Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

UZASADNIENIE

1. Cel ustawy
Celem ustawy jest wykonanie międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie prawa
karnego wynikających z członkostwa w Radzie Europy i Unii Europejskiej.
W zakresie prawa Rady Europy projekt nowelizuje przepisy Kodeksu karnego
przewidujące karalność prania brudnych pieniędzy i finansowania terroryzmu. Potrzeba
tych zmian wynika z konieczności implementacji niektórych zaleceń komitetu
Moneyval Rady Europy, zajmującego się tą problematyką.
W zakresie dostosowania polskiego porządku prawnego do prawa Unii Europejskiej
projekt przewiduje implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2014/62/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie prawnokarnych środków ochrony euro i
innych walut przed fałszowaniem, zastępującą decyzję ramową Rady
2000/383/WSiSW. Ponadto projekt uwzględnia uwagi Komisji Europejskiej dotyczące
polskich przepisów o grach hazardowych oraz implementacji art. 2 decyzji ramowej
Rady 2002/946/WSiSW z dnia 28 listopada 2002 r. w sprawie wzmocnienia systemu
karnego w celu zapobiegania ułatwianiu nielegalnego wjazdu, tranzytu i pobytu
(Dz. Urz. UE L 328 z 05.12.2002, str. 1–3) w zw. z art. 1 ust. 1 lit. b dyrektywy Rady
2002/90/WE z dnia 28 listopada 2002 r. definiującej ułatwianie nielegalnego wjazdu,
tranzytu i pobytu (Dz. Urz. UE L 328 z 05.12.2002, str. 17–18). Ma to na celu
uniknięcie formalnego postępowania przeciwko Polsce o naruszenie niektórych
artykułów Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). W tym zakresie
konieczne jest dokonanie zmian w Kodeksie karnym, Kodeksie karnym skarbowym
oraz ustawie z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Projekt również uzupełnia
implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia
25 października 2012 r. ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia
i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującej decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW
(Dz. Urz. UE L 315 z 14.11.2012, str. 57). W tej mierze niezbędna jest zmiana Kodeksu
postępowania karnego.
2. Zmiana dotycząca finansowania terroryzmu
Moneyval jest komitetem ekspertów przy Radzie Europy, dokonującym ewaluacji
przepisów i środków podejmowanych przez państwa-strony w celu przeciwdziałania


praniu brudnych pieniędzy, zgodnie z wymogami konwencji o praniu, ujawnianiu,
zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa oraz o finansowaniu
terroryzmu, sporządzonej w Warszawie dnia 16 maja 2005 r. Polska jest związana tą
konwencją od chwili jej wejścia w życie, czyli od dnia 1 maja 2008 r. W 2012 r. miała
miejsce misja ekspertów komitetu w Polsce w ramach 4 rundy ewaluacyjnej,
zakończona wydaniem rekomendacji wobec Polski.
Jedna z rekomendacji dotyczy art. 165a k.k., przewidującego odpowiedzialność karną
za czyn finansowania terroryzmu. Celem tej rekomendacji jest pozbawienie
przestępstwa finansowania terroryzmu charakteru kierunkowego oraz penalizacja
przekazania środków organizacji terrorystycznej lub terroryście w jakimkolwiek celu.
W obecnym stanie prawnym karze podlega osoba, która gromadzi, przekazuje lub
oferuje pieniądze lub inne dobra w celu sfinansowania przestępstwa o charakterze
terrorystycznym. Jest to więc przestępstwo wymagające wykazania sprawcy zamiaru
bezpośredniego o charakterze kierunkowym (dolus directus coloratus). Omawiany
przepis nie obejmuje zatem finansowania organizacji, o której wiadomo, że zajmuje się
działalnością terrorystyczną, np. jeżeli osoba przekazująca środki zakłada, że
przeznaczone one zostaną na inną działalność. Charakter takiej organizacji i brak
przejrzystości finansowej umożliwiają jednak łatwe sprzeniewierzenie środków
przeznaczonych na jej legalną działalność i wykorzystanie ich w innym celu niż
zakładany przez darczyńcę.
Podobne stanowisko zajął Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 29.06.2010 r.
w sprawie C-550/09 przeciwko E. i F., wydanym na gruncie rozporządzenia Rady (WE)
nr 2580/2001 z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych środków
restrykcyjnych skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom mających na
celu zwalczanie terroryzmu (Dz. Urz. UE L 344 z 28.12.2001, s. 70, z późn. zm.).
W orzeczeniu tym Trybunał stwierdził, że: „Fundusze udostępnione organizacji
terrorystycznej same w sobie niosą ryzyko sprzeniewierzenia celem wspierania takiej
działalności (...). Takie udostępnienie jest zatem objęte zakazem (…) i podlega
sankcjom karnym przewidzianym przez właściwe prawo krajowe, niezależnie od
dowodu, czy rzeczone fundusze zostały skutecznie wykorzystane przez omawianą
organizację na działalność tego typu [terrorystyczną]” (por. pkt 77). Wspomniana
rekomendacja Moneyval opiera się na tym samym założeniu. Zgodnie z nią
finansowanie terroryzmu to nie tylko przekazywanie środków w celu popełnienia
2

