastrukturą kolejową. Fundusze publiczne wypłacane na jeden z tych
dwóch zakresów działalności nie mogą być przenoszone na drugi z nich. Rachunkowość dla
tych dwóch zakresów działalności jest prowadzona w sposób, który odzwierciedla ten zakaz.

2
2. Państwa członkowskie mogą zastrzec, że ten rozdział wymaga organizacji odrębnych
działów w ramach jednego przedsiębiorstwa lub że infrastruktura zarządzana jest przez
osobny podmiot.”
Artykuł 6 ust. 3 dyrektywy 91/440/EWG stanowi:
„Państwa członkowskie podejmują środki niezbędne do zapewnienia, aby funkcje
wyznaczania równoważnego i niedyskryminującego dostępu do infrastruktury wymienionej
w załączniku II były powierzane organom lub firmom, które same nie świadczą żadnych
kolejowych usług transportowych. Niezależnie od struktur organizacyjnych istnieje
obowiązek wykazania, że cel ten został osiągnięty. Państwa członkowskie mogą jednakże
nadać przedsiębiorstwom kolejowym lub każdemu innemu organowi prawo do pobierania
opłat oraz odpowiedzialność za zarządzanie infrastrukturą kolejową, tj. inwestycje,
utrzymanie oraz fundusze.”
W załączniku II do dyrektywy 91/440/EWG wymieniono następujące „podstawowe funkcje”:
–

przygotowanie i podejmowanie decyzji związanych z przyznawaniem licencji



przedsiębiorstwom kolejowym, w tym przyznawanie licencji indywidualnych,
–
podejmowanie decyzji związanych z przydzielaniem tras, w tym zarówno określanie,
jak i ocena dostępności, a także przydzielanie poszczególnych tras pociągów,
–
podejmowanie decyzji związanych z pobieraniem opłat za infrastrukturę,
–
monitorowanie wypełniania zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych
wymaganych przy świadczeniu określonych usług.

Potrzeba i cel uchwalenia projektowanej ustawy

Komisja Wspólnot Europejskich skierowała do Rzeczypospolitej Polskiej w dniu
8 października 2009 r. uzasadnioną opinię na podstawie art. 226 Traktatu ustanawiającego
Wspólnotę Europejską w związku z nieprawidłowościami dotyczącymi wdrożenia pierwszego
pakietu kolejowego.
Podmiotem wykonującym podstawowe funkcje w zakresie podejmowania decyzji
związanych z przydzielaniem tras pociągów, jak również z pobieraniem opłat za
infrastrukturę, jest zarządca infrastruktury kolejowej tj. PLK SA. W odniesieniu do
interpretacji art. 6 ust. 3 dyrektywy 91/440/EWG Komisja Europejska stoi na stanowisku, że
podmiot, któremu powierzono podstawowe funkcje, musi być „niezależny” od
przedsiębiorstw świadczących kolejowe usługi transportowe (przewoźników kolejowych).

3
Komisja Europejska wskazała, że w przypadku gdy podmiot, któremu powierzono
podstawowe funkcje, jest spółką zależną od holdingu, w skład którego wchodzą
przedsiębiorstwa świadczące kolejowe usługi transportowe, podmiot ten stanowi część tej
samej „firmy” będącej holdingiem co przedsiębiorstwa świadczące kolejowe usługi
transportowe, chyba że możliwe jest wykazanie, że taki podmiot działa niezależnie od nich.
Odpowiada to interpretacji terminu „przedsiębiorstwo” przedstawionej w kontekście art. 81
i 82 Traktatu WE (obecnie art. 101 i art. 102 TFUE), zgodnie z którą spółka zależna, która nie
posiada rzeczywistej autonomii w zakresie kształtowania swojej działalności na rynku, nie
może być uznana za oddzielne przedsiębiorstwo. W tym przypadku spółka dominująca i jej
spółki zależne stanowią jedną jednostkę gospodarczą. Zasadniczo, jeżeli holding jest
właścicielem wszystkich lub większości akcji lub przypadających na nie praw głosu
podmiotu, któremu powierzono podstawowe funkcje, będzie mógł kontrolować zarówno
organizację, jak i procedury decyzyjne tego podmiotu. W przypadku braku niezbitych
dowodów świadczących o sytuacji przeciwnej należy założyć, że holding będzie w praktyce
sprawować tego typu kontrolę. I tak na przykład zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE)
nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw
(Dz. Urz. UE L 24 z 29.01 2004, s. 1-22; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 8,
t. 3, s. 40-61), uważa się powszechnie, że podmiot mający większość akcji ma „dominujący
wpływ”, a co za tym idzie, „kontrolę”. Zdaniem Komisji Europejskiej polski zarządca
infrastruktury jest nadal kontrolowany przez Grupę PKP w zakresie decyzyjności. PKP SA
jest spółką dominującą w Grupie PKP, zaś PLK SA oraz spółki przewozowe są spółkami od
niej zależnymi.

