Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 - 1990 oraz treści tych dokumentów

Warszawa, 16 marca 2010 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-209(4)/09

Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy


- o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci
Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu oraz
ustawy o ujawnianiu informacji o
dokumentach organów bezpieczeństwa
państwa z lat 1944 - 1990 oraz treści
tych dokumentów (druk nr 2625).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.


(-) Donald Tusk

Stanowisko Rządu
wobec poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci
Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz
ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa
państwa z lat 1944 – 1990 oraz treści tych dokumentów
(druk nr 2625)


W przedmiotowym projekcie ustawy proponuje się nowelizację ustaw: z dnia
18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, z późn. zm.),
zwanej dalej „ustawą o Instytucie Pamięci Narodowej”, oraz z dnia 18 października
2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat
1944 – 1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425, z późn.
zm.). Projektowane zmiany w ustawie o Instytucie Pamięci Narodowej dotyczą
w szczególności określenia nowych zasad powoływania i odwoływania Prezesa
Instytutu Pamięci Narodowej, a także modyfikacji trybu udostępniania dokumentów
znajdujących się w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej. Projektodawca przewiduje
również utworzenie w Instytucie Pamięci Narodowej nowego organu – w miejsce
Kolegium Instytutu Pamięci - Rady Instytutu Pamięci Narodowej, a także określa
skład oraz zasady powoływania i odwoływania członków Rady.
Natomiast nowelizacja ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu
informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1994 – 1990 oraz
treści tych dokumentów ma charakter porządkowy, ponieważ stanowi ona
dostosowanie regulacji tej ustawy do proponowanych zmian w ustawie o Instytucie
Pamięci Narodowej, związanych z utworzeniem Rady Instytutu Pamięci i powołaniem
członków tej Rady.
Stosownie do założeń projektodawcy, celami projektowanych zmian są:
1) odpolitycznienie Instytutu Pamięci Narodowej;
2) wzmocnienie współodpowiedzialności i wpływu na działalność Instytutu
organu kolegialnego, który będzie wybierany według kryterium fachowości;
3) szersze otwarcie zbiorów archiwalnych;
4) przyspieszenie procedury udostępniania zbiorów.
1. Osiągnięcie przez projektodawcę celu, jakim jest odpolitycznienie Instytutu
Pamięci Narodowej oraz wzmocnienie współodpowiedzialności i wpływu na
działalność Instytutu organu kolegialnego, który będzie wybierany według kryterium
fachowości, nastąpić ma w szczególności poprzez zmianę trybu powoływania
i odwoływania Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej (art. 10 ust. 1 zmienianej
ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - art. 1 pkt 3 lit. a projektu). Zgodnie
z projektowanym przepisem Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej będzie powoływać
i odwoływać Sejm RP za zgodą Senatu, na wniosek Rady Instytutu Pamięci, która
zgłasza kandydata spoza swego grona. Proponowana zmiana wprowadza zatem
zwykłą większość przy powoływaniu i odwoływaniu Prezesa Instytutu Pamięci
Narodowej. Obecnie Prezes Instytutu Pamięci Narodowej jest powoływany
i odwoływany przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej większością 3/5 głosów za zgodą
Senatu, na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci, które zgłasza kandydata spoza swego
grona. W ocenie projektodawców proponowana zmiana art. 10 ust. 1 ustawy
o Instytucie Pamięci Narodowej wynika z faktu, iż obecnie obowiązujący tryb
powoływania i odwoływania Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej miał uzasadnienie
przede wszystkim w okresie powstawania Instytutu Pamięci Narodowej i tworzenia
jego jednostek organizacyjnych, kiedy to pozycja ustrojowa Prezesa Instytutu Pamięci
Narodowej musiała być uprzywilejowana na tle pozostałych organów państwowych.
W projekcie przewidziano także utworzenie nowego organu w Instytucie Pamięci
Narodowej – w miejsce Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej - Rady Instytutu
Pamięci Narodowej, określenie warunków, jakie będzie musiał spełniać obywatel
polski, aby mógł zostać członkiem Rady, a także unormowanie trybu powoływania
Rady. W ocenie projektodawcy aktualnie obowiązujący tryb wyłaniania Kolegium
Instytutu Pamięci Narodowej nie gwarantuje powoływania w jego skład osób
posiadających merytoryczne przygotowanie do podejmowania decyzji koniecznych
w pracach Instytutu Pamięci Narodowej. Obecnie członkiem Kolegium Instytutu
Pamięci Narodowej może być obywatel polski spełniający tylko dwa kryteria,
a mianowicie wyróżniający się wysokimi walorami moralnymi oraz wiedzą przydatną

