Poselski projekt ustawy o powiecie metropolitalnym

majątkowymi  należącymi  do  jednostek  samorządu  terytorialnego  wchodzących  w  skład  powiatu 
metropolitalnego. 
2.  Rada  Ministrów,  w  drodze  rozporządzenia,  określi  szczegółowy  wykaz  składników 
majątkowych  oraz  tryb  ich  przekazywania  powiatowi  metropolitalnemu,  uwzględniając  w 
szczególności przejęte zadania, o których mowa w ust. 1. 
3.  Nabycie  przez  powiat  metropolitalny  przekazywanego  mienia  następuje  wraz  z 
obciążeniami, które ujawnia się w treści porozumienia o przekazaniu. Przejęcie mienia nie narusza 
praw osób trzecich. 
4. Przekazanie powiatowi metropolitalnemu mienia następuje nieodpłatnie. 
5. Przekazanie powiatowi metropolitalnemu mienia jest wolne od podatków i opłat. 
 
Art.  78.  Przekazanie  powiatowi  metropolitalnemu  mienia  jednostki  samorządu  terytorialnego 
innego niż określone w art. 77 może nastąpić na wniosek zarządu powiatu w drodze porozumienia. 
 
Art.  79.  1.  Należności  i  zobowiązania  przejmowanych  jednostek  organizacyjnych  stają  się 
należnościami i zobowiązaniami powiatu metropolitalnego. 
2. Powiat metropolitalny przejmuje wraz ze składnikami majątkowymi zobowiązania, które ich 
dotyczą z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek przypadające na dzień przejęcia. 
 
Art.  80.  Drogi  powiatowe  będące  w  zarządzie  prezydenta  miasta  wchodzącego  w  skład 
powiatu  metropolitalnego  w  dniu  utworzenia  powiatu  metropolitalnego  pozostają  w  zarządzie 
prezydenta miasta. 
 
Art.  81.  1.  Powiat  metropolitalny  przejmuje  od  tworzących  go  jednostek  samorządu 
terytorialnego prawa i obowiązki wynikające z członkostwa w związkach, stowarzyszeniach oraz z 
zawartych  porozumień  dotyczące  wykonywania  zadań  określonych  w  ustawie  o  powiecie 
metropolitalnym. 
2.  Powiat  metropolitalny  w  drodze  porozumienia  z  tworzącymi  go  jednostkami  samorządu 
terytorialnego  może  określić  zasady  i  termin  przejęcia  praw  i  obowiązków  wynikających  z 
członkostwa w związkach, stowarzyszeniach oraz z zawartych porozumień. 
 
Art. 82. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
20 
U Z A S A D N I E N I E 
 
 
Jednym  z  największych  osiągnięć  przemian  politycznych  po  1989  roku  było  stworzenie  w Polsce 
samorządu  terytorialnego.  Kolejne  reformy  doprowadziły  do  powołania  samorządu  gminnego, 
powiatowego i wojewódzkiego. Niestety, nadal nierozwiązany pozostał problem ustroju obszarów 
metropolitalnych. 
 
Analiza  doświadczeń  państw  europejskich  wskazuje,  iż  podstawowymi  modelami  ustroju 
metropolitalnego  są  rozwiązania  oparte  o  dobrowolną  współpracę  jednostek  samorządu 
terytorialnego  lub  powołanie  jednostek  ogólnometropolitalnych  (powiaty  metropolitalne,  regiony 
metropolitalne). Wybór właściwej formy dla rozwiązywania problemów metropolitalnych zależy od 
struktury  administracyjnej  i  specyfiki  obszaru.  Dostrzegalną  tendencją  jest  również  ewolucyjne 
przechodzenie  od  form  opartych  o  dobrowolną  współpracę  do  powołania  jednostek 
ogólnometropolitalnych.  Obserwację  tą  potwierdzają  również  wnioski  wynikające  z  konsultacji 
„Zielonej Księgi dotyczącej obszarów metropolitalnych”, przedstawione dnia 29 czerwca 2012 roku 
na  posiedzeniu  Komisji  Wspólnej  Rządu  i  Samorządu  Terytorialnego,  w  których  wskazano, że 
docelowym  rozwiązaniem  instytucjonalnym  dla  tych  obszarów  powinien  być  powiat 
metropolitalny. 
 
