Rządowy projekt ustawy o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego

Załącznik

do ustawy

z dnia


WYKAZ

nieruchomości zabudowanych następującymi cerkwiami pozostającymi w faktycznym,
wyłącznym władaniu osób prawnych Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosław-
nego, które stają się z mocy prawa własnością tych osób prawnych:

1) Blechnarka, cerkiew św. św. Kosmy i Damiana,
2) Dziurdziów, cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny,
3) Hańczowa, cerkiew Opieki Najświętszej Marii Panny,
4) Kalników, cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny,
5) Kłokowice, cerkiew Opieki Najświętszej Marii Panny,
6) Konieczna, cerkiew św. Bazylego Wielkiego,
7) Kunkowa, cerkiew św. Apostoła Łukasza,
8) Leszczyny, cerkiew św. Apostoła Łukasza,
9) Młodowice, cerkiew Poczęcia Najświętszej Marii Panny,
10) Morochów, cerkiew Spotkania Pańskiego,
11) Pielgrzymka, cerkiew św. Michała Archanioła,
12) Przemyśl, cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny,
13) Przemyśl, cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny,
14) Sanok, cerkiew więtej Trójcy,
15) Szczawne, cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny,
16) Turzańsk, cerkiew św. Michała Archanioła,
17) Wołowiec, cerkiew Opieki Najświętszej Marii Panny,
18) Wysowa-Zdrój, cerkiew św. Michała Archanioła,
19) Zapałów, cerkiew św. św. Kosmy i Damiana,
20) Zagórz, cerkiew św. Michała Archanioła,
21) Zdynia, cerkiew Opieki Najświętszej Marii Panny.


