Audyt wewnętrzny w teorii i praktyce

Przeczytaj także: Audyt wewnętrzny na rozstaju dróg. Brakuje specjalistów

Powyższe zmusza przedsiębiorców do prawidłowego oraz systematycznego monitorowania skuteczności systemu kontroli wewnętrznej i usprawniania zarządzania. W tym przypadku do zarządzania należy podchodzić jak do metody działalności polegającej na podejmowaniu decyzji związanych z jak najlepszym wykorzystaniem zasobów przedsiębiorstwa, które są niezbędne do osiągnięcia założonych celów i wykonania zadań zapewniając przedsiębiorstwu utrzymanie się na rynku.

Dzięki obserwacji i analizie zasad działania różnych przedsiębiorstw zostało opracowanych wiele modeli systemów zarządzania obejmujących różne systemy kontroli wewnętrznej. Niektóre z nich stanowią ważne, ale pobieżne i nieskomplikowane metody kontrolne, inne natomiast są dość skomplikowane i dotyczą procesów związanych z osiąganiem celów i realizacją zadań przedsiębiorstwa. Do bardziej skompilowanych metod kontroli możemy zaliczyć między innymi kontrolę wewnętrzna oraz audyt wewnętrzny.

Wielu przedsiębiorców audyt wewnętrzny nieprawidłowo identyfikuje z kontrolą wewnętrzną. Pomimo tego, że oba pojęcia się uzupełniają, to ich znaczenie w przedsiębiorstwie jest odmienne. Zgodnie z wytycznymi w sprawie standardów kontroli wewnętrznej Międzynarodowej Organizacji Najwyższych Organów Kontroli (The International Organization of Supreme Audit Institutions – INTOSAI) kontrola wewnętrzna jest instrumentem zarządzania stosowanym do osiągnięcia pewności, iż cele związane z zarządzaniem organizacją zostały osiągnięte.

W praktyce audyt wewnętrzny to narzędzie służące do zarządzania. Instytut Audytorów Wewnętrznych przyjął następującą definicję:
Audyt wewnętrzny jest działalnością niezależną i obiektywną, której celem jest przysporzenie wartości i usprawnienie działalności operacyjnej organizacji. Polega na systematycznej i dokonywanej w uporządkowany sposób ocenie procesów: zarządzania ryzykiem, kontroli i ładu organizacyjnego, i przyczynia się do poprawy ich działania. Pomaga organizacji osiągnąć cele dostarczając zapewnienia o skuteczności tych procesów, jak również poprzez doradztwo. ¹

Zatem można przyjąć, że celem audytu wewnętrznego jest zapewnienie kierownika organizacji, iż organizacja:

• osiąga przyjęty cel,
• ma przyjęte i wdrożone zasady działania i je stosuje,
• mechanizmy i procedury stanowiące system kontroli wewnętrznej są adekwatne i skuteczne dla prawidłowego działania organizacji.

Natomiast audyt wewnętrzny zgodnie z art. 272 ustawy o finansach publicznych jest dzielnością niezależną i obiektywną, której celem jest wspierania kierownika jednostki w osiąganiu celów i realizacji zadań poprzez systematyczną ocenę kontroli zarządczej oraz czynności doradcze, przy czym ocena ta dotyczy w szczególności adekwatności, skuteczności i efektywności kontroli zarządczej stosowanej w przedsiębiorstwie.

W przedsiębiorstwach audyt wewnętrzny możemy traktować jako standardy zarządzania jednostką, na które składa się między innymi:

• identyfikacja i ocena ryzyka,
• planowanie zadań zapewniających w wyniku wcześniej przeprowadzonej analizy ryzyka,
• analiza dokumentacji, informacji uzyskanych podczas wywiadów z pracownikami,
• wydawanie ocen, zaleceń, zapewnień a także informacji,
• doradztwo wraz z wsparciem wdrażani zaleceń.

Nie można zaprzeczyć, iż kontrola i audyt wewnętrzny posiadają elementy wspólne, na które składa się między innymi: identyfikacja ryzyka, działania kontrolne, wydawanie ocen i zaleceń. Niemniej jednak istotną różnicą oddzielającą obie metody jest to, że kontrola wewnętrzna opiera się na nieustającym kontrolowaniu i monitorowaniu działalności przedsiębiorstwa, natomiast audyt wewnętrzny bada w jaki sposób funkcjonuje system kontroli zarządczej oraz wspiera kadrę zarządzającą w skutecznym i efektywnym zarządzaniu przedsiębiorstwem. Ponadto audyt wewnętrzny dostarcza informacji oraz zaleceń dotyczących przedsiębiorstwa dzięki czemu jest uznawany również za działalność doradczą. Rzetelnie prowadzony audyt, znajduje słabe punkty systemu kontroli przedsiębiorstwa oraz doprowadza do ich skutecznej likwidacji. Główną rolą i celem audytu wewnętrznego jest wspieranie kadry zarządzającej w poprawie oraz usprawnieniu jakości zarządzania przez co przyczynia się do przysporzenia przedsiębiorstwu wartości dodanej.

Pojęcie audytu wewnętrznego w Polsce funkcjonuje stosunkowo krótko, pomimo tego, że na świecie stosowane jest od dawna. Audyt wewnętrzny może być przeprowadzany przez pracowników przedsiębiorstwa posiadających odpowiednią wiedzę i doświadczenie, audytorów zewnętrznych lub firmy specjalizujące się w przeprowadzaniu audytów wewnętrznych. Audyt można przeprowadzić w każdej organizacji niezależnie od jej rodzaju, celów czy wielkości. W celu zharmonizowania prac audytorskich audytorzy w swojej pracy opierają się na międzynarodowych standardach audytu wewnętrznego opracowywanych na podstawie standardów kontroli wewnętrznej. Standardy Praktyki Zawodowej Audytu Wewnętrznego zostały opracowane i wydane przez amerykański Instytut Audytorów Wewnętrznych (IIA) a przez audytorów na całym świecie zostały przyjęte jako międzynarodowe standardy i są postrzegane jako wzór przy tworzeniu krajowych przepisów prawnych w zakresie audytu. W Polsce standardy IIA są stosowane w podmiotach sektora prywatnego, a od 1 stycznia 2017 roku. są standardami audytu wewnętrznego dla jednostek sektora finansów publicznych².

Przeprowadzanie systematycznego audytu wewnętrznego ma bardzo duże znaczenie dla przedsiębiorstwa. Dzięki niezależnej i obiektywnej ocenie audytora kadra zarządzająca ma faktyczny i kompleksowy ogląd na działania i kondycję przedsiębiorstwa, umożliwia to szybkie wychwycenie występujących w przedsiębiorstwie nieprawidłowości przy całkowitym wyeliminowaniu ich negatywnych skutków. Stosowanie narzędzia jakim jest audyt wewnętrzny wymaga od kadry zarządzającej szybszej reakcji oraz interwencji poprzez podejmowanie przemyślanych i radykalnych decyzji, które mają wpływ na efektywność i prężność pracy kadry zarządzającej. Wyniki audytu mogą mieć również pozytywny skutek w relacjach między pracownikami a kadrą zarządzającą, poprzez wzajemne zrozumienie swoich działań. Niemniej aby audyt przyniósł korzystny efekt musi być przeprowadzony starannie i wiarygodnie, na podstawie obiektywnych ocen, co w głównej mierze zależy od współpracy pomiędzy kadrą zarządzającą a audytorem wewnętrznym przeprowadzającym audyt w przedsiębiorstwie oraz od zapewnienia audytorowi niezależności. Przed przystąpieniem do audytu, audytor w porozumieniu z kadrą zarządzającą powinien ustalić cel, obszar i czas trwania audytu. Po zgromadzeniu dowodów i przeprowadzeniu analiz audytor sporządza raport, który jest tak samo istotny jak cały proces przeprowadzania audytu. Jedynie kiedy raport będzie zwięzły, zrozumiały, czytelny i przejrzysty kadra zarządzająca może chcieć wprowadzić do swojego przedsiębiorstwa zalecenia opracowane przez audytora. Audytor interesuje się też efektywnością wdrożenia swoich zaleceń.

Podsumowując niezależny audytor wewnętrzny obiektywnie oceni możliwość wdrożenia usprawnień, których ze względu na bieżące zaangażowanie nie dostrzegają pracownicy przedsiębiorstwa, dzięki czemu regularny audyt umożliwia usprawnienie i udoskonalenie zachodzących procesów w ramach działalności przedsiębiorstwa na rynku.

1. Definicja audytu wewnętrznego, Kodeks etyki oraz Międzynarodowe standardy praktyki zawodowej audytu wewnętrznego, https://www.iia.org.pl/sites/default/files/definicja_kodeks_standardy_pl_en_2017_final_0_0.pdf
2. Komunikat Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 12 Grudnia 2016 roku w sprawie standardów audytu wewnętrznego dla jednostek sektora finansów publicznych, Dz. U. Ministra Rozwoju i Finansów poz. 28.