Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 - 1990 oraz treści tych dokumentów

W jej skład wchodzić będą: Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny,
przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, czterech posłów, dwóch
senatorów, prokurator wybrany przez zebranie prokuratorów Naczelnej Prokuratury
Wojskowej, prokurator wybrany przez zebranie prokuratorów Instytutu Pamięci
Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, trzech
prokuratorów wybranych przez zebranie prokuratorów Prokuratury Generalnej oraz
jedenastu prokuratorów, wybranych przez zgromadzenia prokuratorów
w prokuraturach apelacyjnych. Rada ta pełnić ma doniosłą rolę w systemie
ustrojowym prokuratury, m. in. stać na straży niezależności prokuratorów, opiniować
projekty aktów normatywnych dotyczących prokuratury, wybierać kandydata na
stanowisko Prokuratora Generalnego oraz rozpatrywać i oceniać kandydatury do
pełnienia stanowisk prokuratorskich. Tym samym wydaje się, iż w trakcie dalszych
prac legislacyjnych należałoby rozważyć uwzględnienie tego organu jako podmiotu
uczestniczącego w procedurze wyboru członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej.
3. W art. 19 ust. 4 zmienianej ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej (art. 1
pkt 6 projektu) przewiduje się, że Główną Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu kierować będzie Dyrektor Głównej Komisji, który będzie
powoływany, spośród prokuratorów Głównej Komisji, i
odwoływany przez
Prokuratora Generalnego na wniosek zgłoszony przez Prezesa Instytutu Pamięci
Narodowej w porozumieniu z Radą Instytutu Pamięci. Także i w tym kontekście
należy zwrócić uwagę na ustawę z dnia 19 października 2009 r. o zmianie ustawy
o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta przewiduje m.in. dodanie
ust. 3 w art. 12 ustawy o prokuraturze, zgodnie z którym zastępcą Prokuratora
Generalnego będzie Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu, którego powoływać będzie, spośród prokuratorów Instytutu Pamięci
Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, i odwoływać
z tego stanowiska Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Prokuratora
Generalnego zgłoszony w porozumieniu z Prezesem Instytutu Pamięci Narodowej -
Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Dyrektor Głównej Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu będzie kierować Główną Komisją
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Jednocześnie art. 8 pkt 1 lit. b

5
ustawy z dnia 19 października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz
niektórych innych ustaw przewiduje uchylenie ust. 4 w art. 19 ustawy o Instytucie
Pamięci Narodowej. W związku z tym wydaje się, iż nie ma potrzeby nowelizacji
art. 19 ust. 4 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, ponieważ kwestie normowane
przez ten przepis zostaną przeniesione do ustawy o prokuraturze.
4. W projektowanej ustawie proponuje się również nowelizację niektórych
przepisów zawartych w Rozdziale 4 „Udostępnianie dokumentów przez Instytut
Pamięci” ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej. Proponowane zmiany w tym
zakresie mają zagwarantować pełne otwarcie zbiorów archiwalnych Instytutu Pamięci
Narodowej oraz przyspieszenie procedury udostępniania zbiorów. W art. 30 ust. 1
zmienianej ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej (art. 1 pkt 9 lit. a projektu)
przewiduje się, iż każda osoba fizyczna będzie miała prawo wystąpić z wnioskiem do
Instytutu Pamięci o udostępnienie do wglądu dotyczących jej dokumentów będących
w zasobach Instytutu Pamięci. W przeciwieństwie do obecnie obowiązującej regulacji
projektodawca proponuje zatem, aby osoby fizyczne miały możliwość dostępu do
oryginałów dokumentów ich dotyczących, a nie do kopii tych dokumentów.
Z kolei, w art. 30 ust. 2 zmienianej ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej
proponuje się, że Instytut Pamięci będzie udostępniał oryginalne dokumenty, o których
mowa w ust. 1, dotyczące wnioskodawcy lub kopie tych dokumentów, jeżeli stan
fizyczny zachowania oryginalnych dokumentów nie pozwala na ich udostępnienie lub
w przypadku, gdy o dostęp do tych samych dokumentów ubiega się jednocześnie
wiele osób. Zauważyć przy tym należy, że Instytut Pamięci Narodowej nie w każdym
przypadku może dysponować oryginałami dokumentów. Przykładowo, w myśl art. 25
ust. 2 obecnie obowiązującej ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej obowiązek
przekazania dokumentów, zbiorów danych, rejestrów i kartotek, o których mowa
w art. 25 ust.1 tej ustawy – co do akt byłej Polskiej Partii Robotniczej oraz byłej
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, dotyczących organów bezpieczeństwa
państwa – w odniesieniu do dyrektorów archiwów państwowych polega na
dostarczeniu kopii. Wobec tego należałoby uzupełnić przesłanki udostępniania
wnioskodawcy kopii dokumentów o sytuację, kiedy Instytut nie posiada oryginałów
dokumentów.

