Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw

Podkreślenia wymaga fakt, iż wypadki drogowe stanowią przeważającą przyczynę nagłych
zgonów w Polsce. Odpowiednie dane ilustruje poniższy diagram:
6000

5583
5000

4000

3530
wypadek drog.

3000
samobójstwa

2000
zabójstwa
utonięcia

1000
479

848

0
3. Realizacja
obowiązków państwa wobec obywateli dotycząca ochrony ich zdrowia i życia
w zakresie ruchu drogowego znalazła swoje odzwierciedlenie w przyjętym przez Radę
Ministrów w dniu 14 września 2006 r. Krajowym Programie Bezpieczeństwa Ruchu
Drogowego na lata 2005-2007-2013 „Gambit 2005” oraz Programie realizacyjnym na lata
2006-2007. W Programie tym przyjęte zostało, że w 2013 roku liczba ofiar śmiertelnych
wypadków w ruchu drogowym zostanie ograniczona do poziomu 2.800 osób, a w 2020 roku
do 1.500. Do dnia dzisiejszego większość systemowych rozwiązań przyjętych w Programie
„Gambit” nie została wdrożona. Jednym z takich niewdrożonych rozwiązań jest system
automatycznego nadzoru nad ruchem drogowym. Czynników warunkujących bezpieczeństwo
na drogach jest oczywiście wiele. Wśród najważniejszych wymienić należy infrastrukturę
drogową, zachowanie uczestników ruchu oraz nadzór wykonywany przez uprawnione
formacje i służby. Stwierdzić bowiem należy, iż z poprawą bezpieczeństwa będziemy
mieć do czynienia dopiero wtedy, gdy na istniejącej – i stale rozbudowywanej - sieci dróg
wdrożony zostanie skutecznym system egzekwowania od kierowców właściwych zachowań,
w tym w szczególności w zakresie przestrzegania przepisów ruchu drogowego obejmujących
także przepisy dotyczące stosowania się do ograniczeń dopuszczalnych prędkości
maksymalnych. W 2007 r. jedynie 56 wypadków spowodowanych było złym stanu
nawierzchni, w których tych zginęły 2 osoby, a 55 zostało rannych. Jednocześnie,
należy wziąć pod uwagę, że drogi o nowym standardzie technicznym są i będą
wykorzystywane przez kierowców do rozwijania jeszcze wyższych prędkości. adne państwo
na świecie nie stworzyło „złotego środka” na skuteczne wyeliminowanie wypadków
drogowych. Wiele z nich podjęło jednak walkę z najczęstszą przyczyną wypadków
jaką jest nagminne naruszanie przez kierowców dopuszczalnych prędkości, co w efekcie
okazało się nad wyraz skutecznym środkiem jeśli chodzi o redukcję liczby wypadków
drogowych i ich ofiar, w tym śmiertelnych! Powyższe działania okazywały się jednak
naprawdę skuteczne dopiero wtedy, gdy kierowcy mieli do czynienia z tzw. „efektem skali”.
Innymi słowy znacząca poprawa następowała wówczas, gdy skala oddziaływania
na kierowców była odpowiednio duża. Efekt taki osiągalny jest wyłącznie poprzez wdrożenie
odpowiednich rozwiązań systemowych z użyciem automatycznych urządzeń
wspomagających, do których zaliczyć należy w szczególności video i fotorejestratory
 
