Jak szybciej odzyskiwać długi? Zabezpieczenie roszczeń o zapłatę w sprawach gospodarczych

Przeczytaj także: Zatory płatnicze - jakie zmiany w przepisach?

Czym są zatory płatnicze?

Zatory płatnicze to przewlekłe, niczym nieuzasadnione długie terminy płatności, często narzucone przez przedsiębiorców posiadających przewagę rynkową. Przyczynia się to destabilizacji pozycji finansowej kontrahentów, a także do opóźnień w płatności ich własnych zobowiązań oraz narażenia się na konieczność opłacenia odsetek, rekompensat, czy kar umownych.

Poza tym prowadzi to do utrudnień wewnątrz przedsiębiorstwa, np. problemów z opłaceniem zatrudnionych pracowników czy ograniczenia możliwości inwestycyjnych przedsiębiorcy. Podsumowując, zatory płatnicze to element hamujący rozwój firm. W skrajnym przypadku mogą prowadzić nawet do niewypłacalności, co skutkuje wszczęciem restrukturyzacji lub upadłości.

Regulacje wprowadzone z dniem 1 stycznia 2020 roku zmodyfikowały wiele przepisów mających na celu zniwelowanie zatorów płatniczych oraz zapobieganie praktykom kredytowania swojej działalności stosując nadmiernie wydłużone termin płatności oraz nieregulowanie ich w wymaganym czasie.

Rekompensata za nadmierne opóźnienie

Pierwsza kwestia, która pojawiła się w nowelizacji w 2020 roku, to rekompensata za opóźnienie w płatnościach. Prawo do domagania się od dłużnika rekompensaty z tytułu dochodzenia należności opisano w artykule 10 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Prawo to przysługuje przedsiębiorcy bez konieczności wezwania do uiszczenia zapłaty. Do czasu nowelizacji można było dochodzić jedynie kwoty 40 euro. Teraz kwoty te uległy zwiększeniu zależnie od wartości świadczenia pieniężnego.

Zależnie od wartości świadczenia pieniężnego, rekompensata może mieć równowartość:

• 40 euro, gdy świadczenie pieniężne nie przekracza kwoty 5000 zł;
• 70 euro, gdy świadczenie pieniężne określone jest w przedziale 5 tys. – 50 tys. złotych;
• 100 euro, gdy świadczenie pieniężne jest równe bądź przewyższa kwotę 50 tys. złotych.

Rekompensaty można dochodzić od kwoty konkretnej transakcji, czyli umowy pierwotnie łączącej podmioty gospodarcze. Kwoty rekompensaty są stosunkowo wysokie, a gdy dojdzie do braku zapłaty wielu nawet drobnych faktur będących odrębnymi transakcjami handlowymi, wierzyciel może dochodzić rekompensaty z każdej z nich(!). Wtedy kwota takiej rekompensaty może być bardzo obciążająca dla dłużnika, np. gdy dłużnik zwleka z zapłatą czterech faktur, z których każda opiewa na wartość 300 zł, to zsumowana kwota rekompensaty za opóźnienie wyniesie niemal 750 zł. Jest to ponad 60% roszczenia podstawowego.

W celu dochodzenia roszczenia z tytułu rekompensaty za opóźnienia w transakcjach handlowych, wierzyciel musi najpierw wysłać wezwanie do zapłaty oraz obciążyć dłużnika notą księgową na kwotę adekwatną do świadczenia pieniężnego.

Gdy dojdzie do wykonania czynności przedsądowych oraz jednoczesnej reakcji ze strony dłużnika, wierzyciel ma prawo dochodzić rekompensaty przed sądem.

Kierując sprawę na drogę sądową, wierzyciel musi zwrócić uwagę, że kwota dochodzona z tytułu rekompensaty ma wpływ na zwiększenie wartości przedmiotu sporu – w rezultacie rosną też koszty sądowe.

Trzeba podkreślić w tym miejscu, że wierzyciel dochodzący rekompensaty za koszty odzyskiwania należności na drodze sądowej nie musi wskazywać, że realnie takie koszty poniósł. Taka zasada wynika z Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 r. wydanej w sprawie o sygn. akt III CZP 94/15.

Jak skutecznie zabezpieczyć roszczenie?

Jeżeli pomimo naliczenia rekompensaty dłużnik nadal nie płaci, można zastosować inne rozwiązanie ustawodawcy - tym razem wprowadzone za pośrednictwem kodeksu cywilnego. Celem tego postępowania jest uproszczenie procedury zabezpieczeń w sprawach o roszczenia pieniężne z tytułu transakcji handlowych zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Takie rozwiązanie można zastosować dla długów nieprzekraczających kwoty 75 tysięcy złotych.

