Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym

UZASADNIENIE
Celem projektu ustawy jest uzupełnienie istniejących regulacji o kwestie
związane z zapewnieniem dostępu do pomocy prawnej osobom najuboższym.
Potrzeba wprowadzenia nowych zmian wynika z niezwykle ważnej potrzeby
społecznej potrzeby oraz braku takiej regulacji w polskim systemie prawnym.
Do tej pory nie pojawiły się żadne regulacje, które umożliwiałyby osobom
fizycznym o niskim statusie materialnym dostęp do nieodpłatnej pomocy
prawnej na etapie przedsądowym, a także w postępowaniu przed organami
administracji publicznej. Nie znajdziemy, więc żadnych norm dotyczących
takiej pomocy w ramach zadań wykonywanych przez gminę na rzecz
zaspokojenia zbiorowych potrzeb wspólnoty.
W projektowanych założeniach art. 7a ust.2 oraz art. 7a ust.3 przyjęto, że
nieodpłatna pomoc prawna udzielana będzie osobom niezamożnym
(najuboższym) i będzie obejmować swoim zakresem pomoc prawną na etapie
przedsądowym w postaci m.in. porad prawnych, opinii, a także w razie
potrzeby sporządzanie pism procesowych do sądu, organu administracji
publicznej lub do innego podmiotu (tzw. podstawowa pomoc prawna).
Wyłączeniu ulegają natomiast kwestie zastępstwa prawnego i procesowego
stron art. 7a ust.4, co wiązałoby się z utrudnieniami logistycznymi oraz zbyt
dużymi nakładami finansowymi. Pomoc prawna będzie udzielana zatem tylko
w formie podstawowej.
Osoby potrzebujące zastępstwa procesowego bądź prawnego będą informowane
o możliwości skorzystania z takiej pomocy poprzez złożenie sądowi wniosku o
przyznanie pełnomocnika z urzędu.
Istotą pomocy prawnej z urzędu jest to, iż zapewniana jest ona osobom, które z
powodu niskich dochodów nie mogą ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata
lub radcy prawnego, a korzystanie z usług profesjonalisty jest konieczne do
obrony ich praw.
Sąd przyzna pomoc prawną z urzędu wówczas, gdy uzna, że udział
profesjonalnego pełnomocnika jest w sprawie niezbędny. Dzieje się tak
w sprawach wyjątkowo skomplikowanych, gdy osoba nie mająca wykształcenia
prawniczego może nie poradzić sobie w obronie swoich praw. Przyznanie
adwokata lub radcy prawnego z urzędu nie jest jednak automatyczne, sąd musi
dojść do przekonania, że udział pełnomocnika jest konieczny.
Listę podmiotów uprawnionych do korzystania z pomocy społecznej można
oprzeć na katalogu podmiotowym zawartym w art. 7 pkt 2- 15 ustawy o
pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.( Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn.
zm.)
Okoliczności uzasadniające udzielanie pomocy prawnej w tym wypadku będą
adekwatne do tych, które muszą zostać spełnione przy udzielaniu pomocy
społecznej czyli: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie,
niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, przemoc w rodzinie,
potrzeba ochrony macierzyństwa i wielodzietności, bezradność w sprawach
opiekuńczo- wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego,
zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, brak umiejętności
przystosowania do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo
wychowawcze, trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,
trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,
alkoholizm i narkomania, zdarzenia losowe i sytuacje kryzysowe, klęski
żywiołowe lub ekologiczne.
Wyżej wymienione podmioty są zobowiązane spełnić wiele dodatkowych
wymagań i kryteriów formalnych, aby otrzymać ww. pomoc, a przede
wszystkim: poddać się weryfikacji kryteriów dochodowych, która jest
uaktualniana co 3 lata, a także współdziałać z pracownikiem socjalnym w celu
rozwiązywania ich trudnej sytuacji życiowej. Dodatkowo osoby te, są
obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o
każdej zmianie ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się
z podstawą do przyznania świadczeń. W celu weryfikacji danych osoby
wnioskującej o udzielenie pomocy społecznej (przede wszystkim przy
weryfikacji stanu majątkowego takich osób) przeprowadza się wywiad
środowiskowy.
Zakres zakładanej w projekcie pomocy prawnej został pozostawiony do decyzji
każdej z gmin. W najprostszym założeniu pomoc prawna może być świadczona
przez radcę prawnego bądź adwokata zatrudnionego w siedzibie urzędu gminy
(np. na zasadach pełnienia dyżuru w wyznaczonych terminach).
Proponowana regulacja finansowana będzie z budżetu gminy i wejdzie w
zakres zadań własnych gminy.
Podkreślić należy, iż celem projektowanych założeń jest stworzenie nowego
systemu, który pozwoli na realizację dostępu do pomocy prawnej najuboższym,
co wynika m.in. z aktów prawnych prawa międzynarodowego (np. art. 6
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 47
Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej)
Koszt miesięczny realizacji ustawy dla przeciętnej gminy wyniesie ok. 500 zł
miesięcznie, czyli rocznie do 6.000 zł. Wysokość kosztu będzie zależeć od
wielu czynników, które dla każdej gminy będą inne (wielkość gminy, ilość
mieszkańców, ilość osób ubogich itd.).
Wymieniona kwota kosztu bezpłatnej pomocy prawnej osobom najuboższym
wynika m.in. z kilkuletnich doświadczeń gmin i powiatów związanych z
realizacją projektu unijnego Europejski Fundusz Społeczny – projekt
operacyjny „Kapitał ludzki” w jednostkach organizacyjnych gmin i powiatów
gminnych (miejskich) ośrodkach pomocy społecznej oraz powiatowych
(miejskich) centrach pomocy rodzinie. Projekt ten będzie nadal realizowany
przez gminy i powiaty, aż do 2014r. W ramach tego projektu zatrudniony w
ramach umowy cywilnoprawnej przez gminę (powiat) prawnik przyjmuje
osoby korzystające z ustawy o pomocy społecznej od 10 - 15 godzin
miesięcznie za 50 - 60 zł za godzinę, co daje w/w kwotę kosztów.
Należy dodać, że przedmiotowa nowelizacja nie będzie żadną nowością dla
gmin, gdyż zgodnie z art.7 ust. 1 pkt 16 obowiązującej ustawy o samorządzie
gminnym są one zobowiązane do zaspokajania potrzeb mieszkańców w
zakresie bezpłatnej pomocy prawnej w ramach polityki prorodzinnej. Pomoc
prawna na rzecz najuboższych mieszkańców będzie więc współgrać z obecnymi
obowiązkami ustawowymi, co spowoduje, iż wymienione wyżej koszty będą
znacznie mniejsze, gdyż gminy mogą zaangażować tych samych prawników,
którzy obecnie wykonują pomoc prawną w ramach polityki prorodzinnej do
pomocy prawnej osobom najuboższym.
W wielu przypadkach – przy odpowiedniej renegocjacji umów - pomoc prawna
nie będzie rodzić dodatkowych kosztów, gdyż będzie możliwa w ramach
działań prawników już dziś pracujących w gminie.
Biorąc pod uwagę powyższe, maksymalny koszt wprowadzenia ustawy dla
budżetu państwa – z przeznaczeniem na dotacje dla gmin na pomoc prawną dla
najuboższych - szacujemy na ok. 8 mln zł. Proponujemy aby środki te
pochodziły z wyższych wpływów z podatku od towarów i usług.
Proponowana nowelizacja nie spowoduje następstw w rozwoju społecznym i
gospodarczym.
Proponowana nowelizacja nie będzie miała wpływu na rynek pracy.
Proponowana nowelizacja nie będzie miała wpływu na sytuację i rozwój
regionalny.
Proponowana nowelizacja jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.
Przedłożony projekt ustawy nie był poddany konsultacjom społecznym w
rozumieniu art. 34 ust 3 Regulaminu Sejmu RP.

