Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo prasowe

10
korespondującej z powszechnie akceptowaną w naszym kręgu kulturowym dyrektywą, która
sprzeciwia się publikowaniu treści naruszających normy prawne. Pozostawienie jej w ustawie
jest ponadto celowe również z tego względu, że redaktor naczelny może podlegać
odpowiedzialności karnej zarówno za tzw. przestępstwa prasowe właściwe, jak i za te, którym
nadaje się miano niewłaściwych, a więc przestępstwa popełnione przez zamieszczenie jakiejś
treści w prasie. Co więcej: odpowiedzialność ta nie ogranicza się wyłącznie do sytuacji, w
których redaktorowi można przypisać umyślność (por. art. 49a w związku z art. 37a Prawa
prasowego). Wynika stąd zatem, iż ustawodawca nie powinien nakładać na redaktorów
naczelnych sprzecznych obowiązków, a z taką właśnie sytuacją moglibyśmy mieć do
czynienia, gdyby z jednej strony redaktor naczelny musiał publikować sprostowania
zawierające treść karalną, z drugiej zaś był zobowiązany – pod rygorem odpowiedzialności
karnej – do powstrzymania się od publikacji wypełniających znamiona czynu zabronionego.
Zdaniem projektodawcy, należy pozostawić także fakultatywne przesłanki odmowy.
Niemniej ich liczba powinna zostać ograniczona do trzech. I tak w art. 33 ust. 2 proponuje
się, by redaktor naczelny mógł sam rozstrzygać o potrzebie zamieszczenia sprostowania, jeśli:
dana informacja została już uprzednio sprostowana (oczywiście dotyczy to tylko takiej korekty,
której kierunek całkowicie współgra z intencją wnioskodawcy), z żądaniem nie wystąpił
wprawdzie podmiot uprawniony, ale publikacja sprostowania okazuje się być zasadna z innych
powodów, oraz gdy zachodzi sytuacja wręcz odwrotna – sprostowanie, jakkolwiek nadesłane
przez osobę czy jednostkę, o których mowa w art. 31 ust. 1 i 2, oraz merytorycznie słuszne,
nie powinno mimo wszystko zostać opublikowane ze względu na styl wypowiedzi (zob. też
art. 33 ust. 2 pkt 2 i 3 w aktualnym brzmieniu).
Również rozwiązanie przewidziane obecnie w art. 33 ust. 3 Prawa prasowego zostało
uwzględnione w projekcie (art. 33 ust. 3 i 4), z tym że redaktorowi naczelnemu wyznaczono
tutaj 7-dniowy termin na przekazanie wnioskodawcy pisemnego zawiadomienia o odmowie
opublikowania sprostowania, obejmującego niezbędną motywację i ewentualne pouczenie.
Nie zdecydowano się za to na odwzorowanie w projektowanych przepisach regulacji zawartej
w obwiązującym art. 33 ust. 4 Prawa prasowego, gdyż przyznanie redaktorowi naczelnemu
prawa opublikowania własnych wyjaśnień czyniących zadość funkcji sprostowania budzi istotne
zastrzeżenia. Po pierwsze, jest to postanowienie o charakterze życzeniowym, pozbawione
w dzisiejszych realiach większego znaczenia. Po drugie, redakcje mają niczym nieskrępowaną
możliwość korygowania popełnionych błędów tudzież doprecyzowywania wcześniej podanych
informacji, co de facto czyni zbędnym przepis art. 33 ust. 4 Prawa prasowego. Po trzecie,

