Klauzule niedozwolone: czym są i jak się bronić?

Przeczytaj także: Rezygnacja z usługi a zwrot pieniędzy

O fakcie dopuszczenia się przez przedsiębiorcę wskazanego wykroczenia należy powiadomić organy ścigania. Policja może przeprowadzić odpowiednie czynności wyjaśniające, w efekcie których może skierować do sądu wniosek o ukaranie przedsiębiorcy. W razie ustalenia przez sąd, że zachodzą przesłanki do ukarania przedsiębiorcy, sąd wyda wyrok, którym może nałożyć na przedsiębiorcę grzywnę w wysokości od 20 zł do 5 tys. zł.

Kompetencje UOKiK

Prezes Urzędu, jeśli stwierdzi, że pomimo prawomocnego wyroku SOKiK, przedsiębiorca nie zaprzestał stosowania kwestionowanej klauzuli w wykorzystywanych w obrocie konsumenckim wzorcach umownych, może wszcząć postępowanie administracyjne pod zarzutem stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. W decyzji Prezes UOKiK może nakazać zmianę praktyki i nałożyć karę do 10 proc. obrotu.

Jeśli przedsiębiorca usunie z treści wzorca umowy postanowienia uznane przez SOKiK za niedozwolone, jednak postanowienia te nadal będą znajdować się w treści zawartych i obowiązujących umów - Prezes Urzędu nie dysponuje możliwością podjęcia działań administracyjnych na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów

Sposoby usuwania niedozwolonych postanowień z umów zawartych z konsumentami

Postanowienie abuzywne nie wiąże konsumenta. Umowa powinna zatem co do zasady nadal obowiązywać bez tego postanowienia, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest możliwe (np. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-618/10).

Jeżeli umowa nie może dalej obowiązywać po wyłączeniu z niej nieuczciwej klauzuli, sąd cywilny może (w ramach kontroli incydentalnej) zaradzić skutkom nieważności tego warunku poprzez zastąpienie go przepisem prawa krajowego (np. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-26/13). Sąd nie ma natomiast kompetencji do tego, aby postanowienie abuzywne zastąpić innym. Nowe brzmienie umowy musi zostać wypracowane na podstawie porozumienia stron umowy (konsumenta i przedsiębiorcy). Abuzywność postanowienia nie uprawnia również przedsiębiorców do jednostronnej zmiany umowy.

Zmiany legislacyjne

Planowana jest zmiana prawa – nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zgodnie z propozycją Urzędu, to Prezes UOKiK w decyzji odnoszącej się zarówno do wzorców oraz do faktycznie zawieranych umów – mógłby rozstrzygać o niedozwolonym charakterze danego postanowienia. Uznanie postanowienia umownego za niedozwolone w trybie administracyjnym podlegałoby kontroli sądowej. Zmiany dotyczące systemu kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umowy mają na celu eliminację problemów w jego funkcjonowaniu, m.in.: rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie dotyczących tzw. rozszerzonej skuteczności postanowienia wpisanego do rejestru (pytanie prejudycjalne sądu polskiego w sprawie C-119/15, sprawa przed Sądem Najwyższym III CZP-17/15), wnoszenia pozwów o stwierdzenie abuzywności jedynie w celach zarobkowych. Ponadto projektowane rozwiązania pozwolą na bezpośrednie przełożenie rozstrzygnięć zawartych w prawomocnych decyzjach Prezesa UOKiK na indywidualną sytuację konsumenta.

Przewidziane w nowelizacji instytucje: istotny pogląd UOKiK w sprawie oraz decyzja Prezesa UOKiK jako prejudykat, pozwolą na wzmocnienie kontroli incydentalnej sprawowanej przez sądy powszechne.

Dzięki planowanym zmianom kontrola wzorców powinna być szybsza i sprawniejsza i w efekcie będzie prowadziła do trwałego eliminowania klauzul abuzywnych.