05/23si

U Z A S A D N I E N I E

Stan dotychczasowy oraz potrzeba wprowadzenia zmian
Projekt ustawy stanowi realizację dyspozycji wyrażonej w art. 49 ustawy z dnia 4 lipca
1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego,
zwanej dalej „ustawą”, i ma na celu zakończenie utrzymującego się od dnia wejścia
w życie ustawy stanu tymczasowości w zakresie tytułu własności i użytkowania po-
unickich obiektów sakralnych, które przeszły na własność państwa na podstawie dekre-
tu z dnia 5 września 1947 r. o przejściu na własność państwa mienia pozostałego po
osobach przesiedlonych do ZSRR (Dz. U. Nr 59, poz. 318), a obecnie znajdujących się
we władaniu osób prawnych Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Mając na uwadze między innymi wspomniany wyżej stan tymczasowości, Polski Auto-
kefaliczny Kościół Prawosławny zwrócił się w dniu 15 lutego 2002 r. do Trybunału
Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie zgodności przepisu art. 49 ustawy z art. 25 ust. 1,
art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2003 r. (sygn. akt K 13/02) uznał
między innymi, że art. 49 ust. 1 i 2 ustawy jest zgodny z art. 25 ust. 1 i art. 64 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i nie jest niezgodny z art. 32 Konstytucji Rzeczy-
pospolitej Polskiej. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu podniósł przejściowy
charakter regulacji prawnej zawartej w art. 49 ustawy. Zauważył także, że do momentu
wydania wyroku unormowania przewidziane art. 49 ustawy nie zostały ustanowione.
Trybunał Konstytucyjny zwrócił również uwagę, że ,,w sytuacji, gdy dana sprawa
dotyczy dwóch lub więcej kościołów i związków wyznaniowych niezbędne jest poro-
zumienie ze wszystkimi zainteresowanymi wspólnotami religijnymi”.
W dniu 30 września 2003 r. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny wniósł skargę
przeciwko Polsce do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Skarga
została wniesiona w oparciu o przedstawiony przez skarżący Kościół następujący stan
faktyczny.
W ustawie z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego (Dz. U. Nr 66, poz. 287, z późn. zm.) przyjęto zasadę, że
nieruchomości pozostające we władaniu osób prawnych Polskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego w dniu wejścia w życie ustawy stają się z mocy prawa ich
własnością, jeżeli znajdowały się na nich cmentarze grzebalne lub obiekty sakralne
wraz z obiektami towarzyszącymi (art. 46 ustawy). Od zasady tej wprowadzono jednak
wyjątek, polegający na wykluczeniu nabycia przez osoby prawne Polskiego Autokefa-
licznego Kościoła Prawosławnego własności będących we władaniu wspomnianych
osób prawnych 24 byłych świątyń grecko-katolickich na Podkarpaciu, które przeszły na
własność państwa na podstawie wyżej wymienionego dekretu z dnia 5 września 1947 r.,
a były własnością diecezji, parafii, klasztorów lub innych instytucji grecko-katolickich
(unickich) Diecezji Przemyskiej obrządku grecko-katolickiego oraz Administracji
Apostolskiej Łemkowszczyzny (art. 49 ustawy). Stan prawny tych obiektów miał być
uregulowany odrębną ustawą, która nie została dotychczas wydana. Podobnych ograni-
czeń nie przewidują pozostałe ustawy o stosunku państwa do innych kościołów
i związków wyznaniowych. Wobec powyższego Prawosławny Metropolita Warszawski
i Całej Polski złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z
Konstytucją art. 49 ustawy. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 2 kwietnia 2003
r. nie stwierdził niezgodności kwestionowanego przepisu z Konstytucją Rzeczypospoli-
tej Polskiej. Następnie pełnomocnik Metropolity Warszawskiego i Całej Polski złożył
do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o wznowienie postępowania. Trybunał Konsty-
tucyjny umorzył jednak postępowanie z powodu niedopuszczalności orzekania, stwier-
dził bowiem, że orzeczenia tego Trybunału są ostateczne, a tym samym nie podlegają
zaskarżeniu.
W oparciu o tak przedstawiony stan faktyczny Polski Autokefaliczny Kościół Prawo-
sławny zarzucił Rzeczypospolitej Polskiej naruszenie następujących artykułów Europej-
skiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
(Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284):
1) art. 6 § 1, w związku z rzetelnością procedury przed Trybunałem Konstytucyjnym
(pogwałcenie zasady bezstronności sądu w wyniku niewyłączenia ze składu orzeka-
jącego sędziego, który uprzednio brał udział w procesie uchwalania zaskarżonej
ustawy),
2) art. 9 i 14, w związku z potraktowaniem dóbr Polskiego Autokefalicznego Kościoła
Prawosławnego w sposób odmienny od dóbr innych związków religijnych,

2
3) art. 13, w związku z brakiem środka odwoławczego od postanowienia Trybunału
Konstytucyjnego o umorzeniu postępowania z powodu niedopuszczalności orzeka-
nia,
4) art. 1 Protokołu 1, w związku z nieprzyznaniem skarżącemu Kościołowi własności
nieruchomości, które posiadał i którymi zarządzał.
W dniu 25 listopada 2005 r. w wyniku wstępnego przeanalizowania pozwu Europejski
Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu zadecydował o zawiadomieniu o pozwie Rady
Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej i poprosił o zgłoszenie swoich uwag do pozwu.
Termin rozprawy przed wspomnianym Trybunałem został wyznaczony na dzień
17 czerwca 2008 r. W toku postępowania uwagi do złożonego pozwu przedstawiła Rada
Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, Kościół Katolicki w Rzeczypospolitej Polskiej
obrządku bizantyjsko-ukraińskiego oraz Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny.
W dniu 13 maja 2008 r. podczas spotkania przedstawicieli Kościoła Katolickiego
w Rzeczypospolitej Polskiej (reprezentujących obrządki łaciński i bizantyjsko-
-ukraiński) i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego z udziałem przed-
stawicieli Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej ustalono powołanie Grupy Eks-
pertów do spraw wypracowania szczegółów ewentualnego porozumienia w sprawie
nieruchomości, o których mowa w art. 49 cytowanej wyżej ustawy z dnia 4 lipca
1991 r.
W toku prac Grupy Ekspertów, w dniu 10 czerwca 2008 r., doszło do przyjęcia
i podpisania protokołu ustaleń dotyczącego sposobu uregulowania tytułu własności
wyżej wymienionych nieruchomości.
Ustalenia zawarte w tym protokole stanowią podstawę zapisów projektu ustawy.
Mając na uwadze podpisanie wyżej wymienionego projektu ustaleń, wskazującego na
możliwość osiągnięcia w formie ustawy kompromisu w sprawie tytułu własności spor-
nych nieruchomości, Prawosławny Metropolita Warszawski i Całej Polski zwrócił się
do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu o odroczenie wyznaczonego
na dzień 17 czerwca 2008 r. terminu rozprawy. Trybunał ten wyraził zgodę na odrocze-
nie rozprawy.
Ponadto w dniu 16 grudnia 2008 r. przedstawiciele Kościoła Katolickiego
w Rzeczypospolitej Polskiej obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, Polskiego Autokefa-