11
wyjaśnienia własne redaktora naczelnego nie stanowią sprostowania w rozumieniu art. 31
pkt 1 Prawa prasowego, jednak w oczach opinii publicznej to rozróżnienie nie zawsze musi być
czytelne. W efekcie może to skutkować wprowadzeniem odbiorców w błąd co do stanowiska
zainteresowanego podmiotu. Wreszcie, nierzetelne korzystanie z omawianej dyspozycji może
prowadzić do wypaczenia jej idei, jaką jest prezentowanie określonych okoliczności całkowicie
zgodnie z wolą wnioskodawcy.
Przejście na model germański pociąga za sobą konieczność nowelizacji art. 39 Prawa
prasowego. W ustępie 1 tego artykułu dookreślono podstawy roszczenia, z jakim uprawniony
może wystąpić do sądu (dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w której doszło do opublikowania tekstu
sprostowania z niedopuszczalnymi poprawkami, względnie jakimiś skrótami). W ustępie 2
uściślono z kolei, że wspomniane wyżej roszczenie wygasa, o ile powództwo nie zostanie
wytoczone przed upływem roku od dnia ukazania się spornej publikacji.
Na wzór specjalnego trybu wyborczego, unormowanego w art. 111 § 2 i 3 ustawy
z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112, z późn. zm.), w projekcie
zaproponowano przyspieszone postępowanie w sprawach prasowych, o których mowa w art.
39. Aczkolwiek w tym wypadku zakreślono sądom termin nie 24 godzin, lecz 30 dni (odnosi
się to zresztą tak do sądów pierwszej, jak i drugiej instancji – patrz art. 52 ust. 1 i 6). Poza
tym o połowę (do 7 dni) skrócono także terminy wyznaczone na wniesienie odpowiedzi
na pozew, wywiedzenie apelacji oraz wniesienie odpowiedzi na apelację (odpowiednio art. 52
ust. 2, 5 i 7). Dodatkowo wyłączona została podstawa do wydania wyroku zaocznego oraz
wymóg wskazania w pozwie adresu pozwanego. W szczególności celowe jest odstąpienie
od tego ostatniego warunku, bo – jak pokazała praktyka – obowiązek oznaczenia w piśmie
inicjującym postępowanie miejsca zamieszkania redaktora naczelnego (tzn. podania danych,
które nie są powszechnie dostępne, np. jawne ze stopki redakcyjnej – por art. 27 ust. 1 pkt 2
Prawa prasowego) niejednokrotnie przekreśla możliwość skutecznego poszukiwania ochrony
prawnej na drodze sądowej.
Przedmiot postępowania o nakazanie publikacji sprostowania nie tylko przemawia za
tym, by było ono szybkie (a więc by w stosunkowo krótkim czasie, licząc od wniesienia pozwu,
zapadło prawomocne orzeczenie), lecz również uzasadnia wyłączenie możliwości
wystąpienia z nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, jakim jest skarga kasacyjna. Będzie to
systemowo spójnym rozwiązaniem także z tego względu, że w obowiązującym stanie pranym
Sąd Najwyższy nie weryfikuje prawidłowości ustaleń faktycznych dokonanych we
wcześniejszych fazach procesu bądź oceny dowodów przeprowadzonej przez sądy pierwszej i

12
drugiej instancji, ale zajmuje się głównie rozstrzyganiem poważnych problemów prawnych, a
ponadto dokonuje wykładni przepisów, które wywołują wątpliwości interpretacyjne lub są
stosowane w odmienny sposób przez sądy powszechne (zob. zwłaszcza art. 3983 § 3 oraz art.
3989 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr 43,
poz. 296, z późn. zm.). Dlatego w art. 52 ust. 8 postanowiono, iż w omawianej kategorii
spraw skarga kasacyjna nie przysługuje.
Jak już zaznaczono na wstępie, projektowana ustawa odchodzi od dotychczasowej
polityki karania czynów stypizowanych w art. 46 ust. 1 Prawa prasowego. Wypada jednak
nadmienić, iż projekt nie ingeruje w zakres objęty regulacjami pozostałych przepisów karnych,
albowiem przeprowadzenie tak daleko idącej nowelizacji nie mieściłoby się w ramach
wykonania przywołanych powyżej wyroków sądu konstytucyjnego.

4. Skutki projektowanej ustawy

Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa
do rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego. Podstawowym jej skutkiem prawnym będzie
zatem zastąpienie regulacji wadliwej rozwiązaniem zgodnym z Konstytucją. Wejście w życie
nowelizacji przed 14 czerwca 2012 r. zapobiegnie powstaniu luki prawnej w rezultacie utraty
mocy obowiązującej przez art. 31, art. 33 ust. 1 i art. 46 ust. 1 Prawa prasowego.
Oczekuje się, iż nowe przepisy zapewnią odpowiedni poziom ochrony osób, których
bezpośrednio dotyczyć będą publikowane materiały prasowe. Z drugiej strony wyeliminowana
zostanie obawa tzw. efektu mrożącego jako konsekwencji obowiązywania normy prawno-
karnej z art. 46 ust. 1. To zaś sprzyjać będzie ugruntowaniu wolności słowa oraz wolności
prasy, a pośrednio pełnieniu przez tę ostatnią funkcji kontrolnych i opiniotwórczych.
Wprowadzany model cechuje bez wątpienia większe doprecyzowanie przesłanek oraz
warunków publikacji sprostowań, co może przyczynić się do zmniejszenia liczby postępowań
toczących się na podstawie art. 39 Prawa prasowego, a tym samym do odciążenia sądów
orzekających w tych sprawach. Wraz z uchyleniem art. 46 odpadnie również konieczność
rozstrzygania przez sądy karne o odpowiedzialności redaktorów naczelnych za naruszenie
postanowień rozdziału 5 Prawa prasowego.
Projektowana ustawa nie spowoduje skutków finansowych dla budżetu państwa.



