Podstawowe obowiązki pracownika

Przeczytaj także: Niepodpisany zakres obowiązków a zwolnienie pracownika

Przestrzeganie przepisów oraz zasad BHP, a także przepisów przeciwpożarowych to jeden z podstawowych obowiązków każdego pracownika. Zgodnie z wyrokiem SN (z 03.02.1970 r. I PR 422/69): „Obowiązek stosowania bezpiecznych metod pracy nie ma charakteru jednostronnego, lecz ciąży również na pracowniku w takim stopniu, w jakim odpowiada to jego przeszkoleniu w zakresie wykonywanej pracy, nabytemu doświadczeniu oraz związanej z tym świadomością o ewentualnym zagrożeniu w razie niezachowania obowiązujących w tym zakresie zasad lub przepisów. Niedopełnienie tego obowiązku przez pracownika, jeżeli pozostaje w związku z wypadkiem, uzasadnia przyjęcie przyczynienia się do szkody samego pracownika”.

Dbanie o dobro zakładu to kolejny obowiązek pracowniczy. Pod tym pojęciem należy rozumieć zakaz szkodliwego wpływania na firmę (wyrządzanie szkody) oraz jednoczesne pozytywne działanie na rzecz pracodawcy. Może to być np. praca w godzinach nadliczbowych. Zgodnie z uzasadnieniem SN do wyroku z dnia 28 kwietnia 1997 r. (I PKN 118/97, OSNAPiUS 1998, Nr 7, poz. 206) zobowiązanie pracownika do dbania o dobro zakładu pracy i ochrony jego mienia oznacza ustanowienie szczególnej zasady lojalności pracownika względem pracodawcy, z której przede wszystkim wynika obowiązek powstrzymania się pracownika od działań zmierzających do wyrządzenia pracodawcy szkody, czy nawet ocenianych jako działania na niekorzyść pracodawcy.
Naruszeniem tego obowiązku jest z pewnością podjęcie przez pracownika działalności konkurencyjnej w stosunku do działalności pracodawcy. „Podjęcie działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę na czas nie określony (art. 30 § 4, art. 45 KP) zarówno wtedy, gdy pracownik prowadzi ją wbrew umowie o zakazie konkurencji (art. 1011 § 1 KP), jak również wtedy, gdy takiej umowy strony stosunku pracy nie zawarły” (wyrok SN z dnia 01.07.1998 r., I PKN 218/98, OSNAPiUS 1999, Nr 15, poz. 480).

Szczególnym naruszeniem obowiązków pracowniczych jest niewątpliwie niedbanie o mienie pracodawcy. Pracownik jest zobowiązany do dbania o mienie, które zostało mu powierzone. „Usiłowanie kradzieży mienia pracodawcy może być uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, o którym mowa w art. 52 § 1 pkt 1 KP”, zgodnie z wyrokiem SN z dnia 24 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 452/98. Nie ma znaczenia także wartość przywłaszczonego mienia: „Przywłaszczenie mienia pracodawcy jest zawsze ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych, niezależnie od tego, czy ze względu na jego wartość stanowi przestępstwo czy wykroczenie” (wyrok SN z dnia 10 listopada 1999 r., sygn. akt I PKN 361/99).

Obowiązkiem pracownika jest także zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Chodzi tu przede wszystkim o informacje techniczne, technologiczne, handlowe lub organizacyjne (procesy technologiczne, sposób zarządzania) specyficzne dla danej działalności. Niektórzy pracownicy są zobowiązani do przestrzegania tajemnicy państwowej, służbowej lub zawodowej (np. tajemnica bankowa, ubezpieczeniowa, maklerska, statystyczna, adwokacka, notarialna, skarbowa i inne).

Obowiązek przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego oznacza nakaz odpowiedniego zachowywania się pracownika wobec innych współpracowników, przełożonych i podwładnych (zgodnie z normami społecznymi). Naruszeniem zasad współżycia społecznego może być każde zachowanie pracownika nieadekwatne do okoliczności sytuacji, np. ubliżanie współpracownikom [„Zachowanie pracownika na stanowisku kierowniczym polegające na ubliżaniu współpracownikom może być zakwalifikowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.) – wyrok SN z 29.06.2005 r., I PK 290/04, OSNP 2005, Nr 9-10, poz. 149], ignorowanie przełożonych lub lekceważenie współpracowników.
„Pobicie pracownika w czasie pracy uzasadnia rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy sprawcy tego czynu (art. 52 § 1 pkt 1 KP)” (wyrok SN z 13.02.1997 r., I PKN 73/96, OSNAPiUS 1997, Nr 23, poz. 46).
Naruszeniem zasad współżycia społecznego są niewątpliwie czyny kwalifikowane jako molestowanie seksualne czy działania o charakterze dyskryminującym.

Powyższe zestawienie obowiązków pracowniczych nie stanowi zamkniętej listy. Są to podstawowe obowiązki wymienione w przepisach Kodeksu pracy. Pozostałe wynikają z innych przepisów prawa pracy lub są wynikiem ich skonkretyzowania w regulaminie pracy danego zakładu. Ich naruszenie pociąga za sobą odpowiedzialność porządkową, a w sytuacji przyczynienia się do powstania szkody w mieniu przełożonego – odpowiedzialność materialną. Niedopełnienie podstawowych obowiązków pracowniczych, wynikających ze stosunku pracy, stanowi często uzasadnioną przyczynę rozwiązania umowy o pracę.