6
Natomiast w proponowanym art. 30 ust. 2 pkt 1 przewiduje się, że Instytut
Pamięci będzie udostępniał kopie dokumentów dotyczących wnioskodawcy
i wytworzonych przez wnioskodawcę lub przy jego udziale w ramach czynności
wykonywanych w związku z jego pracą lub służbą w organach bezpieczeństwa
państwa albo w związku z czynnościami wykonywanymi w charakterze tajnego
informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji. Projektowane
rozwiązanie zmierza zatem do udostępnienia dokumentów wszystkim osobom
zainteresowanym. Konsekwencją proponowanej zmiany w art. 30 ust. 2 pkt 1 jest
propozycja uchylenia art. 31 i 32 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej (art. 1 pkt 10
projektu), regulujących tryb odmowy uwzględnienia wniosku o udostępnienie do
wglądu dokumentów dotyczących wnioskodawcy oraz tryb odwoławczy od decyzji
odmawiającej udostępnienia tych dokumentów.
W ocenie Rządu przyjęta w projekcie regulacja uwzględnia wyrażone w art. 51
ust. 3 zd. pierwsze Konstytucji RP prawo każdego do dostępu do dotyczących go
urzędowych dokumentów i zbiorów danych.
5. W projektowanym art. 33 ust. 2 przewiduje się, iż każdy, kto uzyskał wgląd
w dotyczące go dokumenty będzie miał prawo – na zasadach i w zakresie określonych
w ustawie – do uzyskania kopii tych dokumentów, a także prawo do zwrotu
przedmiotów znajdujących się w archiwum Instytutu Pamięci, które w momencie
utraty stanowiły jego własność lub były w jego posiadaniu. W tym kontekście warto
zauważyć, iż o przedmiotach tych jest mowa również w art. 34 ust. 5 ustawy
o Instytucie Pamięci Narodowej, zgodnie z którym na pisemny wniosek osoby,
o której mowa w art. 33 ust. 2, Instytut Pamięci wydaje znajdujące się w jego
archiwum przedmioty, które w momencie utraty stanowiły jej własność lub były w jej
posiadaniu. Rozważenia zatem wymaga, czy projektowany przepis – w części
dotyczącej zwrotu ww. przedmiotów – nie stanowi niepotrzebnego powielenia
regulacji zawartej w obecnie obowiązującym art. 34 ust. 5.
Ponadto proponowany art. 33 ust. 2 nie przewiduje ewentualnego udostępniania
kopii z kopii dokumentów przedstawionych wnioskodawcy do wglądu w trybie

