Wolność mediów a prawa osobiste osób publicznych

Przeczytaj także: Czy można ścigać Facebook za naruszenie praw?

We współczesnych społeczeństwach rozbieżność pomiędzy prawem do prywatności a prawem społeczeństwa do informacji, w połączeniu z „wolnością prasy” jest problemem, który niejednokrotnie pojawia się w literaturze prawniczej różnych państw, jak również w sprawach sądowych.

Przykładem może być wyrok Sądu Apelacyjnego w Atenach, gdzie zostaje przyznane, iż „każda osoba, w państwie demokratycznym, wybierając posadę, która dotyczy bądź jest postrzegana jako dotycząca życia publicznego, jaką jest również funkcja rządowego kustosza banku, nawet jeśli posada taka jest tymczasowa podlega kontroli prasowej. Jeżeli owa kontrola nie narusza jego honoru i reputacji, osoba zajmująca wyżej wymienioną pozycję jest zobowiązana do tolerowania zainteresowania się prasy jej osobą”.

Osoby publiczne, w tym politycy, osoby piastujące kierownicze stanowiska w administracji rządowej i samorządowej, poddane są daleko idącej kontroli społecznej, w tym sprawowanej za pośrednictwem dziennikarzy, muszą się liczyć z negatywną oceną swojej działalności jak i własnej osoby. Inne osoby, jak np. przedsiębiorcy, nie są objęte tak szeroką krytyką, chyba że staną się osobami publicznymi. Może się tak stać z powodu ich własnych dążeń w tym zakresie (np. liczne wywiady, których udzielają) czy też biorą udział w wydarzeniach, które interesują opinię publiczną (artystyczne, kulturalne).

Wydaje się jednak, że jeśli chodzi o ochronę prawa do prywatności, dotyczącą osób publicznych czy „zwykłych” obywateli, to nie powinno być żadnej różnicy. Jedynie wyraźny przepis prawa i rzeczywista użyteczność społeczna danej informacji mogłaby uzasadniać przekroczenie tej granicy.

Przyjmuje się jednak, iż w państwie demokratycznym osoby, sprawujące najwyższe funkcje państwowe, korzystają z niższego stopnia ochrony prawnej czci. Podejście takie wynika z następujących przesłanek: po pierwsze, osoby takie mają łatwiejszy dostęp do środków masowego przekazu niż zwykli obywatele (a zatem mają większe możliwości odpowiedzi); po drugie, osoby te dobrowolnie przyjęły na siebie pełnienie funkcji, a co za tym idzie większe ryzyko krytyki ze strony prasy; po trzecie, wolność prasy, której główną funkcją jest oddolna kontrola władzy, wymaga pewnego zakresu ochrony prasy przed oskarżeniami o znieważenie. Subiektywny charakter „znieważenia” może być wykorzystany jako środek przeciwko prasie za jej krytycyzm wobec władzy.

Podstawową granicą prawną wykonywania wolności prasy jest poszanowanie dobrej reputacji oraz praw i wolności innych, o której stanowi art. 10 § 2 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 roku. W myśl tej konwencji nie są chronione takie wypowiedzi prasowe, które w odniesieniu do innych osób zawierają informacje nieprawdziwe, szczególnie takie, które mają na celu poniżenie osoby w opinii publicznej i nie są poparte żadnymi dowodami.

W konfliktach między dziennikarzami a osobami publicznymi ci pierwsi powołują się na swój obowiązek, jakim jest interes publiczny, który jest ważniejszy niż ochrona dóbr danego polityka. Tym interesem publicznym jest przekazywanie informacji istotnych z punktu widzenia danego społeczeństwa. Dziennikarstwo ma być odpowiedzialne, ma patrzyć władzy na ręce i wyciągać na światło dzienne to, co władza chce ukryć przed opinią publiczną. To dziennikarze tworzą wolne, niezależne media, z uwzględnieniem zasad etyki zawodowej i wysokich standardów moralnych.

W wielu wypadkach wkraczanie w dobra osobiste danej osoby (jej prywatność) nie wydaje się uzasadnione żadną użytecznością społeczną danej informacji. Podstawowym obowiązkiem rzetelnego dziennikarza jest informowanie opinii publicznej, dostarczenie podstaw do wytworzenia własnego osądu, i to w dziedzinie zarówno politycznej, kulturalnej i społecznej. Służba społeczna powinna stać się centrum pracy dziennikarza. Służba ta realizowana jest przez dostarczanie prawdziwych i rzetelnych informacji oraz sprawowanie kontroli społecznej. Instrumentem tej służby jest informacja, choć może ona być różnoraka (od politycznej po rozrywkową). Najczęściej dyskusja dotyczy informacji na tematy bieżących wydarzeń, ale media kształtują swoich odbiorców w każdej dziedzinie, a zatem ich odpowiedzialność jest duża. Różna jest siła oddziaływania mediów, jednak każde z nich wpływa we właściwy dla siebie sposób na świadomość odbiorców.

To na dziennikarzu spoczywa zadanie selekcji materiału informacyjnego i decyzja, które z faktów obywatel powinien znać czy też chce znać. Przez swoje postępowanie dziennikarz decyduje, czy chce służyć publiczności, tj. czy chce pełnić służbę publiczną. Jak zauważa T. Kononiuk, informacja stała się towarem podlegającym nie tylko prawom popytu i podaży, ale pełniącym równocześnie funkcję społeczną. Dziennikarze i przedsiębiorcy medialni uczestniczą w walce konkurencyjnej na wolnym rynku115. Aby zwiększyć odbiór przekazów medialnych niekiedy łamią zasady prawne czy etyczne.