Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz niektórych innych ustaw

UZASADNIENIE
1. Ustawa wykonująca wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 grudnia 2009 r. (sygn. akt K 49/07),
stwierdzającego niezgodność przepisu art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu
pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w
obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
(Dz. U. Nr 87, poz. 395, dalej cytowana także, jako – ustawa) z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają
moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Sentencja orzeczenia została opublikowana w Dz. U. z 2009 r., Nr 220, poz. 1734
(dzień publikacji wyroku – 23 grudnia 2009 r.). Pełny tekst orzeczenia, wraz z uzasadnieniem,
zamieszczony został w OTK Z. U. z 2009 r., Nr 11A, poz. 169.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
2.1. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 2 pkt 2 ustawy w zakresie, w jakim pomija
przesłankę deportacji (wywiezienia) do pracy przymusowej w granicach przedwojennego
państwa polskiego, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Poddany kontroli TK przepis wskazuje, że represją w rozumieniu ustawy jest deportacja
(wywiezienie) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa
polskiego, w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r., na terytorium:
a) III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939-1945,
b) Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (dalej: ZSRR) i terenów przez niego
okupowanych w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 5 lutego 1946 r. oraz po tym
okresie do końca 1948 r. z terytorium państwa polskiego w jego obecnych granicach.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego regulacja ta jest niezgodna z konstytucyjną
zasadą równości przez to, że uzależnia prawo do świadczenia deportacyjnego od miejsca
zamieszkania przed deportacją (wywiezieniem) oraz miejsca deportacji (wywiezienia) i
2
wykonywania pracy przymusowej, a pomija przesłankę deportacji (wywiezienia) do pracy
przymusowej w granicach przedwojennego państwa polskiego.
W opinii Trybunału, tak sformułowane, bardzo rygorystyczne przesłanki dostępu do
świadczeń deportacyjnych w istotny sposób naruszają zasadę równości. Kryterium
przekroczenia granic państwowych nie jest adekwatne do celu ustawy, którym było
symboliczne zadośćuczynienie za pracę przymusową świadczoną na rzecz okupantów w
szczególnie trudnych warunkach, spowodowanych oderwaniem od dotychczasowego
otoczenia. Powoduje ono arbitralne zróżnicowanie prawa do świadczenia deportacyjnego.
Osoby wywiezione do pracy przymusowej są bowiem dzielone na dalsze dwie kategorie, w
zależności od tego, czy miejsce ich zamieszkania i miejsce wywiezienia dzieliła granica
państwa polskiego, czy też nie. Tym samym cechą relewantną osób uprawnionych do
świadczenia deportacyjnego jest nie tylko szczególna dolegliwość represji (wywiezienia do
pracy przymusowej), lecz także sztuczne w istocie kryterium „geograficzne”.
2.2. Wyrok wywołuje skutki prawne z dniem publikacji. Trybunał nie zdecydował się
na odsunięcie w czasie terminu utraty mocy obowiązującej przepisu. Jednocześnie Trybunał
wskazał, iż interwencja ustawodawcza powinna zostać podjęta w możliwie najkrótszym
terminie z uwagi na wiek i sytuację osobistą ofiar represji, zwłaszcza że świadczenie
deportacyjne jest świadczeniem osobistym i nie podlega dziedziczeniu.
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
Mając na uwadze konieczność wykonania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego,
proponuje się, aby zmiana przepisów ustawy polegała na rozszerzeniu zakresu podmiotowego
osób uprawnionych do otrzymywania świadczenia pieniężnego przysługującego osobom
deportowanym do pracy przymusowej, o krąg osób wywiezionych do pracy przymusowej w
ramach terytorium państwa polskiego poza dotychczasowe miejsce zamieszkania na okres co
najmniej 6 miesięcy, gdy towarzyszyła temu rozłąka z rodziną. Jednocześnie, zgodnie ze
wskazówkami Trybunału, proponuje się zmiany w zakresie wykluczenia wątpliwości
związanych z niekonsekwentnym używaniem przez ustawodawcę określenia deportacja.
3
4. Konsultacje
Projekt ustawy skonsultowano z Urzędem do spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych, Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej, Krajową Radą Radców
Prawnych, Instytutem Pamięci Narodowej, Ministerstwem Spraw Zagranicznych oraz
Związkiem Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych.
Uwagi zgłoszone do projektu dotyczyły konieczności zmiany nazwy ustawy
w następstwie rezygnacji z używania określenia „deportacja” w treści ustawy, a także
konieczności odpowiedniej zmiany brzmienia odesłań w innych aktach prawnych.
Zaproponowano również, aby nie używać zamiennie pojęć przesiedlenie i wywiezienie.
Jednocześnie wskazano na konieczność zamieszczenia w tekście ustawy przepisów
przejściowych.
5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Ustawa powoduje skutki finansowe dla budżetu państwa w zakresie zwiększenia
wydatków na wypłatę świadczeń pieniężnych przysługujących osobom, które do tej pory
pozostawały poza zasięgiem podmiotowym ustawy.
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 21 lipca 2010 r.

BAS-WAPEiM-1293/10
Pan
Grzegorz Schetyna
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej senackiego projektu
ustawy o zmianie ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym
osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach
pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
(przedstawiciel wnioskodawców: senator Stanisław Gogacz)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r., Nr 5, ze
zmianami) sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt ustawy zakłada zmiany w ustawie z dnia 31 maja 1996 r. o
świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy
przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek
Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. nr 87, poz. 395, ze zmianami).
Podstawowym celem projektu ustawy jest rozszerzenie zakresu podmiotowego
osób uprawnionych do otrzymywania świadczenia pieniężnego przysługującego
osobom deportowanym do pracy przymusowej, o krąg osób wywiezionych do
pracy przymusowej, w ramach terytorium państwa polskiego, poza
dotychczasowe miejsce zamieszkania, na okres co najmniej 6 miesięcy, gdy
towarzyszyła temu rozłąka z rodziną.
Projekt ustawy stanowi wykonanie orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 16 grudnia 2009 r. (sygn. akt K 49/07).
Zgodnie z art. 5 projektu, ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od
dnia ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Materia, której dotyczy projekt, nie jest objęta zakresem regulacji prawa
Unii Europejskiej.

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Projekt nie reguluje kwestii objętych prawem Unii Europejskiej.

4. Konkluzje
Przedmiot projektu ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym
osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach
pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich nie
jest objęty prawem Unii Europejskiej.

Autor:
Szymon Ruman
ekspert ds. legislacji
w Biurze Analiz Sejmowych


Akceptował:

Dyrektor Biura Analiz Sejmowych


Michał Królikowski


Deskryptory bazy Rex: Unia Europejska, projekt ustawy, świadczenie socjalne.