przestępstwa o charakterze terrorystycznym, ale również przekazanie środków
organizacji terrorystycznej lub terroryście w jakimkolwiek celu. Konieczność
wykonania tej rekomendacji wynika także z Planu działań Narodowy Program
Antyterrorystyczny na lata 2015–2019 (priorytet 9).
W konsekwencji art. 1 pkt 1 projektowanej ustawy dokonuje nowelizacji art. 165a
przepisu k.k. poprzez pozbawienie przestępstwa finansowania terroryzmu wymogu
zamiaru kierunkowego i dopuszczenie jego dokonania także w zamiarze ewentualnym
oraz kryminalizację przekazania środków organizacji terrorystycznej lub członkowi
takiej organizacji w jakimkolwiek celu. Upodobni to projektowany przepis do
konstrukcji zastosowanej w wypadku przestępczego nawoływania do popełnienia
przestępstwa terrorystycznego, przewidzianego w art. 255a k.k., przyczyniając się do
wzrostu skuteczności działań zapobiegających terroryzmowi.
3. Zmiana dotycząca prania pieniędzy
Wzmiankowane wyżej rekomendacje Moneyval zawierają również zalecenie odnoszące
się do przestępstwa prania brudnych pieniędzy, przewidzianego w art. 299 k.k.
W ocenie Moneyval przewidziany w art. 299 § 1 zakres penalizacji nie jest w pełni
zgodny ze zobowiązaniami międzynarodowymi Polski wynikającymi z Konwencji
Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi
i substancjami psychotropowymi, sporządzonej w Wiedniu dnia 20 grudnia 1988 r.
(Dz. U. Nr 15, poz. 69) oraz Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko
międzynarodowej przestępczości zorganizowanej z dnia 15 listopada 2000 r. (Dz. U.
z 2005 r. Nr 18, poz. 158). Moneyval wskazał, że obie te konwencje zawierają
zobowiązanie do penalizacji czynów polegających na „konwersji (zmianie), transferze
(przekazaniu), ukrywaniu, zatajeniu (maskowaniu), nabyciu, posiadaniu, korzystaniu
(użytkowaniu)” środków pochodzących z przestępstwa. Jednocześnie komitet uznał, iż
zastosowana w art. 299 § 1 k.k. in fine kategoria ogólna („podejmuje inne czynności”)
w połączeniu z dodatkowym wymogiem polegającym na konieczności wykazania
ryzyka wystąpienia skutku nie jest wystarczająca dla wypełnienia zobowiązań
w zakresie penalizacji prania pieniędzy. Moneyval zwrócił w szczególności uwagę, iż w
przypadku ukrywania, konwersji, transferu, przyjmowania, posiadania, przekazywania
i używania, byt przestępstwa określonego w konwencjach jest niezależny od ryzyka
wystąpienia skutku.
3

