Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw

pieniężna, jednorazowa, okresowa) w chwili obecnej występuje różna praktyka co do zaliczania
tych świadczeń do dochodu rodzin ustalanego do celów pomocy społecznej. Zaproponowana
zmiana jednoznacznie wskaże właściwy sposób postępowania z przychodami, mającymi
charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanymi na podstawie przepisów o systemie
oświaty.
Zmiana w art. 8 ust. 5 pkt 1 wynika z konieczności dostosowania sposobu obliczania
dochodu osób prowadzących działalność gospodarczą opodatkowaną podatkiem dochodowym od
osób fizycznych na zasadach określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób
fizycznych do zmienionych przepisów tej ustawy. W związku z likwidacją obowiązku składania
miesięcznych deklaracji przez osoby prowadzące działalność gospodarczą na tzw. zasadach
ogólnych, wprowadzoną ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 217,
poz. 1588, z późn. zm.), która weszła w życ ie dnia 1 stycznia 2007 r., dotychczasowy sposób
dokumentowania dochodu tych osób na podstawie deklaracji miesięcznych nie znajduje
zastosowania. W chwili obecnej stosuje się przepis przejściowy ustawy zmieniającej ustawę
o podatku dochodowym od osób fizycznych, jednak ze względu na specyficzne ustalanie
dochodu do celów pomocy społecznej jego stosowanie napotyka trudności interpretacyjne.
Zmiana w art. 8 ust. 7 jest konsekwencją zmiany w ust. 5 i określa zawartość
zaświadczenia wydawanego przez naczelnika urzędu skarbowego.
Zmiany w art. 22 polegają na dodaniu wojewodzie nowych zadań polegających na
prowadzeniu rejestru zatwierdzonych indywidualnych programów integracji oraz na
koordynowaniu, w ramach systemu pomocy społecznej, działań w zakresie zapobiegania
handlowi ludźmi oraz wsparcia udzielanego ofiarom handlu ludźmi. Potrzeba prowadzenia na
poziomie województwa rejestru zatwierdzonych programów integracji wynika ze zwiększającej
się z roku na rok liczby cudzoziemców uprawnionych do korzystania z tego typu wsparcia
oferowanego przez państwo. Dotychczas nie było ustawowego obowiązku prowadzenia tego typu
rejestrów. W przyszłości jest planowane prowadzenie rejestru powyższych danych na poziomie
krajowym. Drugie z nowych zadań pozwoli na skuteczniejszą i bardziej wszechstronną pomoc
udzielaną przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej poszczególnych szczebli
administracji samorządowej. Konieczność koordynacji działań w tym obszarze jest następstwem
wprowadzenia do ustawy o pomocy społecznej przepisów stanowiących podstawę do udzielenia
wsparcia z uwagi na bezpośredni fakt bycia ofiarą lub ś wiadkiem handlu ludźmi. Zmiana nie
generuje skutków finansowych, ponieważ pracownicy wydziałów polityki społecznej urzędów
wojewódzkich mający pełnić funkcję koordynatorów do spraw wsparcia ofiar handlu ludźmi

2
zostali przeszkoleni w listopadzie 2007 r. do wykonywania tego zadania. Osoby te będą
odpowiedzialne za kontakt i współpracę z jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej na
terenie województwa, jak również z Departamentem Pomocy i Integracji Społecznej
Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz innymi partnerami zajmującymi się pomocą
ofiarom handlu ludźmi, w zakresie realizacji zadań związanych z procederem handlu ludźmi oraz
wymianą informacji w tym obszarze. Zadanie to będzie realizowane w ramach wydatków
zaplanowanych na 2009 r. i na lata następne w budżetach wojewodów.


