Rządowy projekt ustawy o funduszu sołeckim

terenów wiejskich. Nie można też zapomnieć o tym, że ustawa ta pozwoli na uniezależnienie
się społeczności wsi od lokalnych uwarunkowań politycznych – co stanowi cel również samo
w sobie.
W projekcie przewiduje się także możliwość wykorzystania środków z funduszu w
celu pokrycia kosztów działań zmierzających do usunięcia skutków klęski żywiołowej w
rozumieniu ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz.
558, z późn. zm.).
Z przedstawionych względów przyjęcie przedłożonego projektu ustawy wydaje się w
pełni zasadne.
Ustalając przyjęte rozwiązania konstrukcyjne oparto się o następujące założenia:
1. Zachowanie
właściwych relacji ustrojowych między gminą a sołectwami
W pełni doceniając rolę sołectw jako wspólnoty mieszkańców wsi, nie można zapominać
o podstawowym znaczeniu gminy w systemie samorządu terytorialnego. Wynika to
jednoznacznie z art. 164 ust. 1 Konstytucji. Jednocześnie – jak już zostało wskazane na
wstępie niniejszego uzasadnienia – sołectwa stanowią jednostki pomocnicze gmin, a nie
jednostki autonomiczne. Przyjęta regulacja winna uwzględniać te uwarunkowania.
Konsekwencją tego założenia jest potraktowanie środków funduszu sołeckiego jako części
budżetu gminy, a nie jako wyodrębnionego funduszu celowego. Dzięki temu rada gminy
zachowa (w zakresie przewidzianym niniejszą ustawą) kontrolę nad przeznaczeniem
środków przez sołectwa.
2. Ustalenie algorytmu naliczania środków w sposób równoważący interesy sołectw i gmin
Kluczową kwestią w przedłożonym projekcie ustawy jest ustalenie wysokości funduszu
sołeckiego. Czyniąc to należy rozważnie zbilansować kilka wymogów:
• wysokość środków otrzymywanych przez sołectwo winna być uzależniona od
kondycji finansowej gminy. W odpowiedzi na ten wymóg algorytm naliczania
środków został oparty o wysokość przeliczonych na jednego mieszkańca dochodów
bieżących gminy, które nie są dochodami majątkowymi. Przyjęty wskaźnik wydaje się
w sposób obiektywny przedstawiać stan finansów gminy;
• powiązanie wysokości środków ze skalą potrzeb sołectwa. Wobec faktu, iż potrzeby te
są w pierwszym rzędzie uzależnione od liczby mieszkańców – liczba ta jest podstawą
do naliczania funduszu. Zaproponowana została proporcja 1/100 kwoty bazowej na
każdego mieszkańca;
• nawet małe sołectwa winny otrzymać środki większe niż symboliczne. Warunek ten
przekłada się na przyjęcie stałej kwoty funduszu przyznawanej na każde sołectwo
niezależnie od jego wielkości. W przedłożonym projekcie kwota ta została
zaproponowana na poziomie dwukrotności kwoty bazowej;
• wysokość środków przekazywanych sołectwom nie może zagrażać realizacji
gminnych programów infrastrukturalnych. Odpowiedzią na ten wymóg jest przyjęcie
maksymalnej wysokości funduszu sołeckiego. Pozwala to jednocześnie uniknąć
sytuacji, w których środki funduszu sołeckiego będą rzędu kilkudziesięciu tysięcy
złotych (bez tego ograniczenia najwyższa wysokość funduszu sołeckiego wyniosłaby
90,4 tys. zł).
W oparciu o powyższe założenia zostały przeprowadzone kalkulacje modelowe w skali
całego kraju przy użyciu danych za rok 2006. Wskazać przy tym należy, że ze względu na
brak kompletu danych na poziomie sołectw rachunki zostały przeprowadzone na poziomie
gmin. W konsekwencji uzyskane wyniki są nieco zawyżone, jako że nie uwzględniają
efektu odcięcia w gminach, w których średnia wielkość sołectwa wynosi poniżej 800
mieszkańców.
Przy powyższych założeniach średnia wysokość funduszu sołeckiego w skali kraju (na
jedno sołectwo w danej gminie) wyniesie 10,3 tys. zł. Występuje przy tym zróżnicowanie

2

w odniesieniu do poszczególnych województw, będące w szczególności konsekwencją
innych tradycji co do struktury i wielości sołectw. Pokazuje to poniższa tabela
Województwo
redni fundusz na sołectwo
Dolnośląskie
11,1 tys. zł
Kujawsko-pomorskie
10,4 tys. zł
Lubelskie
9,1 tys. zł
Lubuskie
10,8 tys. zł
Łódzkie
9,1 tys. zł
Małopolskie
15,3 tys. zł
Mazowieckie
8,8 tys. zł
Opolskie
11,4 tys. zł
Podkarpackie
15,7 tys. zł
Podlaskie
6,6 tys. zł
Pomorskie
13,8 tys. zł
ląskie
13,9 tys. zł
więtokrzyskie
9,6 tys. zł
Warmińsko-mazurskie
9,5 tys. zł
Wielkopolskie
11,1 tys. zł
Zachodniopomorskie
11,2 tys. zł
Łączna kwota środków przekazywanych na fundusze sołeckie nie przekroczyłaby w skali
kraju 417 mln zł.
3. Zabezpieczenie
prawidłowości funkcjonowania systemu finansów publicznych
rodki przekazane sołectwom są częścią finansów publicznych i jako takie muszą
podlegać wszystkim rygorom prawa. Wobec liczby sołectw w skali kraju (ok. 40 tys.) nie
jest możliwe powierzenie wydatkowania środków bezpośrednio sołectwom. Należy
bowiem dostrzec podwójne zagrożenie. Z jednej strony nie można zagwarantować, że
władze sołectwa będą miały na tyle dobrą znajomość przepisów prawa finansów
publicznych, by działając samodzielnie nie popełnić nieświadomie błędów skutkujących
odpowiedzialnością z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Z drugiej zaś
strony można obawiać się o wydolność systemu kontroli w wykonaniu regionalnych izb
obrachunkowych w sytuacji ponaddziesięciokrotnego wzrostu liczby podmiotów
podlegających kontroli. W efekcie zaproponowano, by dysponowanie środkami funduszu
sołeckiego odbywało się na zasadach ogólnych.
4. Nie ma potrzeby wskazywania w niniejszej ustawie podmiotu odpowiedzialnego za
dysponowanie środkami funduszu, bowiem stosowne unormowania zawiera m.in. ustawa
o samorządzie gminnym. Zgodnie z art. 60 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy o samorządzie
gminnym za prawidłową gospodarkę finansową gminy odpowiada wójt i w tym zakresie
dokonuje wydatków budżetowych.
5. Przyjęcie modelu częściowego zwrotu wydatków poniesionych przez gminy w ramach
funduszu
Przy zwrocie tym zastosowano algorytm, którego zadaniem jest bardziej sprawiedliwe
dokonywanie zwrotów. Gminy relatywnie bogatsze dostaną proporcjonalnie niższy zwrot.
Czynności dotyczących zwrotu: w szczególności zbierania danych z gmin i obliczania
średniego Kb w skali kraju, zwrotów dokonywał będzie minister właściwy do spraw
finansów publicznych.

W świetle powyższych założeń powstał projekt przedłożonej ustawy. Konsekwencją
możliwości tworzenia funduszy sołeckich jest zmiana ustawy o samorządzie gminnym w
zakresie doprecyzowania katalogu zadań gminy.
Oczekuje
się, że dzięki przyjęciu przedłożonego projektu ustawy zwiększy się
możliwość realizacji drobnych, acz istotnych zadań samorządu wsi. Stworzenie możliwości

3

ich finansowania winno się jednocześnie przełożyć na wzrost aktywności społecznej i
inicjatyw obywatelskich. W odniesieniu do budżetów gmin nastąpi nie tyle ich dodatkowe
obciążenie, co zarezerwowanie środków na określone zadania należące już uprzednio do
zadań gmin. rodki wydatkowane w ten sposób dodatkowo zostaną częściowo zwrócone z
budżetu państwa.
Wystąpi oczywiście pewne usztywnienie wydatków samorządu gminnego, jednakże jego
skala będzie niewielka. wiadczą o tym przeprowadzone symulacje wysokości funduszu
sołeckiego i jego porównanie z całością dochodów bieżących:
Całkowity fundusz sołecki
Odsetek gmin
jako procent dochodów
własnych
nie więcej niż 0,5%
2,08%
0,51%-1,00% 7,36%
1,01%-1,50%
29,21%
1,51%-2,00% 45,88%
2,01%-2,50%
11,81%
2,51%-3,00% 3,01%
3,01%-3,50%
0,65%
W żadnej z gmin nie odnotowano, by fundusz sołecki przekroczył próg 3,5% dochodów
bieżących.


Projekt przewiduje następujące etapy procedowania przy tworzeniu funduszu, jego
wydatkowaniu i częściowym zwrocie z budżetu państwa:

I.
W danym roku (zakłada się, iż pierwszym rokiem dokonania poniższych czynności będzie rok
2009):
• do dnia 28 lutego (w 2009 r. w terminie do dnia 30 kwietnia) wydanie przez ministra
właściwego do spraw finansów publicznych rozporządzenia określającego procentowo
wysokość zwrotu poniesionych wydatków dla gmin w których Kb jest wyższe od
średniego w skali kraju;
• do dnia 31 marca podjęcie przez radę gminy uchwały o utworzeniu funduszu w roku
następnym (z wyjątkiem 2009 r. gdzie przepis przejściowy – art. 5 projektu –
przewiduje podjęcie ww. uchwały do dnia 31 maja). W tym terminie gmina decyduje,
czy chce utworzyć fundusz;
• do dnia 30 czerwca zebranie danych na podstawie, których wyliczona zostanie
wysokość funduszu (liczba mieszkańców danego sołectwa - Lm);
• do dnia 31 lipca przekazanie sołtysom informacji o planowanej wysokości funduszu w
roku następnym. Przepis taki wydaje się konieczny, z uwagi na jego funkcję
informacyjną. Dzięki tej informacji sołtysi będą mogli przygotować dopracowane
merytorycznie wnioski, a prawdopodobieństwo odrzucenia ich przez wójta
(burmistrza, prezydenta miasta) będzie mniejsze. Przepis ten wychodzi naprzeciw
postulatom środowiska samorządowego, które oczekiwało, aby takie informacje były
dostępne dostatecznie wcześnie. Przepis ten stanowi odstępstwo od dotychczas
stosowanych procedur odnośnie do planowania budżetu gminy, ale wydaje się, iż nie
spowoduje dodatkowych komplikacji w procesie tworzenia budżetu gminy, a sołtysom
ułatwi dostosowanie się do nowych regulacji;
oraz

4

przekazanie przez gminy ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych
informacji o wysokości dochodu na jednego mieszkańca wyliczonej przez gminę na
podstawie art. 2 ust. 1 (Kb) do dnia 30 czerwca;
• do dnia 31 sierpnia obliczenie przez ministra właściwego do spraw finansów
publicznych i ogłoszenie w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej
„Monitor Polski” średniego Kb w skali kraju, w oparciu o dane przekazane przez
gminy do dnia 31 lipca;
• do dnia 30 września złożenie przez sołtysów wniosków do wójta (burmistrza,
prezydenta miasta) o przyznanie środków z funduszu. Termin taki umożliwi
uwzględnienie tych wniosków na etapie przygotowywania budżetu;
• po 30 września – czas na ewentualne odrzucenie przez wójta wniosku
niespełniającego warunków formalnych, jego podtrzymanie przez sołtysa oraz
rozpatrzenie przez radę gminy podtrzymanego wniosku (art. 3 ust. 5 -7 projektu).
Elastyczne określenie ww. terminów jest wskazane. Przyjmuje się, iż wszystkie
czynności w tym zakresie zostaną przez wójta i radę gminy przeprowadzone w
terminach umożliwiających uwzględnienie w projekcie budżetu gminy wniosków
objętych procedurą odwoławczą;
II.
W roku następnym (tj. od roku 2010):
• utworzenie pierwszych funduszy sołeckich;
III. • zwrot wydatków dokonanych w roku poprzednim, w oparciu o art. 2 ust. 5-8 (a w roku
2011 w oparciu o przepis przejściowy art. 6).


5

OCENA SKUTKÓW REGULACJI (OSR)

Podmioty, na które oddziałuje akt normatywny:
Projekt ustawy będzie oddziaływał na gminy, w których utworzono sołectwa.
Projekt będzie także oddziaływał na sołtysów, nadając im nowe kompetencje w
zakresie składania wniosków o przyznanie środków z funduszu sołeckiego oraz w zakresie
późniejszego wykorzystania tych środków.
Konsultacje społeczne:
Projekt został skierowany do Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.
Ponadto projekt skierowano do Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych oraz do
Krajowego Stowarzyszenia Sołtysów, na postulatach którego projekt w dużej części jest
oparty.
Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego pozytywnie zaopiniowała ww.
projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 24 września 2008 r.
Do projektu uwagi wniosła Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych.
Ponadto w dniu 10 czerwca 2008 r. projekt został skierowany także do Krajowego
Stowarzyszenia Sołtysów, które uwag do projektu nie wniosło.
W wyniku przeprowadzonych konsultacji społecznych oraz uzgodnień
międzyresortowych, w tym dwóch konferencji uzgodnieniowych, w szczególności dokonano
następujących zmian:
• w art. 1 ust. 3 wprowadzono dodatkowy warunek zgodności zadań realizowanych ze
środków funduszu sołeckiego ze strategią rozwoju gminy;
• wykreślono art. 1 ust. 4, w wyniku czego zakres podmiotowy projektu rozszerzony został
na sołectwa we wszystkich typach gmin;
• zmieniono postanowienia dotyczące trybu odwoławczego określone pierwotnie w art. 3
ust. 4 – 7;
• wykreślono art. 4, jako zbędny;
• dokonano zmiany dotyczącej organu, do którego kieruje się wnioski. Z uwagi na
rozszerzenie zakresu podmiotowego ustawy na sołectwa we wszystkich rodzajach gmin,
konieczne było wskazanie dodatkowo prezydenta miasta (organu właściwego w
odniesieniu do gmin miejskich).
Wreszcie wprowadzono także możliwość zwrotu gminom części wydatków poniesionych w
ramach tworzonych funduszy sołeckich z budżetu państwa (obecne art. 2 ust. 5 – 8.)

Stosownie do art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w
procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414), niniejszy projekt został umieszczony
w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji. W trybie tym do projektu uwag nie zgłoszono.
Wpływ na sektor finansów publicznych, w tym na budżet państwa i budżety jednostek
samorządu terytorialnego:


Konsekwencją uchwalenia ustawy będzie przekazanie do dyspozycji jednostek pomocniczych
gmin określonych środków. Wobec przyjętych mechanizmów zachowujących w ustawowo
określonych granicach kontrolę rad gmin nie będzie to stanowiło znaczniejszej zmiany
strukturalnej w finansach gmin. Wystąpi jedynie niewielkie usztywnienie wydatków gmin,
jednakże – jak zostało wskazane w uzasadnieniu – będzie to efekt pomijalny.
Ze względu na wprowadzony mechanizm równoważący (obecne art. 2 ust. 5 – 8) skala
obciążenia dla budżetu państwa będzie rzędu 100 mln zł w skali roku (przy założeniu, że
wszystkie uprawnione gminy uruchomią fundusz sołecki i wszystkie sołectwa wystąpią z

6