Senacki projekt ustawy o obywatelstwie polskim

25
Postępowania wszczęte na podstawie przepisów ustawy, o której mowa w art. 66,
i niezakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy toczą się według przepisów
dotychczasowych.
Art. 64.
Centralny rejestr danych o nabyciu i utracie obywatelstwa polskiego prowadzony na
podstawie art. 18e ust. 1 ustawy, o której mowa w art. 66, staje się centralnym rejestrem
danych o nabyciu i utracie obywatelstwa polskiego prowadzonym na podstawie art. 57 ust. 1
niniejszej ustawy.
Art. 65.
W razie złożenia wniosku o przywrócenie obywatelstwa polskiego przez osobę, wobec której
prowadzone jest postępowanie o nadanie obywatelstwa polskiego lub postępowanie o uznanie
za obywatela polskiego na podstawie przepisów ustawy, o której mowa w art. 66,
postępowanie o przywrócenie obywatelstwa polskiego umarza się.
Art. 66.
Traci moc ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28,
poz. 353, z 2001 r. Nr 42, poz. 475, z 2003 r. Nr 128, poz. 1175, z 2005 r. Nr 94, poz. 788,
z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 144, poz. 1043 oraz z 2007 r. Nr 120, poz. 818).
Art. 67.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
U Z A S A D N I E N I E
Potrzeba przyjęcia nowej regulacji dotyczącej obywatelstwa polskiego nie powinna
budzić wątpliwości, biorąc pod uwagę, iż obowiązująca ustawa z dnia 15 lutego
o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353, z późn. zm.) uchwalona została
ponad 45 lat temu w odmiennych warunkach ustrojowych i mimo, iż była kilkakrotnie
nowelizowana w ostatnich latach, nie odpowiada aktualnym standardom. Obowiązująca
ustawa o obywatelstwie nie dopuszcza również możliwości przywrócenia obywatelstwa
polskiego, co postulują środowiska polonijne od 1990 r.
W roku 1999 Rząd wystąpił z inicjatywą legislacyjną przedstawiając nowy projekt
ustawy o obywatelstwie polskim. Jednak, mimo, iż w dniu 29 czerwca 2000 r. ustawa została
uchwalona przez Sejm, a następnie rozpatrzona przez Senat – procedura legislacyjna nie
została zakończona i ostatecznie ustawa nie weszła w życie. Koniecznym w tej sytuacji stało
się opracowanie kolejnego projektu ustawy o obywatelstwie polskim, uwzględniającego
zarówno zmiany ustrojowe państwa wyrażone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak
i rozwój podstawowych zasad prawnych dotyczących obywatelstwa, w szczególności zasad
zawartych w Europejskiej Konwencji o Obywatelstwie przyjętej przez Radę Europy w 1997 r.
Przystąpienie Polski, z dniem 1 maja 2004 r., do Unii Europejskiej w znikomym
tylko stopniu ma wpływ na regulację problematyki obywatelstwa polskiego – prawo
wspólnotowe nie reguluje, bowiem kwestii obywatelstwa. Państwa członkowskie posiadają
pełną autonomię w sprawach określania zasad nabycia i utraty obywatelstwa krajowego.
Deklaracja w sprawie obywatelstwa państwa członkowskiego dołączona do Traktatu
z Maastricht wyjaśniała, że kwestia posiadania przez daną osobę obywatelstwa państwa
członkowskiego rozstrzygana jest wyłącznie w oparciu o prawo krajowe tego państwa.
Prawo międzynarodowe jedynie w ograniczonym stopniu reguluje problematykę
obywatelstwa. Polska, po wypowiedzeniu zawartych z byłymi państwami socjalistycznymi
dwustronnych umów w sprawie uregulowania podwójnego obywatelstwa, związana jest
obecnie tylko Konwencją w sprawie pewnych zagadnień dotyczących kolizji ustaw
o
obywatelstwie oraz protokołem dotyczącym przypadku bezpaństwowości podpisaną
w Hadze dnia 12 kwietnia 1930 r. (Dz. U. z 1937 r. Nr 47, poz. 361 i Nr 77, poz. 568) oraz
Konwencją o obywatelstwie kobiet zamężnych otwartą do podpisu w Nowym Jorku dnia 20
lutego 1957 r. (Dz. U. z 1959 r. Nr 56, poz. 334). W 1999 r. Polska podpisała również
Europejską Konwencję o Obywatelstwie Rady Europy, przygotowaną przy znaczącym
udziale przedstawicieli władz polskich, która jest pierwszą umową międzynarodową
całościowo regulującą problematykę obywatelstwa. Jej ratyfikowanie przez Polskę zasadne
- 27 -
będzie po uchwaleniu nowej ustawy o obywatelstwie polskim (obecnie wymagałoby
zgłoszenia licznych zastrzeżeń), gdyż konwencja nakłada na państwa strony obowiązek
wprowadzenia ułatwień w nabywaniu obywatelstwa dla pewnych kategorii cudzoziemców.