Zmiana brzmienia art. 42 ust. 5 porządkuje warunki opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne przez osoby opiekujące się chorym członkiem rodziny. Warunek związany z długością
okresu ubezpieczenia w dniu złożenia wniosku powinien być wymagany jedynie od osób
wymienionych w ust. 5 pkt 1 (które ukończyły 50 lat i nie posiadają okresu ubezpieczenia
składkowego i nieskładkowego, wynoszącego co najmniej 10 lat), natomiast posiadanie okresu
ubezpieczenia wynoszącego 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn powinno
skutkować odmową przyznania składki lub jej wstrzymaniem, jeżeli okres ten zostanie osiągnięty
już w trakcie opłacania składki przez ośrodek. Taka regulacja miała miejsce pod rządami
poprzednio obowiązującej ustawy o pomocy społecznej.

Zmiana w art. 51 ust. 4 polega na uzupełnieniu katalogu ośrodków wsparcia o ośrodki
wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi i jednoczesnym wykreśleniu środowiskowego
domu samopomocy (jako jednego z rodzajów ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami).
Wprowadzenie nowych art. 51a, 51b i 51c jest wynikiem wyodrębnienia w ustawie
przepisów dotyczących ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które są
realizowane w ramach zadań zleconych, sposobu finansowania tych jednostek, a także
odpłatności za usługi ś wiadczone w tych jednostkach. Ponieważ najpopularniejszą formą
realizacji tego zadania jest środowisko wy dom samopomocy dla osób z zaburzeniami
psychicznymi, niezbędne jest określenie zasad jego funkcjonowania oraz standardów usług
w nim ś wiadczonych. Jednocześnie określenie sposobu funkcjonowania innych ośrodków
wsparcia i klubów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi pozostawia się w gestii
wojewody i organu jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej ośrodek.
Art. 51b określa zasady odpłatności i wskazuje organ właściwy do wydawania decyzji
w tej sprawie oraz odwołuje się do art. 64 ustawy w kwestii możliwości zwalniania z tej
odpłatności. Wysokość odpłatności za usługi ś wiadczone w ośrodkach wsparcia dla osób
z zaburzeniami psychicznymi ustalono na dość niskim poziomie (5 % kwoty dochodu osoby
samotnie gospodarującej lub kwoty dochodu na osobę w rodzinie, pod warunkiem że dochód ten

3
przekracza kwotę odpowiedniego kryterium dochodowego, o którym mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1
i 2 ustawy o pomocy społecznej), ponieważ uczestnicy tych jednostek mają bardzo niskie
dochody. Są to najczęściej osoby pobierające renty socjalne, zasiłki stałe lub bardzo niskie renty
ZUS-owskie. Wśród osób cierpiących na choroby psychiczne jest bardzo liczna grupa ludzi
młodych, czasami bez dochodu, będąca na utrzymaniu rodziny. Zbyt wysoka odpłatność
powodowałaby rezygnację z uczestnictwa w zajęciach w tych jednostkach, co może skutkować
negatywnie dla potencjalnych uczestników (pogorszenie stanu zdrowia) i zwiększyć wydatki
budżetu państwa na leczenie.
Należy podkreślić, że korzystanie z usług świadczonych w tych jednostkach, szczególnie
w odniesieniu do osób zamieszkałych na terenach wiejskich, zapobiega wykluczeniu i izolacji
społecznej, daje szansę i możliwości rozwoju, a przede wszystkim uczestnictwa w szeroko
rozumianym życiu społecznym.
Przepis art. 51c wskazuje sposób finansowania działalności bieżącej ośrodków wsparcia
dla osób z zaburzeniami psychicznymi, a także zakłada, że tworzenie nowych ośrodków wsparcia
dla osób z zaburzeniami psychicznymi lub uruchamianie nowych miejsc w istniejących już
ośrodkach musi być uzgodnione z wojewodą, z uwzględnieniem możliwości sfinansowania tych
zadań. W 2009 r. zadanie to będzie finansowane z rezerwy budżetu państwa na ten cel, podobnie
jak ma to miejsce dotychczas.
Nowe brzmienie art. 56a pozwoli na jednolitą interpretację przepisu odnośnie do
możliwości łą czenia różnych typów domów pomocy społecznej w ramach jednej jednostki
organizacyjnej pomocy społecznej. Wprowadzony przepis określa, jakie typy domów mogą być
łączone w jednym budynku, i dopuszcza prowadzenie domów wielotypowych, pod warunkiem
zamieszkiwania mieszkańców z różnymi schorzeniami w odrębnych budynkach. Przepis będzie
także umożliwiał oszczędności finansowe w zakresie finansowania domów pomocy społecznej.
Nowy art. 68a zobowiązuje podmiot prowadzący placówkę całodobowej opieki do
prowadzenia szczegółowej dokumentacji dotyczącej osób przebywających w placówce.
Wprowadzenie konieczności posiadania wymienionych dokumentów będzie skutkowało większą
wiedzą na temat między innymi: stanu zdrowia, zapewnienia opieki medycznej nad osobami, co
będzie źródłem oceny dostępności do świadczeń zdrowotnych dla podopiecznych tych placówek
realizowanych w ramach ubezpieczenia zdrowotnego, faktu stosowania na terenie placówki
przymusu bezpośredniego, faktu ewentualnego ubezwłasnowolnienia osób przebywających
w placówce, danych kontaktowych do rodziny lub opiekuna prawnego, co przyczyni się do
polepszenia jakości świadczonych usług i lepszej kontroli nad placówkami.