7
projektowanego art. 30 ust. 2 pkt 1. Analogiczna uwaga odnosi się również do
projektowanego art. 34 ust. 1 regulującego tryb wydawania kopii dokumentów.
6. W art. 35a ust. 1 zmienianej ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej proponuje
się, że wnioski, o których mowa w art. 30 ust. 1, art. 34 ust. 1 i 5 (o udostępnienie do
wglądu dokumentów dotyczących wnioskodawcy, o wydanie kopii dokumentów oraz
o wydanie z archiwum Instytutu przedmiotów, które w momencie utraty stanowiły
własność lub były w posiadaniu wnioskodawcy, który uzyskał wgląd w dokumenty
dotyczące go), składa się osobiście w siedzibie Instytutu Pamięci, jego oddziałach
i delegaturach lub za pośrednictwem poczty, pod warunkiem poświadczenia podpisu
wnioskodawcy przez notariusza. Proponowany przepis, podobnie jak obecnie
obowiązujący, nie wskazuje wyraźnie, czy poświadczenie notarialne podpisu ma
zastosowanie tylko do wniosków składanych drogą pocztową, czy też do wniosków
składanych osobiście. Wydaje się zatem, iż kwestia ta powinna zostać doprecyzowana
w projektowanym przepisie.
7. W kontekście udostępniania dokumentów przez Instytut Pamięci Narodowej
istotne znaczenie ma propozycja uchylenia ust. 2 w art. 37 ustawy o Instytucie Pamięci
Narodowej. Przepis ten obecnie stanowi, iż osoba, która uzyskała na podstawie art. 33
ustawy wgląd w niezanonimizowane kopie dotyczących jej dokumentów może
zastrzec, że dotyczące jej informacje ujawniające jej pochodzenie etniczne lub rasowe,
przekonania religijne, przynależność wyznaniową oraz dane o stanie zdrowia i życiu
seksualnym, a także ujawniające jej stan majątkowy, a w szczególności nieruchomości
oraz rzeczy ruchome stanowiące dobra kultury w rozumieniu przepisów o ochronie
dóbr kultury, nie będą udostępnione. Zdaniem projektodawcy propozycja uchylenia
ww. przepisu zmierza do tego, iż obowiązek odpowiedzialności za ujawnienie „danych
wrażliwych” spoczywać będzie teraz nie na archiwiście Instytutu Pamięci Narodowej,
tylko na osobie, która pozyskuje i wykorzystuje te dane. Podzielić należy pogląd
przedstawiony przez projektodawcę, iż uchylenie ust. 2 w art. 37 ustawy o Instytucie
Pamięci Narodowej realizuje jedno z założeń projektowanej ustawy, a mianowicie jak
najszersze otwarcie zbiorów archiwalnych. Jednocześnie należy zasygnalizować, iż
projektowana regulacja, która w swej istocie jest uzasadniona, powinna być również
postrzegana w kontekście standardów dotyczących ochrony dóbr osobistych oraz

8
ochrony danych osobowych, zawłaszcza danych wrażliwych. Ten aspekt wymagałby
pogłębionej analizy w trakcie prac legislacyjnych nad projektowaną ustawą.
8. Ponadto w trakcie prac legislacyjnych nad projektowaną ustawą zasadne wydaje
się zwrócenie uwagi na obecnie obowiązujący art. 36 ust. 4 ustawy o Instytucie
Pamięci Narodowej, który stanowi, że wniosek o udostępnienie dokumentów w celu,
o którym mowa:
1) w ust. 1 pkt 1 (wykonywania zadań ustawowych) - powinien zawierać również
podstawę prawną dotyczącą wykonywania zadań, o których mowa w ust. 1 pkt 1;
2) w ust. 1 pkt 2 (prowadzenia badań naukowych) - powinien zawierać również:
a) wskazanie tematu prowadzonych badań naukowych,
b) rekomendację pracownika naukowego uprawnionego do prowadzenia badań
naukowych w dyscyplinach nauk humanistycznych, społecznych, gospodarki
lub prawa - w przypadku osób niebędących takimi pracownikami;
3) w ust. 1 pkt 3 (publikacji materiału prasowego) - powinien zawierać również:
a) wskazanie tematu materiału prasowego,
b) załączone upoważnienie redakcji albo wydawcy do wystąpienia z wnioskiem.
Wydaje się, że wymagania określone w powyższym przepisie są nadmierne
w odniesieniu do dokumentów, do których udostępnienia nie ma zastrzeżeń prawnych.
W tym miejscu podkreślić trzeba, iż zgodnie z postanowieniami Rekomendacji No 13
(2000) Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie europejskiej polityki dostępu do
archiwów, udostępnianie materiałów archiwalnych powinno następować z mocy
prawa, bez szczególnego uzasadnienia ze strony osoby zainteresowanej.
9. Należy również zwrócić uwagę na projektowaną zmianę w art. 5 ustawy
o Instytucie Pamięci Narodowej, polegającą na wykreśleniu Głównego Urzędu
Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wraz z wojewódzkimi i miejskimi urzędami
kontroli prasy, publikacji i widowisk oraz Głównego Urzędu Kontroli Publikacji
i Widowisk wraz z okręgowymi urzędami, a także Urzędu do Spraw Wyznań oraz
terenowych organów administracji państwowej o właściwości szczególnej do spraw
wyznań stopnia wojewódzkiego - z definicji „organów bezpieczeństwa państwa”.
Nadto proponuje się uchylenie ust. 2 w art. 5 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej,
który obecnie stanowi, że do organów bezpieczeństwa państwa należą także organy

9