Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

sądom i przesłanie zbiorczej opinii lub zestawienia zgłoszonych uwag. Dotychczas
przedstawione zostały opinie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, Helsińskiej Fundacji
Praw Człowieka oraz z większości sądów apelacyjnych. W pozytywnej co do zasady opinii
przekazanej przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego sporządzonej przez profesora
Jacka Gołaczyńskiego przedstawiono zastrzeżenia do proponowanego w przedstawionym do
konsultacji projekcie ustawy wprowadzenia dwóch nowych pojęć, to jest protokołu
elektronicznego oraz związanego z nim protokołu skróconego. Wskazano, że wprawdzie
„protokołem elektronicznym” określa się w doktrynie metodę utrwalania przebiegu
posiedzenia wprowadzaną w projekcie ustawy, ale nie jest to termin w pełni adekwatny, gdyż
odnosi się do protokołu stanowiącego zapis audio lub audio-video, niebędący jednak nową
formą protokołu jako szczególnego składnika akt sądowych. Ponadto wskazano również na
komplikacje w wykładni innych przepisów kodeksu postępowania cywilnego w związku
z występowaniem w ustawie trzech pojęć odnoszących się do instytucji protokołu.
Uwagi te zostały uwzględnione w taki sposób, że pozostano przy dotychczas
funkcjonującym jednolitym pojęciu protokołu, formułując w projekcie w nowy sposób
przepisy art. 157 § 1 i § 11 oraz w konsekwencji wprowadzając odpowiednie zmiany
w art. 158 § 1 – 4, art. 160 § 2 i art. 238 § 1. Równocześnie zachowane zostało uregulowanie,
z którego wynika, że sporządzenie protokołu elektronicznego jest obowiązkowe, jeżeli nie
uniemożliwią tego względy techniczne.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka przedstawiła pozytywną opinię o projekcie,
wskazując jednak na konieczność rozwiązania niektórych problemów wynikających
z
proponowanych regulacji, to jest zapewnienia powszechności dostępu do protokołu
elektronicznego, w tym osób niepełnosprawnych oraz wykluczonych cyfrowo, zapewnienia
neutralności technologicznej zastosowanych rozwiązań technicznych oraz dostępu mediów do
akt sprawy. Te same problemy przedstawiane były również w niektórych opiniach sędziów
przekazanych przez prezesów sądów apelacyjnych. Jednak zagadnienia te nie są przedmiotem
proponowanych w ustawie rozwiązań normatywnych, a ich rozwiązanie odbędzie się przez
zmianę Regulaminu urzędowania sądów powszechnych oraz odpowiednie przepisy
rozporządzenia wydanego na podstawie proponowanego art. 158 § 5.
Na skutek uwzględnienia uwag sędziów przesłanych przez prezesów sądów
apelacyjnych (uwagi sędziów apelacji katowickiej, lubelskiej i warszawskiej) wprowadzono
w razie sporządzenia protokołu elektronicznego możliwość zapisania w pisemnym protokole

10
innych czynności stron, które według szczególnych przepisów ustawy powinny być
wciągnięte, wpisane, przyjęte, złożone, zgłoszone lub wniesione do protokołu (art. 158 § 1).
W uwzględnieniu zastrzeżeń sędziów apelacji katowickiej i łódzkiej co do
możliwości ułatwionego naruszenia prawa do wizerunku osób biorących udział
w czynnościach sądowych i co do konieczności ustawowego rozstrzygnięcia tego
zagadnienia wyłączona została możliwość wydawania stronom i innym uczestnikom
postępowania zapisu obrazu w razie utrwalenia przebiegu posiedzenia za pomocą urządzenia
zapisującego obraz i dźwięk (art. 9 § 2).
W uwzględnieniu uwag sędziów apelacji lubelskiej uzupełnione zostało uzasadnienie
projektu w części dotyczącej art. 238 § 1.
Uwzględnione zostało zastrzeżenie sędziów apelacji gdańskiej co do tego, że
w art. 158 § 5 w treści upoważnienia ustawowego użyte zostało pojęcie adnotacji, bez jego
zdefiniowania w ustawie. Pojęcie to zostało wyeliminowane z treści przepisu, ponieważ ma
charakter techniczny i dotyczy sposobu sporządzania protokołu elektronicznego. Nie powinno
być więc przedmiotem regulacji kodeksowej. Może być natomiast zdefiniowane i używane
w rozporządzeniu wykonawczym, skoro rozporządzenie ma regulować sposób sporządzania
protokołu. W treści upoważnienia ustawowego zastąpiono również pojęcie zasad
sporządzania protokołu pojęciem sposobu sporządzania zapisów dźwięku albo obrazu
i dźwięku.
Nie uwzględniono zastrzeżenia sędziów apelacji lubelskiej, wyrażających obawę co do
zbyt nieostrego sformułowania przesłanki zarządzenia przez prezesa sądu pisemnego
przekładu protokołu elektronicznego, szczególnie w kontekście pojęcia „prawidłowości
orzekania” w razie podjęcia przez prezesa decyzji odmownej, która stałaby się podstawą
zarzutu środka odwoławczego od orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Obawa ta
jest nieuzasadniona, ponieważ zarządzenie prezesa może być wydane wyłącznie na wniosek
przewodniczącego, ale nigdy na wniosek strony. Nie może być zatem w zasadzie podstawą
skutecznego zarzutu środka odwoławczego. Strona, jeżeli będzie potrzebować transkrypcji
pisemnej, może na własne potrzeby ją sporządzić, korzystając z otrzymanego zapisu
dźwiękowego. Natomiast zarządzenie przez prezesa przekładu protokołu elektronicznego ma
służyć zapewnieniu prawidłowości orzekania przez sąd (sędziego) jako działanie w sferze
organizacji pracy sądu i przebiegu postępowania. Racjonalne korzystanie z tego środka
wymaga podejmowania decyzji na odpowiednim szczeblu zarządzania pracą sądu, stąd nie