Przedstawiony projekt zawiera zasady ogólne oraz reguluje tryb i warunki
nabywania, utraty i potwierdzania posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego, właściwość
organów w tych sprawach oraz prowadzenie rejestrów. Jest on zgodny zarówno z normami
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej dotyczącymi obywatelstwa (art. 34 i art. 137), jak
i zasadami wyrażonymi w Europejskiej Konwencji o Obywatelstwie.
Przedmiotowa regulacja wprowadza dwie zasady ogólne dotyczące obywatelstwa
polskiego, to jest: zasadę ciągłości obywatelstwa wyrażoną w art. 2 projektu, oraz zasadę
wyłączności obywatelstwa polskiego wyrażoną w art. 3 projektu. Rozwija również zasady
wyrażone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w art. 34, który stanowi, że
"Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami
polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa" (ust. 1) oraz, że
"obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba, że sam się go zrzeknie"
(ust. 2).
Wyrażona w art. 2 projektu zasada ciągłości obywatelstwa polskiego gwarantuje
trwałość obywatelstwa w czasie, począwszy od momentu jego nabycia, zgodnie
z obowiązującymi w tym czasie przepisami, niezależnie od zmian, jakim podlega
ustawodawstwo dotyczące obywatelstwa. Oznacza to, iż osoby, które nabyły obywatelstwo
polskie na podstawie dawnych przepisów, następnie uchylonych lub zmienionych, jeśli
obywatelstwa polskiego nie utraciły, zachowują je zgodnie z przepisami obowiązującymi
w dacie jego nabycia. Zasada ta jest równocześnie dyrektywą dla właściwych organów
administracji publicznej w postępowaniu o potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa
polskiego.
Wyrażona w art. 3 projektu zasada wyłączności obywatelstwa polskiego wiąże się
ściśle z problemem podwójnego (lub wielokrotnego) obywatelstwa, tworzy bowiem jasną
dyrektywę kolizyjną w przypadku jego zaistnienia i pozwala na usuwanie jego
niekorzystnych skutków. Projekt ustawy przyjmuje zasadę dopuszczalności wielości
obywatelstw przy utrzymaniu bezwzględnego priorytetu obywatelstwa polskiego. Obywatel
polski może posiadać równocześnie obywatelstwo polskie i obywatelstwo państwa obcego,
ale nawet wówczas posiada wobec Rzeczypospolitej Polskiej takie same prawa i obowiązki,
jak osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie, tj. nie może wobec władz polskich
powoływać się ze skutkiem prawnym na posiadane równocześnie obywatelstwo obce lub na
- 28 -
wynikające z niego prawa i obowiązki. Konsekwentnie, przy nabyciu obywatelstwa polskiego
rezygnuje się z wymogu zwolnienia z posiadanego dotychczas obywatelstwa obcego, co
oznacza, między innymi, iż Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nadając obywatelstwo
polskie nie będzie uzależniony od woli organów innych państw.
Projekt nowej ustawy o obywatelstwie polskim opiera się na podstawowych
zasadach zawartych w Europejskiej Konwencji o Obywatelstwie, w szczególności na zasadzie
wyrażającej prawo każdego człowieka do obywatelstwa. Realizacja tego prawa nie prowadzi
jednak do stworzenia szerokich możliwości nabycia obywatelstwa polskiego, na przykład w
drodze naturalizacji obligatoryjnej, czy też automatycznego odzyskiwania obywatelstwa
polskiego przez określone kategorie cudzoziemców. Takie rozwiązania mogłyby powodować
negatywne konsekwencje w stosunkach międzynarodowych.
Projekt ustawy, mając na uwadze zarówno przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej jak i Europejskiej Konwencji o Obywatelstwie oraz dotychczasowe uregulowania
obowiązujące od wielu lat w prawie polskim, określa następujące sposoby nabycia
obywatelstwa polskiego (art. 4):
1) z mocy prawa tj. przez urodzenie, znalezienie na terytorium RP, przysposobienie
i repatriację (do nabycia przez repatriację stosuje się przepisy ustawy z dnia 9 listopada
2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz.532, z późn. zm.),
2) przez nadanie obywatelstwa polskiego,
3) przez uznanie za obywatela polskiego,
4) przez przywrócenie obywatelstwa polskiego.