13

5. Konsultacje

Projekt poddany został szerokim konsultacjom. Oprócz organów, które uczestniczą
w opiniowaniu inicjatyw legislacyjnych z racji posiadanej pozycji ustrojowej, kompetencji
lub zadań powierzonych im na mocy odrębnych ustaw, swoje stanowisko – w związku
z ogłoszeniem zamieszczonym na senackiej stronie internetowej – mogły przedstawić również
osoby fizyczne i prawne działające w sektorze prywatnym, w tym nade wszystko wydawcy
prasy oraz dziennikarze. Niezależnie od tego debata na temat założeń projektowanej ustawy
toczyła się też na łamach prasy.
Przedłożone opinie prezentowały rozbieżne zapatrywania, niemniej przeważająca
część z nich odnosiła się krytycznie do rozwiązania przyjętego w pierwotnym projekcie, a
wzorowanego na modelu romańskim. Zdecydowany sprzeciw środowiska dziennikarskiego
wzbudziła ponadto koncepcja utrzymania w Prawie prasowym sankcji karnej za odmowę
opublikowania tekstu przekazanego redakcji (i to mimo złagodzenia owej sankcji). Podobnie
w tym względzie wypowiedział się także Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
oraz Helsińska Fundacja Praw Człowieka, która na poparcie swoich argumentów przywołała
najnowsze orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Również
niektóre rozwiązania szczegółowe, jak chociażby 3-miesięczny termin, o którym była mowa
w projektowanym art. 31 ust. 3, spotkały się z negatywnym odbiorem podmiotów opiniujących.
W trakcie I czytania na posiedzeniu połączonych komisji kompleksowo rozpatrzone
zostały uwagi sformułowane przez Ministra Sprawiedliwości, Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, Sąd Najwyższy, Helsińską Fundację Praw Człowieka, Izbę Wydawców Prasy,
Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Związek Firm Public Relations, Polską Konfederację
Pracodawców Prywatnych Lewiatan oraz Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa. W wyniku
starannego rozważenia nadesłanych sugestii, przeprowadzenia dyskusji oraz przegłosowania
zgłoszonych wniosków o charakterze legislacyjnym komisje opowiedziały się za nadaniem
projektowi nowego kształtu, zwłaszcza zaś za wyborem modelu germańskiego sprostowania,
co czyni zadość głównie oczekiwaniom osób zaangażowanych w działalność wydawniczą i
dziennikarską, wspieranych autorytetem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Wobec istotnych zmian, jakie w porównaniu z brzmieniem zawartym w druku nr 63
wprowadzone zostały w sprawozdaniu Komisji Ustawodawczej, Komisji Kultury i rodków
Przekazu oraz Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji (druk nr 63 S), podmioty

14
biorące udział w konsultacjach poproszone zostały o ponowne zajęcie stanowiska w sprawie.
Opinie na tym etapie nadesłali: Minister Sprawiedliwości, Minister Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, Krajowa Rada Sądownictwa, Sąd Najwyższy, Krajowa Rada Radców Prawnych,
Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Izba Wydawców Prasy oraz Prokuratoria Generalna
Skarbu Państwa. Swoje uwagi przedstawiły też podmioty prywatne.
Oprócz uwag odnoszących się do kwestii redakcyjnych, zgłoszono szereg zastrzeżeń
co do proponowanego przyspieszonego trybu rozpoznawania roszczeń o opublikowanie
sprostowania (tak m.in. Minister Sprawiedliwości, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
oraz Krajowa Rada Sądownictwa), a także odnośnie do skrócenia terminu dochodzenia tego
typu roszczeń. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego potrzymał też postulat korekty
przesłanek decydujących o obowiązku odmowy opublikowania sprostowania, jak również
wniósł o dodanie przepisu uwzględniającego przesłanki odmowy fakultatywnej. Do stanowiska
wymienionego Ministra przychyliła się Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
W toku II czytania zgłoszono poprawki, które doprecyzowały postanowienia kilku
przepisów (przykładowo wspomnianego już wyżej art. 31 ust. 3, w zakresie, w jakim przepis
ten posługiwał się wyrażeniem „powinno zostać wysłane”), ujednoliciły terminologię projektu
oraz pozwoliły na wprowadzenie merytorycznych zmian w tych jednostkach redakcyjnych,
które określają procedurę w sprawach z zakresu Prawa prasowego. W szczególności warto
w tym miejscu podnieść, iż przesądzono, że roszczenie o opublikowanie sprostowania będzie
mogło być dochodzone tak jak do tej pory, czyli w postępowaniu procesowym, a ponadto
wydłużono termin na wniesienie apelacji (z 3 do 7 dni) oraz termin przewidziany w art. 39
ust. 4 (według druku nr 63 S). Jednocześnie – w związku z wątpliwościami wyrażonymi
przez Krajową Radę Sądownictwa, a także rozbieżnymi interpretacjami pojawiającymi się na
gruncie obowiązującego stanu prawnego w piśmiennictwie – jednoznacznie wskazano, iż
ostatni z tych terminów (ostatecznie, zgodnie z projektem, wynoszący rok) ma charakter
terminu zawitego (prekluzyjnego), a więc determinującego możliwość dochodzenia ochrony
przed sądem, a nie terminu przedawnienia, jak to sugerują niektórzy przedstawiciele doktryny
prawa (por. Ewa Ferenc-Szydełko, „Prawo prasowe. Komentarz”, Oficyna 2010). Rozdzielono
poza tym kwestie materialnoprawne oraz proceduralne z uwagi na konieczność zachowania
systematyki Prawa prasowego (rozdział 7 – zasady odpowiedzialności, rozdział 8 –
zagadnienia o charakterze proceduralnym).
Przyjęcie przedmiotowych poprawek odpowiada zatem w znacznej mierze postulatom
skierowanym pod adresem Senatu w procesie opiniowania projektu.