Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych

sygnałów z różnych środowisk, które wskazują, że obecny sposób konsultowania zmian
w strukturze sądów jest niewystarczający dla osiągnięcia porozumienia w tej kwestii.
Wprowadzenie do ustawy obiektywnych przesłanek tworzenia i znoszenia sądów, związanych
z kryterium ludnościowym i kryterium ilości rozpatrywanych spraw, zagwarantuje stosowanie
przez Ministra Sprawiedliwości jednakowych dla wszystkich kryteriów i ograniczy swobodę
decyzji. Jednocześnie pozwoli na zracjonalizowanie tego procesu i da możliwość realnej
oceny potrzebnych zmian w strukturze sądów na podstawie weryfikowalnych kryteriów.
Pozostawienie w kompetencji Ministra Sprawiedliwości zadania tworzenia i znoszenia sądów
wydaje się być racjonalne z punktu widzenia zapewnienia sprawności wymiaru
sprawiedliwości. Rozwiązanie to jest zgodne z Konstytucją, co potwierdził Trybunał
Konstytucyjny w wyroku K 27/12 z dnia 27 marca 2013 r.
Trybunał stwierdził, że od woli ustawodawcy zależy sposób uregulowania procedury
tworzenia i znoszenia sądów, wskazując, że nie stanowią one zmiany ustroju sądów i mogą
być wykonywane przez Ministra Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia.
Minister Sprawiedliwości, jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku K 27/12, przy
tworzeniu i znoszeniu sądów nie ma pełnej swobody działania, lecz jest związany
fundamentalnymi zasadami ustroju takimi jak kategorie sądów czy relacje instancyjne.
Powierzenie Ministrowi możliwości ustalania siedzib i obszarów właściwości sądów
gwarantuje, zdaniem Trybunału, realizację prawa obywatela do rozpoznania sprawy bez
zbędnej zwłoki, i nie narusza zasady podziału władzy, o którym mowa w art. 10 ust. 1
Konstytucji.
Zachowanie tego trybu wydaje się zasadne, gdyż Minister Sprawiedliwości w ramach nadzoru
administracyjnego sądów posiada szczegółową i systematycznie aktualizowaną wiedzę
o działalności sądów powszechnych, niezbędną dla właściwego kreowania struktury
w terenie. Wiedza ta umożliwia szybką reakcję na powstające potrzeby i daje szansę na
poprawę dostępu do sądu dla obywateli poprzez podejmowanie racjonalnych działań
w ramach istniejącej struktury sądów.
Proponowane w projekcie rozwiązania dotyczą uzupełnienia art. 10 ustawy - Prawo o ustroju
sądów powszechnych. Zmiana polega na wprowadzeniu dwóch podstawowych kryteriów,
kluczowych dla racjonalnego budowania struktury sądów w Polsce.
Podstawowym kryterium jest liczba mieszkańców, dla której powinien być utworzony sąd
rejonowy. Analiza siatki funkcjonujących sądów rejonowych według mapy demograficznej
uzasadnia utworzenie sądu rejonowego dla obszaru właściwości zamieszkałego przez co
najmniej 60 000 osób.
Ponadto dodatkowym kryterium jest obciążenie sądu ilością rozpoznawanych spraw.
W projekcie przyjęto, że granicą decydującą o utworzeniu sądu rejonowego jest 7000 spraw
rocznie. Liczba ta dotyczy łącznej, ogólnej ilości spraw cywilnych, karnych oraz rodzinnych
i nieletnich wpływających w ciągu roku kalendarzowego do istniejącego sądu rejonowego z
obszaru gminy lub kilku gmin.
Projekt przewiduje także odstępstwa od podstawowej reguły. W nowelizacji proponuje się
wprowadzenie możliwości utworzenia sądów rejonowych dla obszarów zamieszkałych przez
mniejszą liczbę osób, jeżeli wpływ spraw przekracza 7000 rocznie. Propozycja ta ma na celu
pozostawienie Ministrowi Sprawiedliwości możliwości reagowania w przypadku, gdyby sama
liczba mieszkańców okazał się kryterium mało wymiernym dla sprawnego funkcjonowania
sądu.
Projekt wprowadza także przepis pozwalający na dokonywanie weryfikacji płynności pracy
sądów i dokonywanie doraźnych bieżących zmian w strukturze. W § 1d przewidziano
możliwość znoszenia sądów, z uwagi na niewielkie obciążenie referatów. Przesłanką
uzasadniającą zniesienie sądu w takim przypadku, jest ilość spraw wpływających, która nie
przekracza7000 rocznie w ciągu 3 kolejnych lat. Przewidziane w tym przepisie rozwiązanie
daje możliwość Ministrowi Sprawiedliwości do podjęcia ostatecznej decyzji przy
uwzględnieniu wszystkich okoliczności. Norma nie ma charakteru obligatoryjnego, ale
przewiduje jedynie taką możliwość. Decyzja o likwidacji takiego sądu ma w tym przypadku
charakter fakultatywny.
Zaproponowane rozwiązania dają możliwość dokonywania zmian struktury sądów w sposób
możliwie elastyczny z zachowaniem przejrzystych kryteriów. Dopuszczalność wydzielania
się gmin i tworzenia kolejnych sądów rejonowych przy spełnianiu kryteriów zaludnienia
i wpływu dużej ilości spraw jest ograniczona jedynie wtedy, gdy utworzenie nowego sądu dla
danej gminy lub gmin albo przejście pod właściwość innego sądu rejonowego
spowodowałaby, że istniejący sąd rejonowy nie będzie spełniał kryteriów ustawowych.
Wejście w życie zaproponowanych zmian pozwoli uniknąć w przyszłości, ocenianych
dotychczas jako arbitralne, decyzji Ministra Sprawiedliwości w zakresie tworzenia
i znoszenia sądów, przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowej kompetencji uzupełnionej
o konieczność stosowania ustawowo określonych kryteriów przy tworzeniu struktury sądów
rejonowych.
Ocena skutków regulacji