Taka kwota jest wprowadzona nie bez przyczyny. Przy jej ustalaniu ustawodawca brał pod uwagę także interes dłużnika, który w razie braku górnej granicy lub znacznego jej zwiększenia może mieć problem z dalszym prowadzeniem działalności, blokadą możliwości regulacji zobowiązań oraz – w rezultacie – będzie zmuszony złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości gospodarczej. Taka sytuacja miała by z kolei zły wpływ na szanse dochodzenia należności przez wierzyciela.

Celem zabezpieczenia roszczeń w postępowaniu gospodarczym jest zapobieganie wyzbycia się majątku dłużnika podczas procesu. Proces sądowy często jest bardzo czasochłonny, więc na prawomocny wyrok trzeba oczekiwać miesiącami lub latami. W tym czasie dłużnik może utracić zdolność do spłaty zobowiązań albo wyprzedaż swój majątek – z kolei to utrudnia egzekucję, gdy uzyskano prawomocny wyrok i jednocześnie naraża wierzyciela na straty.

Do zabezpieczenia roszczeń może dojść w formie przewidzianej przepisami postępowania cywilnego w art. 747 KPC poprzez:

• Zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, rachunku bankowego lub innego prawa majątkowego;
• Obciążenie nieruchomości przymusową hipoteką lub ustanowienie zakazu zbywania nieruchomości;
• Ustanowienie hipoteki morskiej na statku;
• Ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem
• Ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

Zabezpieczenie nie skutkuje więc przekazaniem od razu środków pieniężnych wierzycielowi. Nawet przy zajęciu rachunku bankowego sąd może wskazać kwoty, które można pobrać na bieżące wypłaty wynagrodzeń oraz prowadzenie działalności gospodarczej. Inne czynności mające na celu zbycie składników majątku dłużnika lub przekazania kwot zajętych na rachunku bankowych mogą mieć miejsce jedynie po uzyskaniu prawomocnego orzeczenia sądowego.

Uproszczona procedura zabezpieczająca

Dzięki nowelizacji z dnia 1 stycznia 2020 roku doszło do uproszczenia zabezpieczenia roszczeń w sprawach gospodarczych. Sprawy gospodarcze to wszelkie postępowania, w których każda ze stron jest przedsiębiorcą, za to sporny stosunek prawny jest wynikiem prowadzonych przez nich działalności gospodarczych.

W podstawowym przepisie artykułu 730 ust. 1 par. 2 KPC wskazano, że interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia pojawia się, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwia lub poważnie utrudnia osiągnięcie celu postępowania. Ta regulacja jest bardzo obszerna, a jej uprawdopodobnienie w kontekście transakcji handlowych było trudne. W związku z tym nowa treść art. 730 ust. 1 par.2 KPC upraszcza uprawdopodobnienie konieczności udzielenia zabezpieczenia wskazując, że:
„Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia uważa się za uprawdopodobniony, gdy żądającym zabezpieczenia jest powód dochodzący należności zapłaty z tytułu transakcji handlowej w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, w przypadku gdy wartość tej transakcji nie przekracza siedemdziesięciu pięciu tysięcy złotych, a dochodzona należność nie została uregulowana i od dnia upływu terminu jej płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące”.

W rezultacie z procedury uproszczonej skorzystamy wtedy, gdy:

• Dochodzimy zapłaty na podstawie transakcji handlowej w rozumieniu ustawy antyzatorowej;
• Wartość transakcji nie przekracza 75000 złotych;
• Dochodzona należność nie została uregulowana;
• Od dnia upływu terminu płatności upłynęło co najmniej 3 miesiące.

Poza tym wartości transakcji nie można „obejść” – nawet poprzez podzielenie wartości przedmiotu sportu na kilka odrębnych pozwów. W takiej sytuacji sąd nadal będzie wymagać uprawdopodobnienia interesu prawnego na zasadach ogólnych, które wynikają z art. 730 ust. 1 par. 2 KPC. Wydanie postanowienia w procedurze uproszczonej nie spoczywa wyłącznie na sądzie.

Co musi zawierać wniosek o zabezpieczenie?

Wniosek o zabezpieczenie musi spełniać wszelkie obowiązki formalne ustanowione dla pism procesowych. Oprócz tego musi precyzyjnie określać sposób, w jaki należy dokonać zabezpieczenia roszczeń. Katalog dopuszczalnych sposobów znajduje się w artykule 747 KPC i są to m.in.:

• Zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego;
• Obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową;
• Ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości;
• Ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem.

Poza tym wierzyciel musi wskazać sumę zabezpieczenia, która nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia liczonego razem z odsetkami od daty wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia i kosztami wykonania takiego zabezpieczenia.