15
naruszeń sprzęgnięte z systemami automatycznego pomiaru prędkości pojazdów
(tzw. „fotoradary”). Efektywność tego typu urządzeń nawet kilkadziesiąt razy przewyższa
skuteczność prowadzenia ręcznych pomiarów prędkości przez funkcjonariuszy służb
prewencyjnych i ruchu drogowego Policji oraz innych formacji.
Dla poparcia powyższych stwierdzeń przytoczyć należy doświadczenia państw,
które wdrożyły powołany wyżej system automatycznego nadzoru nad ruchem drogowym
oparty w szczególności o sieć urządzeń automatycznie rejestrujących naruszenia
przez kierujących pojazdami ograniczeń dopuszczalnej prędkości. Państwa,
które zdecydowały się wdrożyć tego typu systemy (w tym między innymi Francja, Włochy,
Wielka Brytania, Holandia oraz Niemcy) odnotowały wysoką skuteczność ich działania
w zakresie poprawy bezpieczeństwa na drogach. Najlepszym przykładem wydaje się być
w tym zakresie Francja, gdzie w 2002 r. podjęta została decyzja o utworzeniu
i wdro eniu w pełni zautomatyzowanego procesu kontroli prędkości oraz nakładania
kar za jej przekraczanie. O ile w 2001 r. we Francji zginęło 8 162 osoby, to ju w 2006 r.
liczba ta spadła do 4 709 osób! W 2008 r. w porównaniu do roku 2006 zanotowano kolejny
spadek liczby ofiar śmiertelnych z 4709 osób do 4074, to jest o 635 osób!
Francuskie Krajowe Międzyresortowe Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego
obliczyło, iż 75% śmiertelnych ofiar wypadków jakim udało się zapobiec, zostało
uratowanych dzięki zmniejszeniu średnich prędkości pojazdów, które nastąpiło w wyniku
uruchomienia automatycznego systemu nadzoru nad ruchem drogowym! Od uruchomienia
francuskiego systemu automatycznego nadzoru nad ruchem drogowym, liczba
znacznych przekrocze prędkości spadła we Francji o 80%! Na początku 2007 r.
Francja otrzymała nagrodę Komisji Europejskiej za największy postęp w redukcji
liczby osób zabitych w wypadkach drogowych w ciągu ostatnich lat.
Przykład Francji dowodzi, iż skuteczne egzekwowanie przepisów ruchu drogowego,
w tym w szczególności w zakresie przestrzegania przez kierujących pojazdami
dopuszczalnych prędkości, dzięki wdrażaniu nowoczesnych technologii staje się możliwe
niezależnie od wzrastającego ruchu oraz gęstości sieci drogowej. Jak zostało to już wskazane
prędkość zaś jest kluczowym czynnikiem prowadzącym do powstania wypadku drogowego
oraz w przeważającej mierze wpływa na jego skutki, w tym w szczególności na skalę
obrażeń ciała u jego ofiar. Im bowiem większa prędkości tym mniej czasu na reakcję
i ewentualne zatrzymanie pojazdu, to jest na uniknięcie wypadku, a jednocześnie
tym większe siły działające na jego uczestników.

4. Statystki wypadków jednoznacznie ukazują zależność pomiędzy średnimi prędkościami
pojazdów, a liczbą i skutkami wypadków drogowych. Spadek średniej prędkości
o 5% powoduje redukcję liczby wypadków o 10% oraz zmniejszenie liczby ofiar śmiertelnych
o 20%. Jednocześnie wzrost średnich prędkości skutkuje odpowiednim wzrostem tak liczby
wypadków jak i ich ofiar, w tym w szczególności ofiar śmiertelnych.3 Powyższe dane
potwierdza przykład Włoch. W okresie roku od uruchomienia na włoskich autostradach
systemu automatycznego nadzoru nad ruchem „TUTOR” liczba wypadków spadła o 19%,
liczba rannych o 27%, zaś liczba zabitych o 51%! Powyższe dane dotyczą wypadków na
wszystkich autostradach pomimo, iż system swym zasięgiem obejmuje obecnie około połowę
ich długości!

5.
Jednym z podstawowych sposobów ograniczenia liczby wypadków jest skuteczna kontrola
prędkości. Tylko automatyczne systemy umożliwiają przy obecnej ilości pojazdów oraz
gęstości sieci drogowej na wydajne sprawowanie takiego nadzoru. W brytyjskich badaniach
                                                           