1. Podmioty, na które oddziałuje ustawa.
Projektowana nowelizacja ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych będzie
oddziaływać na kadrę orzeczniczą i administracyjną oraz na uczestników postępowań
sądowych w odniesieniu do jednostek, których dotyczą projektowane zmiany.
Wprowadzenie kryterium mieszkańców (60 000) przy wpływie spraw na poziomie 7000
w ciągu roku kalendarzowego oznacza, iż utworzonych zostanie 17 z 79 zlikwidowanych
z dniem 1 stycznia 2013 r. sądów:
1) Sąd Rejonowy w Kościerzynie
2) Sąd Rejonowy w Pułtusku
3) Sąd Rejonowy w Nowym Tomyślu
4) Sąd Rejonowy w Krotoszynie
5) Sąd Rejonowy w Chodzieży
6) Sąd Rejonowy w Złotowie
7) Sąd Rejonowy w Opolu Lubelskim
8) Sąd Rejonowy we Wrześni
9) Sąd Rejonowy w Śremie
10) Sąd Rejonowy w Tucholi
11) Sąd Rejonowy w Gostyniu
12) Sąd Rejonowy w Słupcy
13) Sąd Rejonowy w Zwoleniu
14) Sąd Rejonowy w Działdowie
15) Sąd Rejonowy w Sierpcu
16) Sąd Rejonowy w Łęczycy
17) Sąd Rejonowy w Krasnymstawie
Ponadto, mogą zostać utworzone sądy w miejscowościach spełniających drugie kryterium
tj.: wpływu 7000 spraw w ciągu roku kalendarzowego przy mniejszej niż 60 000 liczbie
mieszkańców. Będą to:
1) Sąd Rejonowy w Choszcznie
2) Sąd Rejonowy w Strzelcach Krajeńskich
3) Sąd Rejonowy w Obornikach
4) Sąd Rejonowy w Nakle n.Notecią
5) Sąd Rejonowy w Brzezinach
6) Sąd Rejonowy w Rykach
7) Sąd Rejonowy w Kamiennej Górze
8) Sąd Rejonowy w Lwówku Śląskim
9) Sąd Rejonowy we Wschowie
10) Sąd Rejonowy W Miastku