11
zostały uwzględnione uwagi zgłaszane przez sędziów kilku apelacji (katowickiej,
krakowskiej, wrocławskiej, rzeszowskiej, warszawskiej, szczecińskiej), aby decyzja
o sporządzeniu przekładu protokołu elektronicznego podejmowana była przez
przewodniczących rozprawy, przewodniczących wydziałów lub sędziów sprawozdawców.
Nie uwzględniono uwagi sędziów apelacji lubelskiej o zbędności wprowadzenia § 2
w
art. 160, z tym że omyłkowe wyłączenie uzupełnienia protokołu elektronicznego
zastąpiono prawidłowym i wynikającym z brzmienia uzasadnienia projektu ustawy
wyłączeniem sprostowania protokołu elektronicznego.
Pozostałe uwagi przekazane przez prezesów sądów apelacyjnych nie dotyczyły
zasadniczo szczegółów proponowanych rozwiązań normatywnych, lecz samej idei, potrzeby
i możliwości wprowadzenia protokołu elektronicznego. Obok opinii pozytywnych
przedstawione zostały opinie kwestionujące potrzebę oraz możliwość wprowadzenia takiego
protokołu ze względów finansowych i organizacyjnych, dotyczących przede wszystkim
organizacji postępowania sądowego, jak i ze względu na nieprzygotowanie znacznej części
społeczeństwa do posługiwania się nowoczesnymi technologiami. Uwagi te, których
przyjęcie oznaczałoby w rezultacie rezygnację z projektu, nie zostały uwzględnione
z przyczyn przedstawionych we wstępnej części uzasadnienia projektu ustawy.
Projekt ustawy został udostępniony, stosownie do brzmienia art. 5 ustawy z dnia 7
lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169,
poz.
1414, z późn. zm.), za pośrednictwem Internetu na stronie Ministerstwa
Sprawiedliwości, która – zgodnie z § 9 ust. 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej (Dz. U.
Nr 10, poz. 68) – jest jednocześnie stroną podmiotową Biuletynu Informacji Publicznej.
Zainteresowania pracami nad projektem na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy
o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa nie zgłoszono.
4. Skutki społeczno-gospodarcze oraz finansowe
Obecnie sądy nie są wyposażone w rozwiązania technologiczne umożliwiające
korzystanie z protokołu elektronicznego, za wyjątkiem 65 sądów, w których pojedyncze sale
wyposażone są w sprzęt do przeprowadzania wideokonferencji. Sprzęt ten, po odpowiednim
uzupełnieniu i dodaniu oprogramowania, może służyć także do sporządzania protokołu
elektronicznego.