4
W celu lepszej rozpoznawalności wśród potencjalnych klientów placówek, które działają
legalnie, od tych działających nielegalnie zostanie wprowadzony obowiązek dla podmiotów
prowadzących placówki do umieszczenia w widocznym miejscu na budynku, w którym
prowadzą placówkę, tablicy informacyjnej zawierającej m.in. informacje o posiadanym
zezwoleniu i numerze wpisu do rejestru. Powyższa zmiana powinna ponadto polepszyć
wykrywalność nielegalnie działających placówek.
Zmiany w art. 104 uzupełniają tryb postępowania w sprawach świadczeń z pomocy
społecznej. Ust. 5 określa termin przedawnienia należności z tytułu wydatków na świadczenia
z pomocy społecznej, z tytułu opłat określonych przepisami ustawy oraz z tytułu nienależnie
pobranych świadczeń . Ust. 6 ustala warunki przerwania biegu przedawnienia. Ust. 7 dotyczy
nienależnie pobranych świadczeń i ustala okres, po którym nie dochodzi się ich zwrotu.
Nowy art. 106a ma umożliwić ośrodkom pomocy społecznej wstrzymanie wypłaty
świadczenia z pomocy społecznej, w sytuacji gdy osoba uprawniona nie podejmuje świadczeń
pieniężnych przez dwa kolejne miesiące. Jednocześnie wprowadzony przepis nałoży na ośrodek
pomocy społecznej obowiązek wszczęcia postępowania wyjaśniającego przyczynę nieodbierania
świadczenia. W przypadku gdy z osobą nie będzie można przeprowadzić rodzinnego wywiadu
środowiskowego i nawiązać kontaktu w inny sposób, decyzja przyznająca świadczenia pieniężne
wygaśnie. W praktyce zdarza się, że osoby uprawnione opuszczają swoje miejsce zamieszkania,
na przykład w związku z wyjazdem za granicę, bez powiadomienia ośrodka pomocy społecznej.
Rodzi to problemy, gdyż ośrodek, nie mogąc wyjaśnić sytuacji ż yciowej uprawnionego do
świadczeń, nie ma możliwości przeznaczania środków na pomoc innym potrzebującym osobom.
Zmiana wprowadzona w art. 117 polega na wykreśleniu z obecnie obowiązującej ustawy
warunku przeprowadzania egzaminów na II stopień specjalizacji jedynie w marcu i październiku
i rozszerzeniu możliwości ustalania terminów egzaminów w dowolnym miesiącu kalendarzowym
w ciągu całego roku. Po wprowadzeniu tej zmiany egzaminy mogłyby odbywać się w dowolnym
terminie wyznaczonym przez Centralną Komisję Egzaminacyjną. Zmiana ta jest podyktowana
znacznym wzrostem liczby podmiotów posiadających uprawnienia do prowadzenia szkoleń
z zakresu II stopnia specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny. Podmioty te kształcą coraz
więcej pracowników socjalnych, którzy po ukończeniu kursu przystępują do egzaminu. Liczba
członków Komisji jest ograniczona, w związku z tym nie jest możliwe przeprowadzenie
egzaminu dla dużej liczby absolwentów szkoleń tylko i wyłącznie w terminach wyznaczonych na
marzec lub październik. Wobec powyższego wskazanym byłoby, aby egzaminy mogły odbywać
się w dowolnym miesiącu w roku, w terminie wyznaczonym przez Komisję. Takie rozwiązanie

