Prawa autorskie do programu komputerowego: 6 kluczowych kwestii

Przeczytaj także: Prawa autorskie w erze sztucznej inteligencji: jakie wyzwania?

Zanim przejdziemy do kluczowych kwestii, koniecznym będzie wskazanie na pewne aspekty definicyjne, mianowicie przez program komputerowy rozumie się sekwencję symboli opisującą realizowanie obliczeń zgodnie z pewnymi regułami – językiem programowania. Program komputerowy nie posiada swojej legalnej (prawnej) definicji, dzięki, czemu w zakresie indywidualnej kwalifikacji danego przypadku każdorazowo należy odnieść się do wiedzy informatycznej. Nie zmienia to jednak faktu, że rozumienie funkcjonowania programu komputerowego jest szczególnie istotne w celu określenia zakresu przysługujących do niego praw autorskich oraz momentu ich powstania.

1. Sam pomysł nie wystarczy

Sam pomysł na program komputerowy jakkolwiek nowatorski by nie był nie podlega ochronie. Wynika to wprost z art. 74 ust. 2 zd. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, który wskazuje, że idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie.

Pomysł, czy też koncepcja działania programu komputerowego nie podlegają ochronie autorskiej, co wynika z odgórnego wyłączenia spod ochrony na gruncie prawa autorskiego odkryć, idei, procedur, metod i zasad działania oraz koncepcji matematycznych. Jest to w pewien sposób uzasadnione, a jako przykłady możemy wskazać programy komputerowe w postaci edytorów tekstu, programów obliczeniowych, kalkulacyjnych, czy popularnych aplikacji mobilnych do zamawiania jedzenia czy przejazdów. Gdyby sam pomysł na program podlegałby ochronie nie mogłoby powstać więcej programów komputerowych bądź aplikacji opierających się na tej samej koncepcji czy celu. Podobieństwo zatem samej zasady, funkcji czy koncepcji programu komputerowego bądź aplikacji do innych istniejących już na rynku nie stanowi naruszenia prawa autorskiego.

Należy natomiast zaznaczyć, że fakt, iż idee oraz zasady będące podstawą funkcji jakiegokolwiek elementu programu komputerowego bądź aplikacji mobilnej są wyłączone z ochrony prawa autorskiego nie oznacza to jednak, że z ochrony nie korzysta sam program, czy aplikacja stworzona z użyciem powszechnie dostępnych narzędzi informatycznych.

2. Program komputerowy bez patentu

Program komputerowy przeważnie kojarzy się z przedmiotem, który ma charakter techniczny lub użytkowy. Spostrzeżenie to jest w pewnej mierze słuszne, jednak nie oznacza to jednocześnie, że program komputerowy podlega opatentowaniu. Wynika to z faktu, że program komputerowy wbrew pozorom nie ma charakteru technicznego, nie stanowi wynalazku, a zatem nie podlega opatentowaniu. Wyjątkiem jest jedynie możliwość opatentowania wynalazku wspomaganego przez odpowiednie oprogramowanie. Innymi słowy, programy komputerowe oraz aplikacje mobilne są chronione na gruncie prawa autorskiego jedynie w zakresie tych fragmentów, które spełniają określone przesłanki do objęcia ich ochroną autorską, a ich opatentowanie nie jest możliwe.

3. Program komputerowy chroniony jak utwór literacki

Zgodnie z art. 74 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych programy komputerowe podlegają ochronie jak utwór literacki o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje, że programy komputerowe są utworami wyrażonymi słowem, symbolami matematycznymi oraz znakami graficznymi. W odróżnieniu od tradycyjnych utworów będących przedmiotem ochrony prawa autorskiego, programy komputerowe, czy aplikacje mobilne są dobrami niematerialnymi o przeznaczeniu użytkowym, a nie estetycznym, zatem ich tworzenie oparte jest przede wszystkim na technice, która jest już w pewien sposób wystandaryzowana (język programowania).

W zgodzie z powyższym programy komputerowe ze względu na możliwość przedstawienia ich w formie pisemnej (graficznej) traktowane są jak utwory literackie, objęcie ich zatem ochroną na gruncie prawa autorskiego na wzór utworów literackich nie jest przypadkowe. Walorem tego rodzaju ochrony jest elastyczność prawa autorskiego, łatwość uzyskania ochrony bez formalności i konieczności ponoszenia opłat. Minusem jest zaś brak ochrony pomysłu, koncepcji, czy zasad działania, bez względu na to jak innowacyjne by one nie były.

4. Warunki ochrony programu komputerowego – powstanie praw autorskich

Ochrona programu komputerowego powstaje wraz z jego wyrażeniem lub inaczej ustaleniem. Jest to nic innego, jak moment stworzenia programu w takiej formie, aby mogła się z nim zapoznać choćby jedna osoba nie będąca jego twórcą. Warto przy tym podkreślić, że graficzny interfejs użytkownika nie stanowi formy wyrażenia programu komputerowego, dlatego nie może korzystać z ochrony przyznanej programom komputerowym na gruncie prawa autorskiego. Wynika to z faktu, że każda forma wyrażenia programu komputerowego jest chroniona od chwili, gdy jej odtworzenie prowadziłoby do odtworzenia samego programu i pozwoliło komputerowi na wypełnienie jego funkcji. Interfejs graficzny użytkownika nie pozwala na powielenie programu komputerowego, stanowiąc jedynie jego element. Co ciekawe jednak, interfejs jako odrębny element może podlegać ochronie na gruncie prawa autorskiego.

