Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

3
braku wniosku z art. 3984 § 1 pkt 3 k.p.c., w swej treści wskazuje na sformułowane istotne
zagadnienie prawne uzasadniające przyjęcie jej do rozpoznania, (…) to nie można (…) przyjąć,
że faktycznie nie zawierała wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego
uzasadnienia”. Podobnie w innym orzeczeniu, Sąd Najwyższy uznał, że błędnie nazwany
element skargi kasacyjnej, w którym wskazuje się, że skarżącemu chodzi o to, aby Sąd
Najwyższy rozpoznał skargę, powinien być potraktowany jako wniosek o jej przyjęcie do
rozpoznania.
Można więc wyróżnić dwie kwestie. Pierwsza, to sam wymóg określony art. 3984 § 1
pkt 3 k.p.c. i skutki jego niedochowania. Druga, to pytanie, kiedy (na tle konkretnej skargi
kasacyjnej) — w ocenie sądu — wymóg sformułowany w art. 3984 § 1 pkt 3 k.p.c., uznaje się
za spełniony. Ta ostatnia kwestia — jako element praktyki, która nie jest jednolita — nie może
być badana przez TK.
Już we wcześniejszych orzeczeniach TK wskazywał, iż „sąd ferujący orzeczenia (…)
nie może być sprowadzany do roli ‘robota’, mechanicznie odrzucającego pisma procesowe
obywateli ze względu na uchybienia nieważące w żaden sposób na możliwości wydania
orzeczenia; błędy niemające znaczenia dla rozpoznania sprawy nie mogą uniemożliwiać jej
rozpatrzenia”, a „szybkość rozpoznania sprawy nie jest wartością, na rzecz której można
poświęcić ochronę praw podmiotowych”. „Tam, gdzie ograniczenie uprawnień procesowych
strony jest zbędne, z punktu widzenia zamierzonych przez ustawodawcę celów, takich jak
zapewnienie większej efektywności postępowania i jego szybkości, a jednocześnie wypacza
pozycję stron, uniemożliwia właściwe zrównoważenie ich pozycji procesowej, a tym samym
łamie podstawowy postulat sprawiedliwości proceduralnej, czy wreszcie prowadzi do
arbitralnego rozstrzygnięcia ‘sprawy’ — to w tego rodzaju wypadkach dochodziłoby do
naruszenia gwarancji konstytucyjnych związanych z prawem do sądu”.
„W wypadku art. 3986 § 2 i 3 k.p.c. trudno odnaleźć, poza szybkością postępowania,
inną wartość wymagającą ochrony”. Ponadto, jak dowodzi praktyka, odrzucenie skargi
kasacyjnej, bez wezwania do uzupełnienia jej braków, prowadzi do skorzystania z kolejnego
instrumentu, służącego ochronie praw, i mogącego spowodować wzruszenie prawomocnych
rozstrzygnięć. Co jednak najistotniejsze, szybkość rozpoznania sprawy, jako jedyny postulat,
nie jest wartością, na rzecz której można ‘poświęcić’ ochronę konstytucyjnych praw
podmiotowych. Nadto (…) uzyskanie realnego przyspieszenia rozpoznania sprawy dzięki
wykorzystaniu zakwestionowanej instytucji bywa iluzoryczne”.
Poza tym „instrument wezwania do uzupełnienia braku nie musi angażować czasu sądu.
Jest to czynność, której zrutynizowanie jest możliwe dzięki wykorzystaniu pracy i czasu
personelu pomocniczego, działającego pod nadzorem sądu. Po drugie, wezwanie do
uzupełnienia odwleka decyzję o formalnym potraktowaniu środka o niewielki okres (tydzień),
4
a jednocześnie eliminuje zarzewie sporów i minimalizuje ewentualne zażalenia — których
rozpatrzenie (niezależnie od wyniku) trwa o wiele dłużej niż termin wskazany do usunięcia
braków. Po trzecie, wezwanie do uzupełnienia umożliwia dialog między sądem i adwokaturą,
sprzyjający wykształceniu właściwej praktyki i informacji pomocnej wyrobieniu takiej
praktyki po stronie pełnomocników stron, a tym samym sprzyja prewencyjnie zapobieganiu
błędom”.
