Systemy czasu pracy - charakterystyka

Przeczytaj także: Równoważny system czasu pracy a urlop wypoczynkowy

Podstawowy system czasu pracy

Podstawową i najprostszą formą organizacji czasu pracy jest praca przez 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin tygodniowo w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Pracę zorganizowaną w taki sposób określa się także jako pracę w podstawowym systemie czasu pracy.

Czterobrygadowa organizacja pracy

Od 1.1.2004 r. nie ma przepisu przewidującego pracę w tzw. czterobrygadowej organizacji czasu pracy, która polegała na podziale wszystkich pracowników na 4 zespoły, z których 3 pracowały w ciągu doby (po 8 godzin każdy z nich), a czwarty odpoczywał. Przy pracy w czterobrygadówce czas pracy w ciągu doby nie mógł przekraczać 8 godzin, w ciągu tygodnia przeciętnie 40 godzin, a okres rozliczeniowy mógł zostać wydłużony maksymalnie do 4 miesięcy. Obecnie taki sam efekt otrzymamy, łącząc pracę zmianową z pracą w podstawowym systemie czasu pracy, w którym okres rozliczeniowy może wynosić do 4 miesięcy. Nie ma więc potrzeby wyodrębniania czterobrygadówki jako samodzielnego systemu czasu pracy, gdyż obecnie nie posiada ona żadnych cech szczególnych, które wymagałyby odrębnej regulacji.

Systemy czasu pracy

Oprócz podstawowego systemu czasu pracy wyróżniamy jeszcze 9 szczególnych systemów organizacji czasu pracy, a mianowicie:

• równoważny system czasu pracy,
• czas pracy przy dozorze urządzeń lub przy częściowym pozostawaniu w pogotowiu do pracy,
• czas pracy przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
• system pracy w ruchu ciągłym,
• przerywany system czasu pracy,
• zadaniowy system czasu pracy,
• system pracy „weekendowej”,
• system „skróconego tygodnia pracy”,
• skrócony czas pracy.

Równoważny czas pracy

W równoważnym systemie czasu pracy pracownicy mogą pracować w niektórych dniach w przedłużonym wymiarze dobowym, nawet do 12 godzin, jeśli w zamian w innych dniach będą pracowali w wymiarze krótszym niż 8 godzin lub będą mieli udzielane dni wolne od pracy równoważące pracę w wymiarach przedłużonych.

Pracodawca może wprowadzić równoważny czas pracy, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją (art. 135 KP). Przepisy Kodeksu pracy nie rozstrzygają więc, w jakich branżach czy zawodach można wykorzystać taki system. Decydujące zdanie w tym zakresie ma pracodawca, który wie, czy organizacja pracy w jego firmie wymaga zastosowania takiego systemu czasu pracy.

Wprowadzając taki system czasu pracy, pracodawca powinien pamiętać, że:

• jest odpowiedzialny za organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 207 KP); nie należy zatem wprowadzać pracy w wydłużonym wymiarze dobowym, jeżeli prace są ciężkie lub monotonne, gdyż może to powodować zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, a pracodawca może być obciążony odpowiedzialnością za takie działanie,
• wydajność pracy umysłowej w wymiarze dłuższym niż 8 godzin jest dużo mniejsza, dlatego niepraktyczne jest wprowadzanie równoważnego czasu pracy dla pracowników umysłowych, np. księgowych.

System równoważnego czasu pracy daje pracodawcy możliwości innego zagospodarowania czasu pracy w okresie rozliczeniowym, ale wymiar czasu pracy jest taki sam, jak w przypadku podstawowego czasu pracy.