Ponadto program komputerowy, aby mógł być objęty ochroną na gruncie prawa autorskiego może mieć nawet postać nieukończoną, a zatem może być to wersja testowa, MVP (minimum viable product) w celu pozyskania inwestorów, czy też określony fragment, pozbawiony pełnej funkcjonalności. Poza tym oprócz ustalenia/wyrażenia w dowolnej formie (dokumentacja, kod źródłowy, kod wynikowy), program komputerowy, aby mógł zostać objęty ochroną musi posiadać indywidualny charakter oraz stanowić przejaw działalności twórczej. Oznacza to, że musi cechować się oryginalnością oraz indywidualnym charakterem stanowiącym przejaw intelektualnej działalności twórczej jego autora.

Program komputerowy musi być w obiektywny sposób niepowtarzalny, a zatem niestanowiący kopii innego programu, posiadający pewne cechy indywidualizujące go na tle konkurencji. Ponadto dzięki temu, że pewne elementy programu komputerowego można od siebie wyodrębnić, ochronie na gruncie prawa autorskiego mogą podlegać jedynie te jego fragmenty, które można objąć ochroną autorską ze względu na ich indywidualny charakter będący przejawem działalności twórczej.

5. Przejaw działalności twórczej, czyli co?

O ile przy „standardowych” przedmiotach ochrony prawa autorskiego przejaw działalności twórczej jesteśmy w stanie ocenić samodzielnie na podstawie własnych doświadczeń to przy programach komputerowych nie jest to już takie proste ze względu na ich specyfikę. Właśnie przez to pewne elementy programu komputerowego mogą być objęte ochroną na gruncie prawa autorskiego, a jednocześnie określone jego fragmenty już nie. Wynika to przede wszystkim z powtarzalności pewnych rozwiązań oraz specyfiki pewnych programów, których charakter i budowa są z góry narzucone przez funkcję jaką mają pełnić, przez co trudniej dopatrzyć się w tym zakresie przejawu działalności twórczej autora. Nawet pełnienie przez program komputerowy jakichś wcześniej nieznanych funkcji, czy realizowanie jakiegoś nowatorskiego pomysłu w zakresie modelu biznesowego nie będzie oznaczało, że stanowi on przejaw własnej intelektualnej twórczości autora. Niemniej objęty ochroną będzie sposób ich wyrażenia/uzewnętrznienia będący przejawem działalności twórczej.

Przejawem działalności twórczej autora programu komputerowego będą zatem elementy tekstowe programu, stanowiące zestawienie instrukcji jego działania opisanych w dokumentacji projektowej bądź w kodzie źródłowym. W zakresie elementów pozatekstowych, stanowiących strukturę programu i jego wewnętrzne funkcjonowanie, gdzie trudno jest wykazać działalność twórczą autora można przyjąć, że im bardziej jest to złożone, tym łatwiej jest oszacować oryginalność programu i wkład twórczy jego autora. Jednak to warstwa tekstowa programu daje największą przestrzeń twórcy do wniesienia do niej pewnych oryginalnych cech. Ponadto w przypadku, gdy program komputerowy składa się z pewnych już znanych i powszechnie stosowanych elementów, jego oryginalność będzie można oceniać jedynie z perspektywy ich układu, czy dopasowania. Pamiętać jednak należy, że strona wizualna (frontend), który mimo, że jest połączony z programem komputerowym będzie stanowił odrębny od programu przedmiot ochrony autorskiej.

6. Co nie podlega ochronie?

Oprócz pomysłu, idei, koncepcji i zasad działania, ochronie nie podlegają takie elementy programu komputerowego, które są banalne bądź rutynowe, a zatem ich kształt jest w całości zdeterminowany przez cel, któremu służą. Ochronie nie podlega zatem algorytm, który utożsamiany jest z ideą, przy czym ochronie podlega sposób jego wyrażenia (zbiór komend usystematyzowanych w określony sposób). Co do zasady, nie jest objęty ochroną również język programowania i struktura wewnętrzna programu, jednakże w tym przypadku należy ocenić stopień swobody programisty w zakresie konkretnego języka programowania oraz jego twórczego wykorzystania. Ochronie nie podlega również interfejs oprogramowania rozumiany jako łącze. Elementami interfejsu oprogramowania są graficzne elementy sterowania, kontroli lub widżety, dzięki którym użytkownik wchodzi w interakcję z programem komputerowym. Brak ochrony interfejsu oprogramowania wynika z faktu, że jest on powieleniem pewnych wystandaryzowanych rozwiązań.

Podsumowanie

Program komputerowy podlega ochronie jedynie na gruncie prawa autorskiego i pomimo jego technicznego charakteru - nie podlega opatentowaniu. Ponadto program komputerowy, jak i wszelkiego rodzaju inne oprogramowanie może posiadać wyodrębnione elementy chronione na gruncie prawa autorskiego pod warunkiem, że stanowią one przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Podkreślenia wymaga przy tym fakt, że interfejs graficzny nie stanowi elementu programu komputerowego w związku z czym nie podlega ochronie autorskiej, jak w przypadku całościowego programu komputerowego. Stanowi on natomiast odrębny od programu komputerowego przedmiot ochrony na gruncie prawa autorskiego.

Małgorzata Sajkowska
Prawnik ds. obsługi spółek