12
Dostępne rozwiązania służące do rejestracji przekazu wizyjno-fonicznego
charakteryzują się zróżnicowaną strukturą techniczną, wielkością i możliwościami
użytkowymi. Założono, że do wizyjnej i fonicznej rejestracji przebiegu posiedzeń sądowych
zastosowane zostaną systemy opierające się na cyfrowej rejestracji sygnału. Koszty zakupu
i użytkowania zestawów są konsekwencją przyjętego rozwiązania formalno-prawnego
nadającemu nagraniu znaczenie protokołu elektronicznego w procedurze sądowej. W związku
z tym uwzględnić należy również koszty archiwizacji i udostępniania nagrań. W niektórych
przypadkach konieczne będzie dostosowanie sal rozpraw do instalacji odpowiednich urządzeń
elektronicznych. Uwzględnione muszą zostać także takie elementy, jak wielkość składu
sędziowskiego, liczba osób zasiadających na ławach dla stron, co ma związek z wielkością
sali rozpraw. Zależy od tego nie tylko długość tras kablowych, ale i ilość potrzebnych
mikrofonów zapewniających możliwość swobodnych wypowiedzi.
Planowane jest wykorzystanie systemu nagrywania opartego o elementy telewizji
przemysłowej. Jako podstawowe elementy tego systemu należy wyróżnić:
Szacunkowe
Lp. Nazwa
urządzenia
koszty w zł
Kamera kolorowa o rozdzielczości co najmniej 460 linii TV
1. (PAL), o powiększeniu optycznym min. 10x, posiadająca
9 000,00
możliwość obsługiwania przez protokolanta sądowego – 3 szt.
Rejestrator cyfrowy pozwalający na rejestrację w czasie
rzeczywistym na poziomie CIF lub D1 oraz zarządzanie z
poziomu sieci LAN, posiadający system dysków w układzie RAID
2.
30 000,00
gwarantujący ciągłość zapisu i odczytu nagrań, możliwość
podłączenia kamery dokumentowej, jako jednego ze źródeł
sygnału wideo.
Mikrofony zasilane za pośrednictwem kabla sygnałowego,
montowane w sposób trwały – ilość uzależniona jest od ilości osób
3.
4 000,00
składu sędziowskie i stron procesu (cena określona średnio na
salę).
4. Pozostałe elementy techniczne (miksery, spliter, switch, zestawy
7 000,00
montażowe urządzeń itp.)
5. Kamera dokumentowa do prezentacji dowodów
3 000,00

RAZEM
53 000,00

Inne koszty, to jest koszty oprogramowania, instalacji urządzeń, w tym w niektórych
przypadkach połączonych z przeróbkami sal rozpraw, szkoleń pracowników, oszacowano na
kwotę 10 000 zł. Na dzień 30 czerwca 2009 r. w sądach było 4381 sal rozpraw. Biorąc pod
uwagę z jednej strony ograniczenie ilości sal rozpraw w związku z wprowadzanymi zmianami
organizacyjnymi sądownictwa, a z drugiej strony wprowadzenie systemu elastycznego

13
zarządzania salami rozpraw, umożliwiającego lepsze ich wykorzystanie, dostosowane do
rejestracji przebiegu posiedzeń w systemie audio-video, powinno być około 4.000 sal
rozpraw, co oznaczałoby potrzebę wydatkowania 252 mln zł. Jeżeli uwzględnić, że w 65
salach dostosowanych obecnie do przeprowadzania wideokonferencji koszty przystosowania
do nagrywania w systemie protokołu elektronicznego będą zmniejszone o około ½
(2 047 500 zł), można oszacować,
że wdrożenie rozwiązań technologicznych
umożliwiających pełne i obowiązkowe korzystanie z protokołu elektronicznego przez
wszystkie sądy wymaga poniesienia wydatków z budżetu państwa w wysokości około
250 mln zł. Jednak projektowane przepisy ustawy, uzależniające utrwalanie przebiegu
posiedzenia od względów technicznych, pozwalają na stopniowe rozszerzanie stosowania
protokołu elektronicznego, co umożliwia stopniowe wyposażanie sal sądowych w potrzebne
urządzenia i instalacje. W związku z tym w pierwszym roku po wejściu w życie ustawy, to
jest w roku 2010, wydatki wyniosą 40 mln zł, a w ciągu kolejnych dwóch lat – 210 mln zł.
Planowane jest wdrażanie protokołu elektronicznego jednocześnie na całych obszarach
poszczególnych apelacji. W roku 2010 poniesione byłyby wydatki związane z wdrożeniem
projektu w dwóch apelacjach, w roku 2011 w czterech kolejnych apelacjach, a w roku 2012
w pięciu następnych apelacjach.
rodki na cele związane z realizacją ustawy w 2010 r. w kwocie 40 mln zł zostały
zaplanowane w ustawie budżetowej na 2010 r. w części 15 – Sądy powszechne.
Należy zaznaczyć, że wprowadzenie protokołu elektronicznego, szczególnie
w powiązaniu z wprowadzoną już wcześniej możliwością przeprowadzania dowodów na
odległość, pozwoli w przyszłości (po odpowiednim wyposażeniu zakładów karnych albo
przez wykorzystanie sprzętu, w który wyposażone zostaną najbliższe sądy) na uzyskanie
istotnych oszczędności w wydatkach więziennictwa, ponieważ możliwa będzie rezygnacja
z dowożenia osadzonych, występujących w sprawach cywilnych jako strony lub świadkowie,
w celu ich wysłuchania lub przeprowadzenia dowodów, do odległych sądów prowadzących
postępowanie.
W zakresie skutków społecznych istotne będzie poprawienie sprawności postępowania
sądowego, a także umożliwienie skupienia się sędziego i uczestników postępowania na
przebiegu czynności bez zbędnych przerw w celu formułowania i kontrolowania protokołu
pisemnego. Korzystnie zostanie zmieniony obraz przebiegu posiedzeń sądowych, co wpłynie
na poprawę społecznego obrazu sądów i podwyższenie zaufania do wymiaru sprawiedliwości.
Projekt nie wpłynie na rynek pracy.

14