Podstawową formą nabycia obywatelstwa polskiego pozostaje nabycie przez
urodzenie w oparciu o zasadę prawa krwi (ius sanguinis). Jako uzupełniająca pozostaje nadal
zasada prawa terytorium (ius soli) skutecznie dotychczas zapobiegająca przypadkom
bezpaństwowości dzieci urodzonych lub znalezionych w Polsce, których rodzice są nieznani,
lub którzy nie posiadają żadnego obywatelstwa. Innym ze sposobów nabycia obywatelstwa
polskiego z mocy prawa jest nabycie przez przysposobienie pełne – w rozumieniu Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego – małoletniego cudzoziemca, który nie ukończył 16 lat przez
osobę lub osoby posiadające obywatelstwo polskie. Przysposobienie pełne powodowało
będzie nabycie obywatelstwa polskiego przez małoletniego z dniem jego urodzenia, bez
względu na datę przysposobienia, jeśli nastąpi przed ukończeniem 16 roku życia przez
przysposobionego. Jest to nowe uregulowanie, zgodne z wymogami Europejskiej Konwencji
o Obywatelstwie. Projekt ustawy pozostawia również możliwość wyboru obywatelstwa
- 29 -
innego państwa dla małoletniego, którego jeden z rodziców jest obywatelem polskim, a drugi
cudzoziemcem (prawo opcji), jeżeli rodzice złożą oświadczenie w tej sprawie przed
właściwym organem w ciągu trzech miesięcy od urodzenia się dziecka. Przesłanki nabycia
obywatelstwa z mocy prawa reguluje rozdział 2 projektu ustawy.
Podstawowym sposobem nabycia obywatelstwa polskiego przez cudzoziemca będzie
jego nadanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (rozdział 3). Prezydent RP nie jest
ograniczony w swoich konstytucyjnych kompetencjach żadnymi warunkami i może nadać
obywatelstwo polskie każdemu cudzoziemcowi, na jego wniosek. Postanowienia Prezydenta
w sprawach o nadanie obywatelstwa są ostateczne. W postępowaniu tym nie mają
zastosowania przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego i nie służą od tych
postanowień środki odwoławcze ani skarga do sądu administracyjnego.
W sposób odmienny od dotychczas obowiązujących przepisów o obywatelstwie
polskim proponuje się uregulowanie nabycia obywatelstwa przez uznanie, rozszerzając w tym
zakresie kompetencje wojewody (rozdział 4). W obowiązującym stanie prawnym o uznanie
za obywatela polskiego może ubiegać się jedynie osoba o nieokreślonym obywatelstwie lub
nieposiadająca żadnego obywatelstwa, jeżeli zamieszkuje w Polsce co najmniej 5 lat na
podstawie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego
Wspólnot Europejskich. Zaproponowane rozwiązania powiększają krąg cudzoziemców,
którzy będą mogli się ubiegać o obywatelstwo polskie w tym trybie i zapewniają jednolite
traktowanie cudzoziemców ubiegających się o uznanie za obywatela polskiego, likwidują
bowiem element uznaniowości w postępowaniu przed wojewodą. W drodze uznania,
o obywatelstwo polskie będą mogli ubiegać się cudzoziemcy, którzy w toku długoletniego
pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej zintegrowali się ze społeczeństwem polskim, znają język
polski, mają zapewnione mieszkanie i źródła utrzymania, respektują polski porządek prawny
oraz nie stanowią zagrożenia dla obronności lub bezpieczeństwa państwa. W wyniku
postępowania administracyjnego, będą mogli nabyć obywatelstwo polskie również
cudzoziemcy, dla których ułatwienia w nabyciu obywatelstwa zaleca Rada Europy
w przywoływanej powyżej Europejskiej Konwencji o Obywatelstwie: uchodźcy, osoby bez
obywatelstwa, dzieci obywateli polskich oraz małżonkowie obywateli polskich. Zgodnie
z zasadami określonymi w Konwencji o Obywatelstwie dotyczącymi zaskarżalności decyzji
w sprawach obywatelstwa, konieczności ich uzasadniania i zapewniania kontroli sądowej –
przewiduje się, że postępowanie w sprawach o uznanie za obywatela polskiego będzie toczyło
się zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego.