Rządowy projekt ustawy - Prawo prywatne międzynarodowe

możliwości prawne osób dochodzących ochrony. W przepisie dotyczącym rzeczy
w transporcie (res in transitu) opowiedziano się wprawdzie za właściwością prawa
państwa, z którego rzecz została wysłana (lex expeditionis), lecz jednocześnie
ustanowiono regułę korekcyjną ze względu na kryterium ściślejszego powiązania.

23. Nowość stanowi regulacja praw własności intelektualnej, w której posłużono się
łącznikiem miejsca korzystania z takiego prawa (art. 45). Co do ochrony praw
własności intelektualnej przewidziano właściwość prawa, na podstawie którego
dochodzi się ochrony (właściwość legis protectionis). Unormowano też właściwość
prawa dla uprawnień pracownika wobec pracodawcy z tytułu praw własności
intelektualnej związanych z jego działalnością w ramach stosunku pracy (art. 46).
Zobowiązania pozaumowne wynikające z naruszenia praw własności intelektualnej
objęte są regulacją rozporządzenia Rzym II.

24. W przepisach o zawieraniu małżeństw (art. 47 i art. 48) poza powtórzeniem zasad
dotychczas przyjmowanych (art. 14 i art. 15 ustawy z 1965 r.) pojawiły się również
nowości. W szczególności poszerzono możliwość dopełnienia wymagań co do formy
małżeństwa zawieranego poza granicami Polski przez dopuszczenie do głosu także
prawa miejsca zamieszkania lub prawa miejsca zwykłego pobytu takiego samego dla
obu nupturientów (art. 48 ust. 2). W projekcie nie powtórzono postanowienia art. 16
ustawy z 1965 r., regulującego unieważnienie małżeństwa. Przepis ten w sposób
niedoskonały wyrażał myśl oczywistą, że skutki niedopełnienia przy zawarciu
małżeństwa wymagań dotyczących możności zawarcia małżeństwa i formy,
przewidzianych w miarodajnym dla tych kwestii prawie, powinny być oceniane według
tego prawa.

25. Dość głębokie różnice pomiędzy dotychczasowym i proponowanym unormowaniem
dotyczą stosunków osobistych i majątkowych małżonków (art. 49 – 51). Dopuszczono
mianowicie możliwość dokonania przez małżonków wyboru prawa dla swych
stosunków majątkowych (art. 50 ust. 1), a także dla zawartej przez nich majątkowej
umowy małżeńskiej (art. 50 ust. 3). Wzbogacono kaskadę łączników w razie braku
wspólnego prawa ojczystego małżonków (art. 49 ust. 2). Unormowano też właściwość
prawa dla ochrony osoby trzeciej wchodzącej w stosunki umowne z małżonkiem
(art. 51).

23
26. W zakresie rozwiązania małżeństwa (rozwodu) i separacji utrzymano zasadę
właściwości wspólnego prawa ojczystego małżonków (art. 52 ust. 2 i 4). Poszerzono
jednak kaskadę łączników dochodzących do głosu w braku wspólnego prawa
ojczystego małżonków (art. 52 ust. 2). Odsuwa to znacznie konieczność zastosowania
legis fori (art. 52 ust. 3).
Subsydiarną właściwość prawa polskiego zastrzeżono jednak na wypadek, gdy prawo
obce, właściwe na podstawie art. 51 ust. 1 – 2 i ust. 4, nie przewiduje ani rozwodu ani
separacji.

27. Nowością w przepisach o przysposobieniu jest unormowanie właściwości prawa
w sytuacji gdy przysposobienia wspólnego dokonują małżonkowie niemający
obywatelstwa tego samego państwa (art. 56).

28. Przepis o właściwości prawa dla obowiązków alimentacyjnych (art. 57) zawiera
odesłanie do postanowień konwencji haskiej o prawie właściwym dla zobowiązań
alimentacyjnych
z 1973 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 39, poz. 444 i 445).
Zaszła jednak konieczność unormowania właściwości prawa dla kwestii, które zostały
wyłączone z zakresu zastosowania konwencji w wyniku zastrzeżeń zgłoszonych przez
Polskę na podstawie art. 14 pkt 2 i 3 oraz art. 15 konwencji. Co do obowiązków
alimentacyjnych pomiędzy małżonkami w sytuacji opisanej w art. 14 pkt 3 konwencji,
odesłano do przepisów ustawy określających prawo właściwe dla zdarzeń, z którymi
obowiązek alimentacyjny jest powiązany. W razie orzeczenia separacji lub rozwodu
prawo właściwe wskaże art. 52, a w razie unieważnienia małżeństwa lub stwierdzenia
nieważności małżeństwa – art. 47 i art. 48 ustawy.
Obowiązki alimentacyjne oparte na węźle powinowactwa postanowiono poddać – z
woli ustawodawcy krajowego – postanowieniom konwencji, z wyłączeniem jednak jej
art. 7, który bez wyraźnych racji ogranicza uprawnienia wierzyciela. Przypomniano też
konsekwencje zgłoszenia przez Polskę zastrzeżenia dopuszczonego w art. 15
konwencji.

29. Przepisy dotyczące spraw spadkowych zachowują właściwość w tych sprawach
prawa ojczystego spadkodawcy. Dopuszczają jednak możliwość – w ograniczonym

24
zakresie – wyboru prawa właściwego. Otwiera to drogę do poddania sprawy spadkowej
prawu ojczystemu, prawu miejsca zamieszkania lub prawu miejsca zwykłego pobytu
spadkodawcy z chwili dokonania wyboru bądź z chwili śmierci. Przepis o formie
testamentu (art. 60) zawiera odesłanie do konwencji haskiej z 1961 r. (Dz. U.
z 16.12.1969 r., Nr 34, poz. 284), z tym zastrzeżeniem, że z mocy ust. 2 tego przepisu
prawo wskazane na podstawie konwencji stosuje się także do formy innych rozrządzeń
na wypadek śmierci (np. umowy dziedziczenia). Tych ostatnich kwestii konwencja
haska nie reguluje.

30. Przepis art. 61 projektu stanowi w naszym prawie nowość. Służy on wskazaniu
sposobu odszukania prawa właściwego w braku przepisu kolizyjnego regulującego
oceniany stosunek prawny. Zakres zastosowania art. 61 będzie raczej niewielki, z uwagi
na duży stopień „uszczegółowienia” projektu ustawy oraz istnienie innych (poza
ustawą) regulacji kolizyjnoprawnych. Jego wprowadzenie wydaje się uzasadnione.
Dopełnia on regulacji kolizyjnoprawnej stosunków prywatnoprawnych. Sprawi, iż na tle
nowej ustawy zniknie pojęcie luki. W przepisie tym przypomniano również, że regulacji
kolizyjnoprawnych należy poszukiwać także w umowach międzynarodowych
i w prawie Unii Europejskiej.
Elastycznie sformułowana wskazówka dotycząca poszukiwania prawa właściwego dla
stosunków, których przepis ten dotyczy, wyposaża organy stosujące prawo
w instrument, który pozwoli im znaleźć wyjście w sytuacjach „bez wyjścia”.

31. Przepisy końcowe projektu przewidują uchylenie art. 6 ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.), art. 2 ustawy
z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz. U. Nr 61,
poz. 258, z późn. zm.) oraz art. 10 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (Dz.
U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696, z późn. zm.). Problematyka prawa właściwego w obrębie
stosunków pracy jest bowiem uregulowana zarówno w art. 8 rozporządzenia Rzym I,
jak i w art. 6 konwencji rzymskiej z 1980 r.
Podobne względy uzasadniają także uchylenie art. 13 ustawy – Prawo lotnicze oraz
art. 359 ustawy – Kodeks morski. Ani rozporządzenie Rzym I ani konwencja rzymska
nie wyłączają bowiem z zakresu swego zastosowania stosunków umownych
związanych z transportem morskim lub lotniczym, ani też umów o budowę statku.

25
Wreszcie, stosowanie rozporządzenia Rzym I spowoduje, że tracą rację bytu normy
kolizyjne zamieszczone w art. 129 ust. 3 – 5 oraz w art. 130 ustawy z dnia 22 maja
2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 124, poz. 1151, z późn. zm.).
Projekt przewiduje zatem uchylenie tych przepisów.
Z kolei nadejście daty początkowej stosowania rozporządzenia Rzym II uzasadnia
uchylenie art. 357 i art. 358 ustawy – Kodeks morski oraz art. 12 ustawy – Prawo
lotnicze. Rozporządzenie to nie wyłącza bowiem ze swojego zakresu zastosowania
zagadnień objętych tymi przepisami.
Projekt przewiduje uchylenie art. 15 ust. 2 ustawy - Prawo lotnicze. Przepis ten jest
zbędny, gdyż jest oczywiste, że ustawa prawo prywatne międzynarodowe reguluje
problematykę właściwości prawa i nie trzeba o tym rozstrzygać w prawie lotniczym.
Ponadto, omawiany przepis sugeruje, że ustawa prawo prywatne międzynarodowe ma
charakter subsydiarny wobec prawa lotniczego. Tymczasem relacja ta wygląda zupełnie
inaczej: to przepisy szczególne (w tym zawarte w prawie lotniczym) wyłączają
zastosowanie ogólnych regulacji zawartych w ustawie prawo prywatne
międzynarodowe.
Ponadto projekt przewiduje uchylenie art. 11 ust. 1 ustawy – Prawo lotnicze oraz
art.

355 ustawy – Kodeks morski, albowiem identyczne unormowanie – choć
o szerszym zakresie zastosowania – zamieszczono w art. 40 projektu.
Konieczność uchylenia art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach
obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze
Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152, z późn. zm.) wynika
z nowej regulacji art. 30 ust. 1 projektu, który przewiduje właściwość prawa polskiego
dla umów ubezpieczenia, co do których prawo polskie przewiduje obowiązek
ubezpieczenia.
W celu usunięcia wątpliwości związanych w wykładnią art. 3 ust. 1, art. 6 i art. 7
ustawy – Prawo lotnicze w kontekście stosunków prawa prywatnego, przepis art. 66
projektu precyzuje, że do stosunków prawnych objętych niniejszą ustawą nie stosuje się
wspominanych przepisów prawa lotniczego. Te same racje przemawiają za tym, aby do
stosunków prawnych objętych niniejszą ustawą nie stosować art. 356 ustawy – Kodeks
morski.


26
32. Jako datę wejścia w życie ustawy przewidziano dzień 17 grudnia 2009 r. Jest to
dzień, od którego stosować się będzie rozporządzenie Rzym I.
Zwrócić trzeba jednak uwagę, że rozporządzenie Rzym II stosować się będzie już od
dnia 11 stycznia 2009 r. Od tego dnia będzie obowiązywała przyjęta w projektowanej
ustawie regulacja (art. 26), zgodnie z którą prawem właściwym dla zobowiązania ze
zdarzenia niebędącego czynnością prawną określa rozporządzenie dotyczące prawa
właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym II). Z kolei we wchodzących w życie
z dniem 11 stycznia 2009 r. przepisach art. 18, art. 20 oraz art. 28 uregulowano
kwestie pozostające poza zakresem rozporządzenia Rzym II, tj. właściwości prawa
w przypadku naruszenia dóbr osobistych oraz ustalenia prawa właściwego dla
odpowiedzialności cywilnej za działania i zaniechania organów władzy publicznej.
Istnienie zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego nie zwalnia bowiem
ustawodawcy polskiego od stworzenia jasnej, precyzyjnej i przejrzystej sytuacji
legislacyjnej, umożliwiającej danej osobie poznanie swoich praw w całej ich objętości
i powołanie się na nie przed sądami krajowymi (por. orzeczenie Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 stycznia 2001 r. w sprawie 162/99,
Komisja/Włochy).
Przyjęte rozwiązanie może spotkać się z zarzutem, że ignoruje ono fakt wejścia
w życie w Polsce konwencji rzymskiej z 1980 r. o prawie właściwym dla zobowiązań
umownych. Konwencja ta z uwagi na swój uniwersalny charakter zastępuje w zakresie
swojej regulacji przepisy ustawy z 1965 r. dotyczące zobowiązań umownych. Podczas
prac nad niniejszym projektem rozważano celowość uchylenia tych przepisów ustawy
z 1965 r., które zastąpione zostały przez konwencję rzymską. Nie zdecydowano się
jednak na taki krok, gdyż odmienne są zakresy regulacji konwencji rzymskiej oraz
rozporządzenia Rzym I. Dążenie do dostosowania przepisów ustawy z 1965 r. do
obydwu instrumentów jednocześnie skutkowałoby koniecznością przyjęcia złożonej
regulacji przejściowej, która osłabiałaby zasadę bezpieczeństwa prawnego.
Powyższe problemy natury legislacyjnej nie dotyczą jednak przepisów kolizyjnych
w ustawach szczególnych. Dlatego postanowiono nie czekać do dnia 17 grudnia 2009 r.
z uchyleniem tych przepisów ustaw szczególnych, które stały się zbędne już z dniem
wejścia w życie konwencji rzymskiej.
Za przyjętym ostatecznie rozwiązaniem przemawia fakt, iż okres obowiązywania
w Polsce konwencji rzymskiej jest z góry przesądzony i skończy się z dniem

27