Warszawa, 18 kwietnia 2012 r.
BAS–WAPEiM–934/12

Pani Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia prawna w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej
poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Jacek Czerniak), w wersji
uwzględniającej autopoprawkę


Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 r. – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2012 r. poz. 32) sporządza się
następującą opinię:


I.
Przedmiot projektu ustawy

Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym
przewiduje rozszerzenie katalogu zadań własnych gminy o udzielanie bezpłatnej
pomocy prawnej osobom najuboższym. Projekt określa osoby uprawnione do
korzystania z bezpłatnej pomocy prawnej oraz jej zakres.
Ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

II.
Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej w art. 47 stanowi, że każdy,
kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma
prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami
przewidzianymi w tym przepisie. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i
jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i
bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość
uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela.
Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających
środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego
dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

III. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Pomoc prawna, o której stanowi art. 47 Karty praw podstawowych Unii
Europejskiej, jest pomocą prawną w zakresie zastępstwa procesowego.
Tymczasem projekt, w proponowanym art. 7a ust. 4 ustawy o samorządzie
gminnym, wyraźnie wyłącza zastępstwo prawne i procesowe z zakresu
bezpłatnej pomocy prawnej świadczonej przez gminę. Przepisy projektu ustawy
pozostają zatem poza zakresem regulacji prawa Unii Europejskiej.

IV. Konkluzja

Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, w
wersji uwzględniającej autopoprawkę, nie jest objęty zakresem regulacji prawa
Unii Europejskiej.



Szef Kancelarii Sejmu








Lech Czapla
























2