Powód ma prawo wniesienia wniosku o udzielenie zabezpieczenia w dowolnym momencie: przed wszczęciem postępowania oraz wraz z pozwem albo w trakcie trwania sprawy. Jeśli pismo zostanie wniesione przed złożeniem pozwu, sąd wyznaczy termin nie dłuższy niż 2 tygodnie, w którym pozew powinien zostać wniesiony pod rygorem upadku zabezpieczenia.

Który sąd wydaje postanowienie zabezpieczające?

Według przepisów kodeksu postępowania cywilnego postanowienie w sprawie zabezpieczenia jest wydawane przez sąd cywilny właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Zazwyczaj jest to sąd miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego. Gdy jednak wniosek o udzielenie zabezpieczenia będzie zgłoszony przez powoda w toku rozpoznania sprawy, to postanowienie w tej sprawie zostanie wydane przez sąd tej instancji, w której aktualnie toczy się postępowanie. Wyjątkiem w tym zakresie jest Sąd Najwyższy, który nie udzieli zabezpieczenia samodzielnie.

Termin wydania decyzji o zabezpieczeniu

Z reguły wniosek o zabezpieczenie należy rozpatrzyć bezzwłocznie. Mimo to w kodeksie postępowania cywilnego znajduje się informacja, że termin ten nie może być dłuższy niż tydzień od daty wpływu wniosku do sądu. Wyjątkiem jest sytuacja, w której wniosek winien być rozpatrzony w rozprawie. Wtedy rozprawę wyznacza się tak, aby sąd mógł zdążyć w miesięcznym terminie od wpływu wniosku do sądu.

Czy sąd może nie uwzględnić wniosku o zabezpieczenie roszczenia?

Tak, jest to możliwe. Wówczas kluczowe znaczenie ma artykuł 730 ust. 1 par. 3 według którego przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd kieruje się również obciążeniem obowiązanego ponad potrzebę. Czyli gdy Sąd uzna, że w konkretnej sprawie zabezpieczenie powództwa będzie nadmierne, może nie uwzględnić wniosku. Należy wskazać, że sąd jest ograniczony wnioskiem o zabezpieczenie i orzeka jedynie w jego granicach.

Postępowania, w których składa się wniosek o zabezpieczenie roszczenia

Wniosek o zabezpieczenie roszczeń może być złożony w każdym postępowaniu. Jednocześnie najczęściej jest celowy w postępowaniach w trybie zwykłym i upominawczym. W ramach postępowania nakazowego już samo orzeczenie staje się tytułem zabezpieczającym i nie jest konieczne nadawanie mu klauzuli wykonalności.

Inne sposoby na zabezpieczenie roszczeń

Poza zabezpieczeniem roszczeń w sytuacji braku otrzymanej zapłaty, można wykorzystać wiele innych metod ich zabezpieczenia w chwili zawarcia umowy. Wybór sposobu alternatywnego zabezpieczenia roszczeń dopasowuje się do wartości sprzedaży oraz potrzeb, które wynikają z relacji z parterem biznesowym.

Polecane metody zabezpieczenia roszczeń podczas podpisywania umowy to:

• Poręczenie – polegające na zapewnieniu „zapasowego” dłużnika, który zobowiąże się do spełnienia świadczenia;
• Dobrowolne poddanie się egzekucji – tzw. „trzy siódemki”, czyli dobrowolne poddanie się egzekucji bez konieczności wchodzenia w spór sądowy. Na podstawie dokumentu notarialnego wierzyciel może wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu i prowadzenie egzekucji komorniczej;
• Zastaw zwykły – dotyczący ruchomości i opierający się na tym, że wierzyciel może dochodzić z niej zaspokojenia w przypadku niespełnienia obowiązków przez dłużnika. Rzecz objęta zastawem zwykłym jest we władaniu wierzyciela;
• Zastaw rejestrowy – różnica pomiędzy zastawem rejestrowym a zastawem zwykłym polega na ustanowieniu go i wpisie do rejestru bez konieczności nabywania władztwa nad rzeczą przez wierzyciela;
• Hipoteka – forma „zastawu” na nieruchomości, powstająca poprzez umowę w formie aktu notarialnego i ustanowieniu wpisu do księgi wieczystej o obciążeniu nieruchomości hipoteką.
• Weksel – rodzaj papieru wartościowego, który po złożeniu na nim podpisu stanowi środek płatniczy i zobowiązanie do uregulowania spłaty przez jego wystawcę.
• Gwarancja bankowa – gwarancja bankowa jest udzielana przez bank na podstawie umowy zawartej pomiędzy nim a dłużnikiem, w której bank zostaje gwarantem. Dzięki gwarancji bankowej wierzyciel może żądać od banku zapłaty pieniędzy, których winny jest dłużnik.

Marcin Staniszewski