Projekt  ustawy  tworzy  podstawy  prawne  dla  wprowadzenia  w  Polsce  powiatów  metropolitalnych. 
Celem autorów projektu ustawy jest umożliwienie dostosowania ustroju obszarów metropolitalnych 
do  ich  struktury  i  lokalnej  specyfiki.  Zaproponowany  model  powinien  zostać  zastosowany  w 
najbardziej zintegrowanych polskich aglomeracjach. Zdaniem autorów, w chwili złożenia projektu 
w  Sejmie,  obszarem  metropolitalnym  o  stopniu  integracji  wymagającym  zmiany  ustroju 
administracyjnego i utworzenia powiatu metropolitalnego jest Aglomeracja Górnośląska. 
 
 
Problemy obszarów metropolitalnych na przykładzie Aglomeracji Górnośląskiej 
 
Aglomeracja Górnośląska spełnia kryteria obszaru metropolitalnego opisane w przyjętej przez Sejm 
w  dniu  15  czerwca  2012  roku  Koncepcji  Przestrzennego  Zagospodarowania  Kraju  2030  (KPZK 
2030).  Z  uwagi  na  swoją  strukturę  Aglomeracja  Górnośląska  jest  wyjątkowym  obszarem 
metropolitalnym,  składającym  się  z  14  miast  na  prawach  powiatu  oraz  otaczających  je  powiatów 
ziemskich.  O  jej  specyfice  decyduje  brak  dominującego  miasta  centralnego  i istnienie  obok  siebie 
kilkunastu  ośrodków  miejskich  o  zbliżonej  wielkości  i  potencjale.  Ważnymi  cechami  są:  bardzo 
 
21 
duża gęstość zaludnienia oraz intensywność zabudowy, rozbudowana sieć infrastruktury drogowej i 
połączeń  komunikacji  publicznej,  duża  codzienna  migracja  pomiędzy  miastami  aglomeracji. 
Istotnym  wyzwaniem  jest  degradacja ś rodowiska  naturalnego  związana  z  rozwojem  przemysłu  i 
eksploatacją złóż kopalin oraz rewitalizacja terenów poprzemysłowych.  
 
Poprawa  efektywności  zarządzania  i  zaspokajania  zbiorowych  potrzeb  mieszkańców  Aglomeracji 
Górnośląskiej  od  kilkunastu  lat  stanowi  przedmiot  rozważań  samorządowców  z tworzących  ją 
miast.  W  1991  roku  11  gmin  utworzyło  Komunikacyjny  Związek  Komunalny  Górnośląskiego 
Okręgu  Przemysłowego  (KZK  GOP),  którego  zadaniem  jest  organizacja  lokalnego  transportu 
zbiorowego.  Związek  został  zarejestrowany  16  grudnia  1991  roku  w Rejestrze  Związków 
Międzygminnych  pod  pozycją  46.  W  kolejnych  latach  związek  powiększał  zasięg  terytorialny, 
obecnie tworzy go 25 członków. KZK GOP jest organizatorem komunikacji miejskiej w większości 
gmin tworzących Aglomerację Górnośląską.  
 
Bazując  na  doświadczeniach  wynikających  z  funkcjonowania  KZK  GOP,  samorządowcy 
zdecydowali  się  na  powołanie  wielozadaniowego  związku  komunalnego,  którego  zadaniem  miała 
być  poprawa  efektywności  zarządzania  w  aglomeracji.  W  lipcu  2005  roku  opracowano  projekt 
Górnośląskiego  Związku  Metropolitalnego  (GZM).  W  dniu  31  stycznia  2007  roku  nastąpiło 
podpisanie  przez  prezydentów  miast  założycieli  wniosku  o  rejestrację  Górnośląskiego  Związku 
Metropolitalnego, a następnie złożono go u Wojewody Śląskiego. MSWiA postawiło warunek, aby 
uczestnikami  związku  były  wyłącznie  miasta  na  prawach  powiatu.  Ostatecznie  w  skład  GZM 
weszło  14  miast  na  prawach  powiatu:  Bytom,  Chorzów,  Dąbrowa  Górnicza,  Gliwice,  Jaworzno, 
Katowice,  Mysłowice,  Piekary Ślą skie,  Ruda Ślą ska,  Siemianowice Ślą skie,  Sosnowiec, 
Świętochłowice,  Tychy,  Zabrze.  Związek  został  zarejestrowany  8  czerwca  2007  roku  w  Rejestrze 
Związków Międzygminnych pod pozycją 284. 
 