Komisja Europejska w załączniku 5 do swojego sprawozdania z dnia 3 maja 2006 r.
COM (2006) 189 przedstawiła kryteria na podstawie których państwa członkowskie mogą
wykazać czy krajowe holdingi zapewniają niezbędną niezależność podstawowych funkcji.
Komisja w załączniku 5 wymieniła następujące kryteria:
– niezależny organ lub osoba trzecia powinny monitorować zgodność z wymogami
niezależności. Rolę taką można powierzyć na przykład niezależnemu organowi
regulacyjnemu transportu kolejowego. Konkurentom należy zapewnić możliwość składania
skarg dotyczących wszelkich naruszeń wymogów niezależności,
– Statutowe lub prawne warunki niezależności w relacji pomiędzy kontrolującym
podmiotem/holdingiem i podmiotem, któremu powierzono podstawowe funkcje, oraz między
tym podmiotem i innymi spółkami (świadczącymi kolejowe usługi transportowe) holdingu

4
lub innymi podmiotami kontrolowanymi przez holding, ze szczególnym uwzględnieniem
zgromadzenia akcjonariuszy podmiotu, któremu powierzono podstawowe funkcje,
– członkowie zarządu holdingu lub innych spółek holdingu nie powinni zasiadać w zarządzie
podmiotu, któremu powierzono podstawowe funkcje,
– członkowie zarządu podmiotu, któremu powierzono podstawowe funkcje oraz wyżsi rangą
pracownicy zajmujący się podstawowymi funkcjami powinni być przez odpowiednio długi
okres wyłączeni z pełnienia wyższych funkcji w holdingu bądź innych podmiotach pod jego
kontrolą po tym, jak opuścili podmiot, któremu powierzono podstawowe funkcje,
– zarząd podmiotu, któremu powierzono podstawowe funkcje musi być powoływany na
podstawie zrozumiałych procedur i zobowiązań prawnych, aby zapewnić pełną niezależność
jego procedur decyzyjnych. Zarząd należy powoływać i odwoływać pod nadzorem
niezależnego organu publicznego, takiego jak organ regulacyjny transportu kolejowego,
– podmiot, któremu powierzono podstawowe funkcje powinien mieć własny personel
i znajdować się w oddzielnym miejscu lub miejscu z zabezpieczonym dostępem. Dostęp do
systemów informatycznych musi być chroniony celem zapewnienia niezależności
podstawowych funkcji. Regulacje wewnętrzne lub umowy pracownicze powinny wyraźnie
ograniczać kontakty z holdingiem i innymi spółkami pod jego kontrolą do oficjalnych
kontaktów związanych z wykonywaniem podstawowych funkcji.
W swojej odpowiedzi na zarzuty Komisji Europejskiej Rząd Rzeczypospolitej Polskiej
zobowiązał się do:
– ustanowienia przepisów zakazujących zasiadania w Zarządzie PLK SA osób będących
jednocześnie członkami Zarządu PKP SA i spółek Grupy PKP,
– przygotowania przepisów uniemożliwiających członkom zarządu PLK SA oraz wyższym
rangą pracownikom zajmującym się podstawowymi funkcjami, zajmowanie wyższych
stanowisk w PKP SA i innych spółkach Grupy PKP przez odpowiednio długi okres po
zakończeniu pracy w PLK SA,
– zapewnienia, że dostęp do systemów informatycznych PLK SA będzie lepiej chroniony,
a pracownicy spółki będą mieli ograniczony kontakt z PKP SA i innymi spółkami Grupy
PKP, poza oficjalnymi kontaktami związanymi z wykonywaniem podstawowych funkcji.
Zapewnienie niezależności personelu i ochronę systemów informatycznych powierzono PLK
SA.
Dotychczas
obowiązujące przepisy krajowe, tj. art. 15 ust. 6 ustawy z dnia 8 września
2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego
„Polskie Koleje Państwowe” określały w sposób ogólny, że Walne Zgromadzenie PLK SA

5
powołuje Radę Nadzorczą PLK SA spośród osób wskazanych przez ministra właściwego do
spraw transportu. Przepisy nie precyzowały kogo minister może wskazać do składu rady.
Mogły być to osoby zatrudnione u przewoźników kolejowych czy w spółkach Grupy PKP, co
mogło powodować konflikty interesów z funkcją PLK SA jako niezależnego organu
przydzielającego trasy pociągów i pobierającego opłaty za korzystanie z infrastruktury
kolejowej. Zasiadający w Radzie Nadzorczej pracownicy przewoźników kolejowych i PKP
SA mogli oddziaływać na decyzje Zarządu PLK SA w zakresie przyznawania przepustowości
lub ograniczania udziału w rynku nowym przewoźnikom.

Podmioty, na które oddziaływać ma projektowana ustawa

Ustawa ta będzie oddziaływać na podmioty rynku kolejowego takie jak:
– PLK SA,
– PKP SA,
– spółki Grupy PKP, w tym na przewoźników kolejowych z tej Grupy,
– przewoźników kolejowych spoza Grupy PKP,
– ministra właściwego do spraw transportu,
– Prezesa UTK.

Zakres projektowanej ustawy oraz szczegółowe propozycje rozwiązań

Proponuje się dodanie w art. 15 ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji
przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” trzech nowych ustępów 6a – 6c.
Zgodnie z projektowanym ustępem 6a członkowie Zarządu i Rady Nadzorczej PLK SA oraz
pracownicy tej spółki, zajmujący stanowiska kierownicze w komórkach organizacyjnych
właściwych w zakresie przydzielania tras pociągów lub pobierania opłat za korzystanie
z infrastruktury kolejowej, a także ich zastępcy, nie mogą pełnić funkcji w organach,
pozostawać w stosunku pracy ani świadczyć pracy na podstawie innego stosunku prawnego
w PKP SA, spółkach od niej zależnych, a także u przewoźników kolejowych w rozumieniu
ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym. Proponuje się, aby zakaz ten
obejmował sprawowanie funkcji członka organu we wskazanych w tym ustępie podmiotach
będących spółkami prawa handlowego, jak również świadczenie pracy w ramach stosunku
pracy oraz zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia lub innej umowy o podobnym
charakterze.

6