3 dane za Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
 
16
stwierdzono ogólny spadek liczby ofiar o 35%4. Według danych Komisji Europejskiej
uruchomienie automatycznych systemów nadzoru nad ruchem drogowym spowodowało
spadek liczby ofiar wypadków drogowych w państwach dawnej „piętnastki” o 11 tysięcy
zabitych i 180 tysięcy rannych rocznie!5 Komisja Europejska uznała automatyczną kontrolę
nad ruchem drogowym za najlepszą praktykę w redukcji liczby ofiar śmiertelnych na drogach
i zaleciła stosowanie tego środka we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Niezależnie od doświadczeń państw, które wprowadziły na swoim terenie system
automatycznego nadzoru nad ruchem drogowym, potrzebę budowy systemu automatycznej
kontroli prędkości uzasadniają także analizy wpływu instalacji masztów fotoradarów
na poprawę bezpieczeństwa na drogach w Polsce. Badania takie przeprowadziła w ubiegłym
roku Komenda Główna Policji. Analizie poddanych zostało 360 punktów kontrolnych,
w których zamontowano maszty z fotoradarami (w tym 16 atrap), co stanowiło 78% ogółu
wykorzystywanych urządzeń (462 szt.). Z przeprowadzonych badań wynika, że o ile na całej
sieci drogowej notowany był wzrost zagrożenia bezpieczeństwa ruchu, o tyle w miejscach
instalacji masztów fotoradarów oraz w bezpośrednim ich sąsiedztwie obserwowano znaczną
poprawę bezpieczeństwa. W okresie objętym analizą tj. od stycznia do czerwca roku 2007 r.
w rejonach przyległych do miejsc instalacji masztów wydarzyło się 80 wypadków, w których
zginęło 9 osób, a ranne zostały 102 osoby. Porównując te dane do analogicznego okresu
w roku 2006, wskazać należy, że w tych miejscach nastąpił spadek liczby wypadków
o 19%, liczby osób rannych o 18%, liczby ofiar śmiertelnych o 36%! W niektórych miejsca
liczba wypadków spadła o 57%, a nawet do 0!. Na drodze krajowej numer 8 liczba zabitych
spadła o 30%! Należy również zwrócić uwagę, że w zdecydowanej większości punktów, w
których maszt został ustawiony nawet przed kilkoma laty, wypadkowość nadal utrzymuje się
na znacząco niższym poziomie.

6. Reasumując, skutki obrażeń doznanych w wypadkach drogowych są głównym powodem
śmierci z przyczyn nagłych. Od szeregu lat główną przyczyną wszystkich wypadków
jest niedostosowanie prędkości do warunków ruchu. Prawie co trzeci wypadek związany
jest z nadmierną prędkością jazdy a ich skutkiem jest aż 46,6% zabitych. Ratowanie życia
ludzkiego na drogach to w ogromnej mierze również dążenie do ograniczenia rzeczywistej
prędkości ruchu pojazdów. Przeciwdziałanie zjawisku jazdy z nadmierną prędkością wymaga
kompleksowego podejścia do zagadnienia, z którego głównym elementem działania powinno
być stworzenie skutecznego systemu automatycznej kontroli prędkości.
Mając wszystko powyższe na względzie w połowie 2008 r. do laski marszałkowskiej
wniesiony został poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym
oraz zmianie niektórych ustaw. W wyniku prowadzonych prac legislacyjnych 2 kwietnia
b.r. Sejm Rzeczypospolitej uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym
oraz o zmianie niektórych ustaw. Ustawa ta przewidywała w szczególności dekryminalizację
niektórych naruszeń przepisów ruchu drogowego i przeniesienie odpowiedzialności
za ich popełnienie do systemu prawa administracyjnego oraz utworzenie w strukturach
Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego Centrum Automatycznego Nadzoru
nad Ruchem Drogowym. Utworzenie przewidzianego ustawą Centrum Automatycznego
Nadzoru nad Ruchem Drogowym skutkowałoby usprawnieniem postępowania w sprawach
o naruszenia przez kierujących pojazdami dopuszczalnych prędkości maksymalnych,
podniosłoby prewencyjne oddziaływania nadzoru nad przestrzeganiem przepisów ruchu
drogowego oraz „uwolniłoby” funkcjonariuszy policji i umożliwi ich skierowanie
do pełnienia służby na drogach, a nie „za biurkiem”.
                                                           
4 dane za Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, „Road Safety Impact of New Technologies”, Paryż 2003
5 dane za Komisją Europejską, Europejski program działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego
(European Road Safety Action Programme), Bruksela 2003, COM(2003) 311 final
 
