Sądownictwo powszechne a postępowania alternatywne

Przeczytaj także: Polubowne sądy konsumenckie mało popularne

Z przygotowanego przez Bank Światowy opracowania „Doing Business 2010”, który jest corocznym raportem oceniającym swobodę prowadzenia działalności gospodarczej w poszczególnych państwach na świecie, wynika że Polska należy do rekordzistów pod względem długości procesów gospodarczych. Jeszcze gorzej jest z dochodzeniem w sądzie należności i ich egzekucją. Pod tym względem pozycja naszego kraju z roku na rok się pogarsza. Polska firma chcąca odzyskać swój dług musi przejść aż 38 procedur, co zajmuje jej średnio 830 dni i kosztuje 12 proc. dochodzonej kwoty. Z przeprowadzonej analizy wynika, że z chwilą wniesienia pozwu szczególnie dwie czynności trwają bardzo długo, tj. doręczenie wezwań i wyznaczenie pierwszego posiedzenia. Nie bez znaczenia dla kondycji wymiaru sprawiedliwości w Polsce jest również nasilająca się tzw. inflacja prawa, czyli tworzenie przez ustawodawcę nadmiernej ilości prawa, niewspółmiernej w stosunku do rzeczywistych potrzeb. Dodatkowe regulacje prawne wprowadzane bez zapewnienia środków wystarczających do ich sprawnej egzekucji skutkują wieloletnimi zaległościami w procedowaniu spraw urzędowych.

Czy istnieje zatem alternatywa dla sformalizowanego i przewlekłego sądownictwa państwowego? Czy podmioty prowadzące działalność gospodarczą są skazane na długoletnie, kosztowne, a przede wszystkim mało skuteczne dochodzenie roszczeń przed sądami powszechnymi?

Odpowiadając na tak postawione pytanie należy zwrócić uwagę na różnego rodzaju alternatywne formy wymiaru sprawiedliwości (ang. Alternative Dispute Resolution – ADR), czyli wszelkie pozasądowe - ulokowane poza instytucjami państwowymi - formy rozstrzygania konfliktów i podejmowania decyzji w indywidualnych sprawach. Wśród tego typu metod rozstrzygania sporów szczególną uwagę należy zwrócić na arbitraż. Istotną rolę pełnią również inne polubowne metody dochodzenia do konsensusu lub rozwiązania nieporozumień takie jak mediacje, koncyliacje oraz negocjacje.

Wszystkie wymienione powyżej alternatywne metody rozwiązywania konfliktów są niezwykle atrakcyjne z punktu widzenia przedsiębiorcy, albowiem uwzględniają specyfikę i wymagania sporów o charakterze gospodarczym.

Wśród zalet ADR wyróżniamy odformalizowanie procedur, większą (aniżeli w sądownictwie państwowym) elastyczność, większy wpływ stron na przebieg i wynik postępowania, szybkość postępowania, poufność, niższe w stosunku do sądów powszechnych koszty, fachowość osób, którym powierzono rozstrzygnięcie sporu (np. arbitrów), skuteczną wykonalność orzeczeń.

Omawiając zalety postępowań alternatywnych, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, iż tego typu postępowania toczą się z reguły szybciej, są tańsze i mniej sformalizowane od procesu sądowego. Strony są głównym dysponentem postępowania i od ich woli zależy w jaki sposób będzie ono prowadzone. To do stron postępowania należy wybór osoby sędziego mediatora (arbitra), warunków na jakich zostanie zawarta ewentualna ugoda, dopuszczenie do udziału w postępowaniu osób trzecich, a także to, czy strony będą w nim brały udział samodzielnie, czy też za pośrednictwem swojego przedstawiciela (pełnomocnika). W efekcie strony mają większy wpływ na rezultat postępowania i pośrednio samodzielnie tworzą końcowy wynik rozstrzygnięcia sporu.

Strony decydując się na poddanie sporu np. pod rozstrzygnięcie sądu polubownego mogą przyjąć takie reguły postępowania, jakie uznają za odpowiednie. Mają możliwość stworzenia własnej procedury, w oparciu o którą zostanie rozstrzygnięty konflikt. Ponadto mogą odwołać się do określonego systemu prawa procesowego lub skorzystać z regulaminu postępowania jednego ze stałych sądów arbitrażowych (np. Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej, Sądu Arbitrażowego przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan itp.).