2
w pracach Instytutu Pamięci Narodowej (art. 15 ust. 1 zd. drugie ustawy o Instytucie
Pamięci Narodowej). Nadto w procedurze wyłaniania członków Kolegium Instytutu
Pamięci Narodowej, obecnie obowiązujące regulacje nie przewidują współudziału
podmiotów dających rękojmię merytorycznego wyboru kandydatów do tego organu
kolegialnego. W projekcie ustawy przyjęto również, że nowy organ kolegialny będzie
miał większe kompetencje w zakresie ustalania i kontroli kierunku działań Instytutu
Pamięci Narodowej. Przykładowo, w art. 13 ust. 2 pkt 4 projektu przewiduje się, że
Rada Instytutu Pamięci Narodowej wnioskować będzie o odwołanie Prezesa Instytutu
Pamięci Narodowej większością głosów, jeżeli nie zostało przyjęte sprawozdanie
z działalności Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej za dany rok kalendarzowy.
Proponowane w powyższym zakresie zmiany należy ocenić jako uzasadnione,
ponieważ zmierzają one do realizacji podstawowych celów projektowanej nowelizacji
ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, a mianowicie do odpolitycznienia Instytutu
oraz wzmocnienia współodpowiedzialności i wpływu na działalność Instytutu organu
kolegialnego, który będzie wybierany według kryterium fachowości. W tym
kontekście zaznaczyć trzeba, iż w art. 15 ust. 1 pkt 3 i 5 zmienianej ustawy
o Instytucie Pamięci Narodowej proponuje się, że członkiem Rady Instytutu Pamięci
będzie mógł zostać obywatel polski, który m. in. posiada tytuł naukowy lub stopień
naukowy w dziedzinie nauk humanistycznych lub prawnych oraz wyróżnia się wiedzą
przydatną w pracach Instytutu Pamięci. Warunki te mają zatem zagwarantować, iż
Rada Instytutu Pamięci Narodowej składać się będzie z kompetentnych osób. Warto
też zwrócić uwagę na projektowany art. 15 ust. 2, zgodnie z którym Rady jednostek
organizacyjnych uczelni wyższych mających uprawnienia do nadawania stopnia
naukowego doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii oraz
rady naukowe Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Studiów
Politycznych Polskiej Akademii Nauk wybierają po jednym przedstawicielu
wyróżniającym się wiedzą z zakresu historii Polski w XX wieku, do zgromadzenia
elektorów, które przedstawia Sejmowi dziesięciu kandydatów na członków Rady
Instytutu Pamięci oraz Senatowi czterech kandydatów na członków Rady Instytutu
Pamięci. W ocenie projektodawcy wybór członków zgromadzenia elektorów ma
poprzedzać powołanie samej Rady Instytutu Pamięci, co z kolei zagwarantuje, iż

3
w skład Rady wejdą osoby merytorycznie bardzo dobrze przygotowane do wpływania
na kierunek działań Instytutu Pamięci Narodowej.
Stosownie natomiast do projektowanego art. 15 ust. 18 Prezes Rady Ministrów
zostanie zobowiązany do określenia, w drodze rozporządzenia, trybu i terminu
zgłaszania kandydatów do Rady Instytutu Pamięci, uwzględniając konieczność
sprawnego przeprowadzenia postępowania kwalifikacyjnego. W tym miejscu podnieść
jednak należy, iż określenie terminu zgłaszania kandydatów do Rady Instytutu
Pamięci jest materią ustawową, dlatego też termin ten powinien zostać określony
w projektowanej ustawie, a nie w akcie wykonawczym do niej.
Na marginesie należałoby też zauważyć, iż zawarte w projektowanym art. 15
ust. 19 upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia przez Prezesa Rady
Ministrów może również budzić pewne wątpliwości. W przepisie tym wskazano
bowiem w pkt 2, iż do uregulowania w drodze aktu wykonawczego przekazane
zostaną warunki i zasady zwoływania i organizowania posiedzenia zgromadzenia
elektorów. Ze względu na charakter aktu wykonawczego i materię, która może być
jego przedmiotem, wydaje się, iż „zasady”, zatem kwestie zasadnicze (najbardziej
istotne elementy danej instytucji prawnej czy określonego mechanizmu) nie powinny
być normowane w akcie podustawowym. Natomiast - zgodnie z regułą wyłączności
ustawy - zasady zwoływania i organizowania posiedzenia zgromadzenia elektorów
powinny być określone w projektowanej ustawie. Nie ma natomiast przeszkód, by
rozporządzenie regulowało warunki i tryb zwoływania oraz organizowania tych
posiedzeń.
2. Projektowany art. 15 ust. 3 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej stanowi, iż
Krajowa Rada Sądownictwa przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej
czterech kandydatów na członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej. Należy jednak
mieć na uwadze okoliczność, iż w dniu 31 marca 2010 r. wejdzie w życie ustawa
z dnia 19 października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 178, poz. 1375), która m.in. statuuje nowy organ – Krajową
Radę Prokuratury. Rada ta, zgodnie z art. 23 ustawy o prokuraturze w brzmieniu
nadanym ustawą nowelizującą, składać się będzie z dwudziestu pięciu członków.

4