2. Skutki społeczno – gospodarcze oraz finansowe
2.1 Wpływ regulacji na dochody i wydatki sektora publicznego, w tym budżetu państwa
i budżetów jednostek samorządu terytorialnego
Szacując wstępnie, iż w wyniku utworzenia 27 sądów rejonowych i obsadzenia stanowisk
prezesów i wiceprezesów tych sądów zamiast przewodniczących zniesionych wydziałów
zamiejscowych różnica w dodatku funkcyjnym wynosząca 250 zł miesięcznie będzie
oznaczała zwiększenie kosztów o 162 000 zł w skali roku (27 sądów x 2 stanowiska x 250 zł
x 12 miesięcy).
Ponadto w utworzonych sądach zatrudnieni zostaną kierownicy administracyjni i główni
księgowi, co przy założeniu, iż pracownicy administracyjni obsługujący dotychczas wydziały
zamiejscowe zostaną zatrudnieni w tworzonych sądach, będzie oznaczało wzrost kosztów
średnio o 500 zł na etat głównego księgowego i kierownika administracyjnego. Tym samym
wzrosty w skali roku będzie wynosił około 324 000 zł w skali roku (27 sądów x 2 etaty
x 500 zł x 12 miesięcy).
Szacując wstępnie koszty przyjęto założenie, iż jednorazowe wydatki związane
z reorganizacją sądów dotyczyć będą wymiany tablic i pieczęci.
Zakłada się, iż średni koszt wymiany tablic i pieczęci w sądzie wyniesie 8 300 zł dla jednego
sądu, w tym:
-
średni koszt wyrobienia jednej standardowej pieczątki wynosi 50 zł natomiast
szacowana liczba pieczątek potrzebnych do jednego sądu to ok. 50 szt (50 x 50= 2500),
-
średni koszt wyrobienia jednej dużej opisowej pieczątki z datownikiem wynosi 90 zł
co przy ok. 20 szt. dla jednego sądu generuje koszt w wysokości 1800 zł,
-
średni koszt jednej okrągłej pieczęci urzędowej wynosi 250 zł a szacowana liczba
potrzebnych pieczęci w jednym sądzie wynosi 4 co oznacza koszt 1000 zł,
-
średni koszt jednej tablicy zewnętrznej na budynek wynosi 1000 zł natomiast
szacowana liczba potrzebnych tablic to 3 szt. (1000 x 3 = 3000 zł).
Łącznie 27 x 8 300 = 224 100 zł.
Wejście w życie ustawy nie spowoduje wzrostu wydatków z budżetu państwa w części
15 Sądy powszechne oraz w części 37 – Sprawiedliwość, jak również z budżetów jednostek
samorządu terytorialnego
2.2 Wpływ na rynek pracy
Wskutek reorganizacji przeprowadzonej w związku z wejściem w życie ustawy etaty
sędziowskie ze znoszonych wydziałów zamiejscowych będą przenoszone do tworzonych
sądów.
Pracownicy administracyjni zatrudnieni w wydziałach zamiejscowych będą mogli być
zatrudniani w pierwszej kolejności na wolnych etatach w tworzonych sądach na podstawie
odesłania w przepisach przejściowych do art. 4a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r.
o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. z 2011 r. Nr 109, poz. 639 z późn. zm.).

3. Wpływ regulacji na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość w tym
funkcjonowanie przedsiębiorstw
Wejście w życie ustawy nie będzie miało wpływu na konkurencyjność gospodarki
i przedsiębiorczość.

Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.