Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o świadczeniu substytucyjnym przysługującym osobom represjonowanym w latach 1939-1956 przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

Warszawa, 24 czerwca 2009 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-78(7)/09






Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej



Szanowny Panie Marszałku

Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
prezydenckiego projektu ustawy:
- o
świadczeniu substytucyjnym
przysługującym osobom
represjonowanym w latach 1939-1956
przez Związek Socjalistycznych
Republik Radzieckich (druk nr 1855).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Pracy i
Polityki Społecznej do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.
Z poważaniem
(-) Donald Tusk




STANOWISKO RADY MINISTRÓW
wobec prezydenckiego projektu ustawy o świadczeniu substytucyjnym przysługującym
osobom represjonowanym w latach 1939 – 1956 przez Związek Socjalistycznych
Republik Radzieckich (druk nr 1855)





1. Proponowane rozwiązania
Celem prezydenckiego projektu ustawy o świadczeniu substytucyjnym
przysługującym osobom represjonowanym w latach 1939 – 1956 przez Związek
Socjalistycznych Republik Radzieckich jest zadośćuczynienie osobom, które w latach 1939 –
1956 z przyczyn politycznych, religijnych lub narodowościowych doznały represji ze strony
ZSRR. Represją w rozumieniu projektu ustawy jest przebywanie:
1) w obozach internowanych oraz w obozach podległych Głównemu Zarządowi do Spraw
Jeńców Wojennych i Internowanych (GUPWI) NKWD, a od marca 1946 r. Ministerstwu
Spraw Wewnętrznych (MWD) ZSRR i obozach podległych Wydziałowi Obozów
Kontrolno-Filtracyjnych NKWD, a od marca 1946 r. Ministerstwu Spraw Wewnętrznych
(MWD) ZSRR;
2) w więzieniach oraz poprawczych obozach pracy i poprawczych koloniach pracy
podległych Głównemu Zarządowi Obozów i Kolonii Poprawczych (Gułag) NKWD, a od
marca 1946 r. Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (MWD) ZSRR;
3) na przymusowym zesłaniu lub deportacji w ZSRR.

Projekt
zakłada przyznanie osobom, które doznały wyżej wskazanych represji,
świadczenia substytucyjnego w kwocie 400 zł za każdy pełny miesiąc trwania represji,
łącznie nie więcej jednak niż 30 000 zł.

Zgodnie z projektem, świadczenie ma być przyznawane decyzją Kierownika Urzędu
do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych na wniosek osoby zainteresowanej.

2
Wypłatę świadczenia ma realizować Urząd do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych.

2. Rozwiązania obowiązujące obecnie
Obecnie osoby, które doznały określonych w projekcie ustawy represji posiadają
uprawnienia przyznane im ustawą z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych
osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002 r. Nr 42,
poz. 371, z późn. zm.). Uprawnienia te są analogiczne do uprawnień osób, które były
represjonowane przez III Rzeszę. Zgodnie z ustawą kombatancką, ofiarom represji, które
pobierają emeryturę lub rentę, albo nie posiadają prawa do żadnych świadczeń rentowych lub
emerytalnych, a osiągnęły wiek emerytalny oraz nie osiągają dochodów z tytułu pracy,
pozarolniczej działalności gospodarczej lub z tytułu rolniczej działalności gospodarczej,
przysługują następujące uprawnienia:
- dodatek kombatancki (świadczenie w wysokości dodatku kombatanckiego - w przypadku
osób, które nie mają prawa do świadczeń emerytalno – rentowych),
- ryczałt energetyczny,
- dodatek kompensacyjny,
- 37% ulgi w komunikacji krajowej przy przejazdach środkami publicznego transportu
zbiorowego.
Osobom, które podlegały represjom przysługuje także:
- 50% ulgi przy przejazdach miejskimi środkami komunikacji miejskiej,
- pierwszeństwo w skorzystaniu z: środowiskowej opieki socjalnej w miejscu zamieszkania,
uzyskania miejsc w domach pomocy społecznej, opieki zdrowotnej,
- zaliczenie okresu podlegania represjom do okresów zatrudnienia, od których zależy
przyznanie lub wysokość świadczeń przysługujących pracownikom od pracodawcy,
- prawo do zwiększenia urlopu wypoczynkowego o 10 dni roboczych, o ile korzystają
z urlopu w wymiarze nieprzekraczającym 26 dni roboczych w roku,
- prawo do przejścia na emeryturę po osiągnięciu 55 lat przez kobietę i 60 lat przez
mężczyznę, jeżeli mają okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury,
- rozwiązanie stosunku pracy w okresie 2 lat przed osiągnięciem wieku uprawniającego do
wcześniejszego przejścia na emeryturę wymaga zgody starosty.