5
stworzyłoby możliwość przeegzaminowania większej liczby absolwentów kursów. O terminie
egzaminu osoby będą indywidualnie powiadamiane przez Komisję.
Zmiana zaproponowana w art. 127 polega na wyodrębnieniu wewnątrz wydziału
właściwego do spraw pomocy społecznej w urzędzie wojewódzkim komórki organizacyjnej do
spraw nadzoru i kontroli w pomocy społecznej. Zaproponowana zmiana zmierza do usprawnienia
pracy inspektorów do spraw nadzoru i kontroli w pomocy społecznej. W związku z pewną
specyfiką zadań kontrolowanych w pomocy społecznej, realizowanych w ramach wydziału
właściwego do spraw pomocy społecznej, istnieje potrzeba wyodrębnienia organizacyjnego
w ramach wydziału tej grupy pracowników. Pozwoli to na lepszą kontrolę nad wykonywanymi
przez te osoby zadaniami oraz na lepsze planowanie kontroli w sposób umożliwiający
wypełnienie obowiązków wynikających z obowiązujących przepisów. Ponadto przepis taki
uniemożliwi (co dziś ma miejsce) wykorzystywanie inspektorów do spraw nadzoru i kontroli
w pomocy społecznej do realizacji innych zadań wydziału niezwiązanych z nadzorem i kontrolą
w pomocy społecznej.
Z uwagi na to, ż e zaproponowany w projekcie ustawy pakiet zmian zmierzających do
wzmocnienia roli wojewody w zakresie nadzoru i kontroli w pomocy społecznej nie będzie
dobrze funkcjonował bez zatrudnienia w wydziałach właściwych do spraw pomocy społecznej
odpowiedniej liczby inspektorów do spraw nadzoru i kontroli w pomocy społecznej, przez
dodanie nowego art. 127b wprowadzony zostanie minimalny standard zatrudnienia
wojewódzkich inspektorów do spraw nadzoru i kontroli w pomocy społecznej.
W pomocy społecznej funkcjonuje obecnie ponad 6 tys. jednostek organizacyjnych
pomocy społecznej podlegających kontroli wojewody. Z roku na rok zwiększa się liczba
zarejestrowanych placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym,
przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, których działalność również podlega
kontroli wojewody. Stale obserwuje się systematyczny wzrost liczby prowadzonych postępowań
o nałożenie kary pieniężnej za prowadzenie bez zezwolenia wojewody placówek zapewniających
całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym
wieku. Liczba prowadzonych przez inspektorów wojewódzkich postępowań wzrasta, jednak
duże braki kadrowe występujące w wydziałach właściwych do spraw pomocy społecznej nie
pozwalają na właściwe realizowanie powierzonych zadań. Nie można bowiem mówić
o możliwości właściwego realizowania zadań z zakresu nadzoru i kontroli w pomocy społecznej,
jeżeli w wydziale właściwym do spraw pomocy społecznej jest zatrudnionych np. 3 (lubuskie
i opolskie), 5 (pomorskie) czy 6 (zachodniopomorskie) inspektorów do spraw nadzoru i kontroli
w pomocy społecznej z wymaganymi kwalifikacjami. Należy pamiętać, ż e zgodnie

6