 
Podstawowym  celem  utworzenia  związku  komunalnego  pod  nazwą  Górnośląski  Związek 
Metropolitalny, było utworzenie silnego ośrodka metropolitalnego złożonego z największych miast 
Aglomeracji  Górnośląskiej,  który  przez  wspólną  realizację  zadań  i  rozwiązywanie  problemów 
prowadziłby  do  usprawnienia  zarządzania  w  aglomeracji.  Zgodnie  ze  statutem  GZM  miał 
wykonywać zadania publiczne w zakresie:   
- ustalenia wspólnej strategii rozwoju dla miast wchodzących w skład związku, zgodnie z ustawą o 
planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, celem jej uwzględnienia w studiach uwarunkowań 
i kierunkach zagospodarowania przestrzennego miast, 
 
22 
-  realizacji  zadań  objętych  wspólną  strategią  rozwoju  miast  wchodzących  w  skład  związku 
przekazanych związkowi przez gminy członkowskie na podstawie stosownych porozumień, 
- pozyskiwania środków finansowych z krajowych i zagranicznych funduszy celowych na realizację 
zadań związku, 
-  zarządzania  drogami  przekazanymi  związkowi  przez  gminy  członkowskie  na  podstawie 
stosownych porozumień, 
-  opracowywania  wniosków  w  celu  pozyskiwania ś rodków  publicznych  pochodzących  z budżetu 
Unii Europejskiej na realizację zadań publicznych należących do właściwości związku, 
- aktywizacji rynku pracy na obszarze miast będących uczestnikami związku poprzez pozyskiwanie 
i gospodarowanie środkami finansowymi na ten cel, a także wspierania innowacyjnych programów 
gospodarczych podnoszących poziom konkurencyjności miast – uczestników związku – w zakresie 
przekazanym związkowi przez gminy członkowskie na podstawie stosownych porozumień, 
-  opracowywania  analiz  i  sprawozdań  dotyczących  zawodów  deficytowych  i  dokonywanie  na  tej 
podstawie  ocen  dotyczących  rynku  pracy  oraz  wspierania  edukacji  publicznej,  w szczególności 
ukierunkowanej  na  kształcenie  w  zawodach  deficytowych  –  w  zakresie  przekazanym  związkowi 
przez gminy członkowskie na podstawie stosownych porozumień, 
-  wyrażania  opinii  dotyczących  procesów  legislacyjnych  i  decyzyjnych  w  sprawach  objętych 
przedmiotem  zainteresowania  związku  ze  względu  na  wykonywane  przez  związek  zadania  na 
szczeblu krajowym, a także wojewódzkim, 
-  współdziałania  z  jednostkami  samorządu  terytorialnego,  w  tym  społecznościami  lokalnymi 
i regionalnymi innych państw, a także organami administracji rządowej. 
Sześć  lat  istnienia  Górnośląskiego  Związku  Metropolitalnego  pozwala  na  dokonanie  oceny 
efektywności  jego  funkcjonowania.  Niestety,  związek  nie  spełnił  pokładanych  w  nim  oczekiwań. 
Ta forma rozwiązywania problemów metropolitalnych nie sprawdziła się z uwagi na ograniczenia 
prawne  dotyczące  związków  komunalnych,  ale  także  z  powodu  specyfiki  i struktury  Aglomeracji 
Górnośląskiej.  Do  najważniejszych  ograniczeń  prawnych  należy  zaliczyć:  brak  stabilnego źródła 
dochodów, sposób wyboru władz związku, brak możliwości planowania i prowadzenia inwestycji o 
znaczeniu  metropolitalnym,  brak  możliwości  współpracy  z  jednostkami  samorządowymi  innych 
szczebli. Problemy strukturalne wynikają z braku silnego miasta centralnego i sąsiadowania ze sobą 
kilkunastu  ośrodków  miejskich  o porównywalnym  potencjale.  Katowice,  największe  miasto 
aglomeracji,  zamieszkuje  jedynie  306  tys.  z  1 953  tys.  mieszkańców  miast,  które  utworzyły 
związek.  Powierzchnia  Katowic  to  165  km2  z  1218  km2  powierzchni  GZM.  Z  14  miast,  które 
utworzyły  związek  8  ma  ponad  100  tys.  mieszkańców.1  Struktura  Aglomeracji  Górnośląskiej 
prowadzi  do  ciągłej  konkurencji  pomiędzy  sąsiadującymi  ze  sobą  samorządami.  W  2013  roku  z 
                                                 