„Usprawiedliwieniem regulacji przewidzianej w art. 3986 § 2 i 3 k.p.c. nie może być
również obowiązujący w postępowaniu kasacyjnym przymus adwokacki (…) Strona
reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika działa w zaufaniu do jego umiejętności
zawodowych w zakresie prowadzenia spraw przed sądami, w tym kwalifikacji do sporządzenia
skargi kasacyjnej. Jednakże daleko idące konsekwencje niedopełnienia obowiązków przez
profesjonalnego pełnomocnika ponosi sama strona postępowania, która staje wobec
nieodwracalnych, negatywnych skutków nieprofesjonalnych działań. W żadnym razie nie
można uznać, że rekompensatą niekorzystnego rozstrzygnięcia jest prawo podmiotu
reprezentowanego do ubiegania się o odszkodowanie z tytułu szkody poniesionej na skutek
odrzucenia apelacji dotkniętej nieusuwalnymi brakami formalnymi, jako szkody wyrządzonej
w następstwie działania lub zaniechania przy wykonywaniu czynności wchodzących w zakres
działalności zawodowej adwokata, radcy prawnego albo rzecznika patentowego (…).
Odszkodowanie — pominąwszy nawet kwestie proceduralne związane z jego skutecznym
wyegzekwowaniem — nie jest i nie może być postrzegane jako ekwiwalent merytorycznego
rozstrzygnięcia sprawy przez sąd”.
W końcu „istnienie braków formalnych jest w pewnych wypadkach kwestią ocenną (co
potwierdza rozbieżna praktyka orzecznicza Sądu Najwyższego). Zdaniem Trybunału
Konstytucyjnego, nie ma w tej sytuacji wystarczających podstaw by uznać, że merytoryczne
rozpoznanie skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy zależy wyłącznie od sumienności i
rzetelności pełnomocnika sporządzającego skargę. Może się więc zdarzyć, że sąd nie odrzuci
skargi kasacyjnej (pomimo braku wymogu z art. 3984 § 1 pkt 3 k.p.c.), jeżeli w treści skargi
sformułowano istotne zagadnienie prawne, uzasadniające przyjęcie jej do rozpoznania.
Wówczas nie można przyjąć, że skarga kasacyjna faktycznie nie zawierała wniosku o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienia (…). Najczęściej jednak brak
zwerbalizowanego wniosku o rozpoznanie skargi kasacyjnej stanowi niedopełnienie wymogu i
skutkuje (…) odrzuceniem skargi. W takich wypadkach ryzyko różnic w ocenie dokonywanej
przez sądy — spada na poszukującego ochrony sądowej, który jest pozbawiony szansy
skorzystania z tej ochrony. Zachowując zatem zasadę, iż braki formalne środka odwoławczego
skutkują jego odrzuceniem, należałoby zrekompensować dotkliwość tego środka — szansą
usunięcia braku, w wyniku wezwania po jego wykryciu przez sąd do usunięcia braku. O ile
5
więc istnienie wymagań sformułowanych w art. 3984 § 1 pkt 3 k.p.c. uznać można za
konstytucyjne, a także okoliczność, że istnienie takiego braku prowadzi do odrzucenia kasacji,
o tyle skorelowanie tych wymogów z jednoczesnym brakiem obowiązku wezwania do jego
usunięcia — uznać należy za rozwiązanie niekonstytucyjne, z uwagi na nadmierne
(nieproporcjonalne) nagromadzenie środków dyscyplinujących”.
TK stwierdził więc, że nieproporcjonalność sankcji w postaci odrzucenia — bez
wzywania do uzupełnienia — skargi kasacyjnej niespełniającej wymogu określonego w art.
3984 § 1 pkt 3 k.p.c., uzasadnia stwierdzenie niezgodności art. 3986 § 2 i 3 k.p.c. z art. 45 ust. 1
(prawo do sądu) w związku z art. 31 ust. 3 (proporcjonalność) i art. 2 (rzetelna procedura)
Konstytucji.
2.3. Wyrok wywołuje skutki prawne z dniem publikacji (8 lipca 2008 r.). Trybunał nie
zdecydował się na odsunięcie w czasie terminu utraty mocy obowiązującej przepisu.
2.4. Choć w Sejmie znajduje się rządowy projekt ustawy nowelizującej
zakwestionowane przez TK przepisy (druk 1368 z 18 listopada 2008 r.), to jednak projekt
rządowy ogranicza się tylko do nowelizacji przepisu zakwestionowanego przez TK w samej
sentencji – powodując tym samym niekonsekwencje w zakresie traktowania poszczególnych
braków wniosku (o czym poniżej). Stąd potrzeba złożenia niniejszej inicjatywy.
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
Mając na uwadze konieczność wykonania wyroku TK z dnia 1 lipca 2008 r., kierując
się brzmieniem sentencji wyroku oraz motywami jego uzasadnienia, proponuje się, aby zmiana
ustawy polegała na nadaniu nowego brzmienia art. 3986 § 1 i 2 ustawy.