17
Dodatkowego podkreślenia wymaga również fakt, iż przyjęte w przedmiotowej ustawie
rozwiązania opierały się na założeniu nietworzenia nowej struktury w administracji
publicznej. Utworzenie Centrum miało nastąpić w ramach istniejącej struktury Inspekcji
Transportu Drogowego. Wprowadzenie systemu automatycznego nadzoru nad ruchem
drogowym sprowadza się bowiem do usytuowania na drogach w Polsce usystematyzowanej
sieci fotoradarów, maksymalnego wykorzystania ich efektywności oraz szybkiego i prostego
egzekwowania prawa wobec osób dopuszczających się naruszeń w ruchu drogowym.
Przyjęte w uchwalonej ustawie rozwiązania zapewniały nowy standard w szybkim
i skutecznym ściganiu sprawców naruszeń. Powszechnie bowiem wiadome
jest, że nie wysokość lecz przede wszystkim nieuchronność i rychłość kary, stanowi
podstawowy element oddziaływania wychowawczego. System automatycznego nadzoru
nad ruchem drogowym stanowił odpowied na społeczną potrzebę zapewnienia
bezpieczeństwa na drogach, dając jednocześnie organom Państwa skuteczne narzędzie
do walki ze zjawiskiem jazdy z nadmierną prędkością. Na uwagę zasługuje również fakt,
że koszty budowy systemu mogą być refinansowane ze środków pochodzących z Unii
Europejskiej. Wartą podkreślenia korzyścią tego rozwiązania była również daleko idąca
automatyzacja, to jest znaczne uniezależnienie systemu od nie zawsze obiektywnego czynnika
ludzkiego.
Uchwaloną przez Sejm ustawę Prezydent Rzeczypospolitej skierował do Trybunału
Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Ustawie Prezydent
zarzucił:
1) niezgodność ustawy (w całości) – z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji
przez to, że została uchwalona przez Sejm bez dochowania ustawowego trybu
uchwalania ustaw,
a ponadto
2) niezgodność art. 1 pkt 10 w części dodawanego do ustawy z dnia 20 czerwca
1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908, z pó n. zm.)
art. 140al ust. 1 – 3 w zakresie, w jakim w związku z art. 130 wymienionej ustawy
w brzmieniu nadawanym ustawą z dnia 2 kwietnia 2009 r. dopuszcza stosowanie wobec
tej samej osoby, za ten sam czyn sankcji administracyjnej (kary pieniężnej) oraz systemu
punktowego karania kierowców dopuszczających się naruszeń przepisów ruchu
drogowego – z art. 2 Konstytucji (naruszenie zasady państwa prawnego poprzez
brak proporcjonalności i nadmierny rygoryzm);
3) niezgodność art. 1 pkt 10 w części dodawanego do ustawy, o której mowa w pkt 2,
art. 140an w zakresie, w jakim nadając decyzji administracyjnej o nałożeniu kary
pieniężnej rygor natychmiastowej wykonalności nie określa, czy i w jakim zakresie
służy od niej odwołanie – z art. 2 Konstytucji (naruszenie zasady przyzwoitej legislacji),
4) niezgodność art. 1 pkt 10 w części dodawanego do ustawy, o której mowa
w pkt 2 art. 140at ust. 4 w zakresie, w jakim dopuszcza sprzedaż zatrzymanego
przez organ kontroli ruchu drogowego pojazdu, którym naruszono przepisy
ruchu drogowego i który nie stanowi własności kierującego pojazdem – z art. 2,
art. 31 ust. 3 i art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji.

7. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Prezydenta w dniu 14 pa dziernika 2009 r.
(orzeczenie w sprawie o sygn. akt Kp 4/09). W ocenie Trybunału tryb uchwalenia ustawy był
zgodny z Konstytucją. Jako jednak niezgodną z ustawą zasadniczą Trybunał uznał utrzymanie
w nowym systemie odpowiedzialności tzw. systemu punktowego w szczególności w związku
ustawowym nadaniem decyzjom administracyjnym o nałożeniu kary pieniężnej
za naruszenie przepisów ruchu drogowego rygoru natychmiastowej wykonalności.
 
18
Za niezgodne z Konstytucją Trybunał Konstytucyjny uznał również przyjęte w ustawie
rozwiązania dotyczące możliwości egzekucji kwot kar pieniężnych nałożonych
na cudzoziemców w szczególności poprzez licytację samochodu bez kontroli sądowej
w tym zakresie. W związku z faktem, iż Trybunał orzekł o nierozerwalnym związku części
przepisów ocenionych jako niezgodne z Konstytucją, uchwalona przez Sejm ustawa
nie wejdzie w życie.
Podkreślenia jednak wymaga fakt, i Trybunał nie stwierdził niezgodności z Konstytucją
ani systemu odpowiedzialności administracyjnej, ani mo liwości poddania jej re ymowi
narusze przepisów o ruchu drogowym, ani też odpowiedzialności właściciela (posiadacza)
pojazdu w przypadku nie wskazania na żądanie organu kontroli drogowej, kto prowadził
pojazd w czasie popełnienia naruszenia!


 
19