1 Liczba ludności i powierzchnia miast według danych GUS, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2011.  
 
23 
powodu  uchybień  formalnych  podczas  zmian  statutu  GZM,  członkostwo  w  związku  utraciły  trzy 
miasta.  Doświadczenie  to  wskazuje,  iż  charakter  prawny  związków  komunalnych  nie  pozwala  na 
długookresowe  planowanie  rozwoju  najbardziej  zintegrowanych  obszarów  metropolitalnych  w 
Polsce. 
   
Charakter prawny powiatu metropolitalnego 
   
Założeniem  autorów  projektu  ustawy  jest  zachowanie  istniejącego  zasadniczego  trójstopniowego 
podziału terytorialnego państwa. Powiat metropolitalny, tak jak istniejące obecnie powiaty, będzie 
jednostką  samorządu  terytorialnego,  ulokowaną  na  drugim  szczeblu  podziału  terytorialnego. 
Planowana  regulacja  nie  narusza  przepisów  ustawy  z  dnia  24  lipca  1998  r.  o  wprowadzeniu 
zasadniczego  trójstopniowego  podziału  terytorialnego  państwa.  Rozszerzone  zostają  jedynie 
kategorie powiatów, obok powiatu „ziemskiego” i „grodzkiego” pojawia się powiat metropolitalny 
o  zmodyfikowanych  zadaniach.  Zaproponowane  w  ustawie  rozwiązania  są  zgodne  z  wymogami 
wynikającymi z art. 164 Konstytucji. 
 
Ustawa  nie  znosi  charakteru  powiatów  „grodzkich”  miast  tworzących  powiat  metropolitalny. 
Przeniesione  zostaną  jedynie  kompetencje  strategiczne  dla  rozwoju  aglomeracji,  które  w  bardziej 
efektywny sposób będą wykonywane na szczeblu metropolitalnym. Zadania te zostały wymienione 
w  projekcie  ustawy  o  powiecie  metropolitalnym  Przepisy  wyżej  wymienionej  ustawy  będą  miały 
charakter  lex  specialis  w stosunku  do  istniejących  w  systemie  prawa  przepisów  dotyczących 
powiatów. 
 
Ustrój  powiatu  metropolitalnego  wzorowany  jest  na  rozwiązaniach  zawartych  w  ustawie  z dnia  5 
czerwca  1998  r.  o  samorządzie  powiatowym.  Wybór  szczebla  powiatowego  do  administrowania 
najbardziej  zintegrowanymi  aglomeracjami  umożliwia  zapewnienie  stabilnego  mechanizmu 
dochodów  własnych  oraz  pozwala  na  bezpośredni  wybór  władz  odpowiedzialnych  za  rozwój 
metropolii. Modyfikacje wynikają z konieczności dostosowania konstrukcji ustrojowej powiatu do 
administrowania 
w 
dużej 
aglomeracji 
i 
charakteru 
zadań 
przekazanych 
powiatowi 
metropolitalnemu.  Założeniem  projektu  jest  jak  najmniejsza  ingerencja  w  istniejące  rozwiązania 
prawne.  Z  tego  względu  wszędzie  tam,  gdzie  to  jest  możliwe  autorzy  proponują  odesłanie  do 
obowiązującej ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym. 
 
Prezentacja szczegółowych rozwiązań zawartych w projekcie ustawy 
 
 
24