3
Ponadto należy wskazać, że ofiarom represji, które stały się niezdolne do pracy
w związku z doznanymi represjami, przysługują świadczenia pieniężne i inne uprawnienia
przewidziane w przepisach ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów
wojennych i wojskowych i ich rodzin (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87, z późn. zm),
z wyłączeniem uprawnienia określonego w art. 23b tej ustawy, które dotyczy refundacji
składki na ubezpieczenie OC lub AC pojazdów samochodowych. Przysługującymi
uprawnieniami są między innymi: renta inwalidy wojennego, zniżki komunikacyjne czy
zwolnienie z opłat abonamentowych za używanie odbiorników radiowych i telewizyjnych.
Wyżej wskazanym osobom przysługuje także bezpłatne zaopatrzenie w leki, o którym mowa
w art. 46 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych
ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.).

3. Ocena projektu
Świadczenie substytucyjne, o którym mowa w projekcie prezydenckim adresowane
jest do osób, które w latach 1939-1956 doznały represji ze strony ZSRR, a nie mogą uzyskać
świadczenia, o którym mowa w ustawie Federacji Rosyjskiej z dnia 18 października 1991 r.
o rehabilitacji ofiar represji politycznych. Na mocy tej ustawy osoby, w tym obywatele innych
państw, a także poszkodowani (członkowie rodzin osób, które zmarły) mogą ubiegać się
o rehabilitację oraz odszkodowanie za różne formy represji oraz uzyskiwać różnego rodzaju
dodatkowe świadczenia społeczne lub pomocowe. Praktyka wykonywania tej ustawy
w stosunku do obywateli polskich (ofiar lub poszkodowanych) wskazuje, że mają oni
poważne trudności z realizacją tych praw. Dotyczy to w szczególności praw członków rodzin
ofiar zbrodni wojennych popełnionych na jeńcach wojennych.
Kwestia
dostępności procedury rehabilitacyjnej i odszkodowawczej dla obywateli
polskich jest przedmiotem rozmów dyplomatycznych między władzami Rzeczypospolitej
Polskiej a władzami Federacji Rosyjskiej. Jednocześnie toczą się postępowania
administracyjne i sądowe w Federacji Rosyjskiej, prowadzone przez obywateli polskich.
Niektóre z tych postępowań już zakończyły się z negatywnym rezultatem. Wobec
wyczerpania drogi odwoławczej w tych sprawach przed sądami i organami Federacji
Rosyjskiej, część osób prowadzących je złożyła skargi do Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka zarzucając Federacji Rosyjskiej naruszenie Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności. Sprawy te są w toku, a w jednej z nich Rząd RP przedłożył

4
stanowisko strony trzeciej. W najbliższym czasie Trybunał oceni działania władz rosyjskich
i wyda orzeczenie. Jeżeli orzeczenie będzie na korzyść skarżących, to Trybunał może
nakazać Federacji Rosyjskiej wypłatę stosownego zadośćuczynienia lub odszkodowania, jak
również nakazać efektywne otwarcie procedur przewidzianych w prawie Federacji
Rosyjskiej. Nie można również wykluczyć wcześniejszego rozwiązania problemu w drodze
dyplomatycznej. Tym samym niezasadne jest wprowadzanie świadczenia substytucyjnego
w stosunku do świadczeń, które przewiduje lub może przewidywać prawo rosyjskie.


Nie ulega wątpliwości, iż osoby represjonowane przez ZSRR doznały wielu krzywd.
Jednak należy podkreślić, co zostało wskazane powyżej, że beneficjenci projektowanej
ustawy zostali już uhonorowani oraz zadośćuczyniono im poprzez przyznanie uprawnień
kombatanckich, a osobom niezdolnym do pracy - uprawnień inwalidów wojennych. Z tego
względu wątpliwości budzi przyznawanie tym osobom dodatkowych świadczeń, szczególnie
wobec faktu, że kombatantom, którzy walczyli o wolność i niepodległość Ojczyzny oraz
innym niż wskazane w projekcie ustawy ofiarom represji, uprawnienia nie zostaną
rozszerzone. Ponadto warto zaznaczyć, że istnieje bardzo wiele grup społecznych, jak
na przykład cywilne ofiary wojny, małoletnie ofiary wojny, czy ofiary represji w PRL
w latach 1957 – 1989, które również doznały wielu krzywd, a nie przyznano

im zadośćuczynienia w żadnej formie. Z tego względu przyznawanie uprawnień osobom,
które posiadają już liczne uprawnienia, wydaje się godzić w zasadę sprawiedliwości
społecznej oraz zasadę równości wobec prawa.
Biorąc powyższe pod uwagę Rada Ministrów wnosi o odrzucenie prezydenckiego
projektem ustawy o świadczeniu substytucyjnym przysługującym osobom represjonowanym
w latach 1939 – 1956 przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (druk nr 1855).