W celu uniknięcia niejasności oraz zarzutów o naruszanie zobowiązań
międzynarodowych, proponuje się uzupełnienie expressis verbis art. 299 § 1 k.k.
o czynności (znamiona), które przewidziane są w ww. Konwencjach, a na których brak
zwracał uwagę Moneyval.
Odnosząc się do zastosowanej siatki pojęciowej warto zaznaczyć, że znamię „dokonuje
ich transferu lub konwersji” znajdowało się już wcześniej w art. 299 § 2 k.k. Przy tym
język Konwencji powinien zostać zaadaptowany do pojęć wykorzystywanych
w krajowych aktach prawnych. Nie ma konieczności wymieniania wprost „zatajania”,
bowiem czynność ta objęta jest zakresem „ukrywania”. Z kolei „korzystanie”
w Kodeksie karnym jest raczej stosowane do praw, zostało więc zastąpione terminem
„używanie” odnoszonym do rzeczy.
W ocenie Moneyval poza zakresem penalizacji art. 299 k.k. pozostają również,
przewidziane w art. 9 ust. 2 lit. d Konwencji o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu
i konfiskacie dochodów pochodzących z przestępstwa oraz o finansowaniu terroryzmu,
zmowa i współdziałanie (ang. association, conspiracy, fr. association, entente) w celu
popełnienia przestępstwa, a zatem czyny sui generis polegające na porozumieniu dwóch
lub więcej osób dokonanego w celu popełnienia czynu zabronionego. Zmowa
i współdziałanie jest w nomenklaturze Moneyval rozumiana jako związek mniej ścisły
niż zorganizowana grupa przestępcza, co odpowiada polskiemu pojęciu przygotowania.
Ta forma stadialna przestępstwa prania pieniędzy nie jest obecnie w Polsce karalna.
Zmowa i współdziałanie zostały przewidziane także w przywołanych powyżej
Konwencji Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami
odurzającymi i substancjami psychotropowymi i Konwencji Narodów Zjednoczonych
przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej przyjętej przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. Moneyval, ewaluując zgodność prawa
krajowego z wymogami wspomnianej Konwencji, dopuszcza jednakże, aby państwa
Rady Europy stosowały własny system, o ile jego efektem będzie karalność wejścia w
porozumienie z inną osobą w celu dokonania prania pieniędzy, co – jak zaznaczono
wyżej – na gruncie polskim odpowiada jednej z form przygotowania określonego w art.
16 § 1 k.k.
Z uwagi na treść rekomendacji, jak również na poważne konsekwencje przestępstwa
prania brudnych pieniędzy jako takiego oraz pojmowanego jako sposób zatarcia śladów
innych przestępstw, zwłaszcza popełnionych w ramach zorganizowanej przestępczości,
4

celowe jest w tym wypadku objęcie kryminalizacją przestępstwa prania pieniędzy także
w fazie stadialnej przygotowania.
Proponowane rozwiązanie powinno mieć także wpływ na możliwość prowadzenia
postępowań karnych w sprawach o pranie pieniędzy od najwcześniejszego stadium,
zdecydowanie upraszczając postępowanie dowodowe w tych sprawach. Specyfika
przestępstwa prania pieniędzy polega na użyciu istniejących, legalnych instytucji,
podmiotów itd. do wprowadzenia do obrotu środków pochodzących z przestępstwa.
Z tego względu, w obecnym stanie prawnym jest niezmiernie trudno dokonać
rozgraniczenia pomiędzy niekaralnym przygotowaniem a karalnym usiłowaniem prania
brudnych pieniędzy. W konsekwencji prowadzi to do faktycznej bezkarności
wszystkich form stadialnych tego przestępstwa poprzedzających fazę dokonania.
Proponowana zmiana prowadzi do zmiany tego stanu rzeczy.
4. Zmiana dotycząca fałszowania pieniędzy
Zmiana ta wynika z konieczności implementacji dyrektywy 2014/62/UE z dnia 15 maja
2014 r. w sprawie prawnokarnych środków ochrony euro i innych walut przed
fałszowaniem, zastępującej decyzję ramową Rady 2000/383/WSiSW. Termin
implementacji upływa z dniem 23 maja 2016 r.
W odniesieniu do ochrony euro i innych walut przed fałszowaniem w prawie polskim
znajdują się przepisy umożliwiające ściganie zdecydowanej większości typów czynów
ujętych w dyrektywie 2014/62/UE oraz poprzedzającej ją decyzji ramowej Rady
2000/383/WSiSW, tj. fałszowania (podrabiania i przerabiania) oraz wprowadzania do
obrotu fałszywych pieniędzy. Brak jest natomiast przepisów penalizujących czyny
wyróżnione z uwagi na swój przedmiot.
Dyrektywa 2014/62/UE zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia penalizacji
nie tylko fałszowania i wprowadzania do obrotu pieniędzy imitujących prawdziwe
banknoty i monety (będące w obiegu), ale również sytuacji, gdy przedmiotem
przestępstw określonych w dyrektywie są znaki pieniężne, które nie zostały jeszcze
wyemitowane, ale mają zostać wprowadzone do obrotu (art. 3 ust. 3 dyrektywy).
W chwili obecnej, zgodnie z dorobkiem doktryny, ochroną na podstawie art. 310 k.k.
objęte są znaki pieniężne wyemitowane i znajdujące się w obrocie – będący „środkiem
płatniczym” na co wskazywać ma użycie w art. 310 § 1 k.k. sformułowania „…pieniądz

1) Z. Ćwiąkalski, [w:] Zoll, Kodeks karny, t. III, 2006, s. 892.
5