Zmiana w § 2 polega na usunięciu z niego fragmentu brzmiącego: „skargę
niespełniającą wymagań określonych w art. 3984 § 1”, a zmiana w § 1 polega na przywołaniu
w nim całego art. 3984, a nie tylko § 2 co powoduje, że w sytuacji, gdy skarga kasacyjna
zawiera braki określone także w § 1 — sąd drugiej instancji będzie zobowiązany do wezwania
skarżącego do usunięcia braków, zanim — gdy skarżący braków tych nie usunie — sąd skargę
odrzuci.
Co prawda z inicjatywy rządu została uchwalona dnia 19 marca 2009 r. ustawa o
zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, która wykonuje wyrok TK. Jednakże
ustawa uchwalona z inicjatywy Rządu ogranicza się tylko do wykonania sentencji wyroku TK.
Natomiast w projekcie Senatu zmianami tymi w art. 3986 objęto cały § 1 z art. 3984, a
nie tylko zaskarżony pkt 3, ponieważ pozostawienie innych punktów (1, 2 i 4) — gdyby nie
zostały objęte zmianą — powodowałoby podobną niekonstytucyjność jak w przypadku
zakwestionowanego pkt 3.
6
Wyrok TK ma charakter zakresowy. Eliminuje on tylko niekonstytucyjną normę,
mieszczącą się w ramach art. 3986 § 2 i 3 k.p.c., nakazującą sądowi drugiej instancji i Sądowi
Najwyższemu odrzucenie kasacji — bez wezwania do uzupełnienia braku, wyrażającego się w
braku sformułowania wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienia
(art. 3984 § 1 pkt 3 k.p.c.). Wyrok nie dotyczy jednak, bo dotyczyć nie mógł, odrzucenia skargi
kasacyjnej bez wezwania do uzupełnienia, z powodu innych braków formalnych (zaskarżono
tylko pkt 3). Oznacza to — zdaniem TK — zróżnicowanie sankcji wiążących się z istnieniem
braków wskazanych w art. 3984 § 1 k.p.c. i tworzących konstrukcyjne komponenty skargi
kasacyjnej: braki skargi wskazane w art. 3984 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. pozostają nadal brakami
nieusuwalnymi; są to: oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy
jest ono zaskarżone w całości czy w części, przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich
uzasadnienie, wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu
żądanego uchylenia i zmiany.
Przywrócenie stanu konstytucyjności w rozważanym zakresie może odbyć się —
stwierdza TK — „w drodze stosownej interwencji ustawodawcy (bez przesądzania o jej
postaci), eliminującej przyczyny nieproporcjonalności unormowania, która zadecydowała o
niekonstytucyjności”.
Elementy skargi kasacyjnej wymienione w art. 3984 § 1 k.p.c. są na tyle podobne, że
nieuzasadnione byłoby różnicowanie ich na te, których brak strona może uzupełnić (pkt 3 –
brak wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania lub jego uzasadnienia) oraz na te,
których brak powoduje odrzucenie skargi bez możliwości (pozostałe punkty – np. brak
oznaczenia orzeczenia, od którego kasacja jest wniesiona).
Stąd konieczna wydaje się szersza nowelizacja niż ta zaproponowana przez Rząd. W
przeciwnym razie pozostałe punkty (dotychczasowe 1, 2 i 4) będą narażone na rychłe skargi do
Trybunału Konstytucyjnego i kolejne nowelizacje. Należy tego uniknąć.
Na marginesie należy zaznaczyć, iż po wejściu w życie nowelizacji zaproponowanej
przez Rząd zmieni się oznaczenie przepisów k.p.c. przytaczanych w uzasadnieniu. Artykuł
3984 § 1 k.p.c. będzie zawierał tylko trzy punkty, zamiast dotychczasowych czterech.
Dotychczasowy pkt 3 stanie się osobnym § 2 w artykule 3984, a dotychczasowy § 2 stanie się §
3. Nie powoduje to jednak konieczności zmiany oznaczenia przepisów w projekcie Senatu.
4. Konsultacje
Uwagi do projektu przedstawił Minister Sprawiedliwości oraz Krajowa Rada
Sądownictwa. Minister zwrócił uwagę, iż projekt rządowy przewiduje możliwość wezwania do
usunięcia braków tylko odnośnie do pkt 3 w art. 3984 § 1.
7
KRS natomiast „negatywnie ocenia przedstawiony do zaopiniowania projekt zmian”.
Brak jednak uzasadnienia tej negatywnej oceny.
5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Ustawa nie powoduje skutków finansowych dla budżetu państwa.
6 Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.