3
licznego Kościoła Prawosławnego, ministra właściwego do spraw wyznań religijnych
oraz mniejszości narodowych i etnicznych, w obecności Sekretarza Generalnego Konfe-
rencji Episkopatu Polski, podpisali porozumienie w sprawie uregulowania stanu praw-
nego niektórych nieruchomości, o których mowa w art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 4 lipca
1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego
(Dz. U. Nr 66, poz. 287, z późn. zm.). Ustawa realizuje ustalenia zawarte we wspo-
mnianym wyżej porozumieniu.
Ustawa dotyczy wyłącznie nieruchomości objętych wspomnianym wyżej protokołem
ustaleń Grupy Ekspertów z dnia 10 czerwca 2008 r., na których znajdują się obiekty
sakralne. W toku prac Grupy Ekspertów dążono do kompleksowego uregulowania
materii będącej przedmiotem ustawy. Stąd też z momentem przejścia własności ze
Skarbu Państwa na rzecz właściwych kościelnych osób prawnych gasną wszelkie dalsze
roszczenia majątkowe tych kościelnych jednostek organizacyjnych wobec Skarbu Pań-
stwa, jak też między sobą, związane z utratą władania nieruchomościami, o których
mowa w ustawie. Z informacji nadesłanych przez właściwych wojewodów w trakcie
prac nad opracowywaniem projektu ustawy wynika, że właścicielem nieruchomości
wymienionych w załączniku do ustawy jest Skarb Państwa. W stosunku do nierucho-
mości, o których mowa w projekcie ustawy, nie toczą się żadne postępowania regula-
cyjne, wszczęte na wniosek kościelnych osób prawnych. Projekt ustawy nie obejmuje
natomiast innych nieruchomości wymienionych w aneksie do protokołu ustaleń Grupy
Ekspertów zgłoszonym przez ekspertów reprezentujących Polski Autokefaliczny Ko-
ściół Prawosławny, których dotyczy art. 49 ustawy (na przykład nieruchomości, na
których znajdują się cmentarze). Na takie rozszerzenie porozumienia nie wyraził zgody
zwierzchnik Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej obrządku bizantyjsko-
-ukraińskiego. Art. 3 ustawy przewiduje, że stwierdzenie przejścia własności nierucho-
mości, o których mowa w art. 1 i 2, następuje w drodze decyzji wojewody. Wspomnia-
ne decyzje określą szczegółowo zarówno same nieruchomości zgodnie z aktualną do-
kumentacją geodezyjną i wieczysto-księgową, jak i skonkretyzują kościelną osobę
prawną, na rzecz której prawo własności, mocą ustawy przechodzi.
Zgodnie z art. 6 ustawy odszkodowanie, o którym mowa w art. 4 ust. 1 i art. 5 ust. 1,
jest wypłacane przez wojewodę. Przyjęte rozwiązanie jest zbliżone do regulacji zawar-
tej w § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 1999 r. w sprawie określe-
nia państwowych jednostek organizacyjnych oraz jednostek samorządu terytorialnego,

4