Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania oraz niektórych innych ustaw

Przedmiot projektowanej regulacji jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej,
a projektowane przepisy są zgodne z prawem UE.

 
7 
 

Warszawa, 21 listopada 2012 r.
BAS-WAPEiM-2988/12



Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o zmianie ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii
Europejskiej w zakresie równego traktowania oraz niektórych innych
ustaw (przedstawiciel wnioskodawców: poseł Piotr Paweł Bauć)


Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32 i 819)
sporządza się następującą opinię:


1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt ustawy przewiduje nowelizację następujących ustaw:
− z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii
Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. Nr 254, poz. 1700),
− z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21 poz. 94
ze zm.),
− z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.
U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
− z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.),
− z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228,
poz. 1507 ze zm.).


Zmiany w ustawie o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w
zakresie równego traktowania dotyczą rozszerzenia zakresu przedmiotowego
ustawy (art. 1 ustawy) poprzez dodanie, że ustawa określa obszary i sposoby
przeciwdziałania naruszeniom zasady równego traktowania ze względu na
kryteria, które mają być wyliczone przykładowo (dodanie w art. 1 zwrotu „w
szczególności”). Określenie otwartego katalogu kryteriów różnicujących jest
przedmiotem również zmian w pozostałych, wyżej wymienionych ustawach.


W pierwszej z wymienionych ustaw projektodawcy przewidzieli
wprowadzenie dalszych zmian. W szczególności, w art. 1 planują dodanie w
wykazie kryteriów naruszenia zasady równego traktowania, dwóch kryteriów, a
mianowicie tożsamości płciowej lub ekspresji płciowej. W art. 3 ustawy
projektodawcy przewidują wprowadzenie nowych definicji: dyskryminacji
wielokrotnej, dyskryminacji przez asocjację, dyskryminacji przez asumpcję.
Ponadto, projektodawcy przewidują uchylenie przepisów, które zawierały
wyłączenia w zakresie stosowania ustawy (m.in. art. 8 ust. 1, art. 10). Zakładają
również doprecyzowanie brzmienia art. 2 ustawy wyraźnie wskazując podmioty,
którym zarówno przysługuje ochrona przed dyskryminacją, jak i te, które
zobowiązane są do przestrzegania zasady równego traktowania. Ponadto,
proponuje się zmiany terminologiczne w art. 4 ustawy, poprzez
doprecyzowanie, że ustawę stosuje się w zakresie edukacji, w tym oświaty i
szkolnictwa wyższego (dotychczas wyłącznie oświaty i szkolnictwa wyższego).
Projektodawcy doprecyzowują również szereg sformułowań zawartych w
przepisie określającym wyłączenia od stosowania ustawy (art. 5 ustawy).
Dodatkowo, w art. 12 wyraźnie stwierdza się, że nierówne traktowanie kobiety
w związku z ciążą lub macierzyństwem ma oznaczać bezpośrednią
dyskryminację ze względu na płeć.


Ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Kwestie stanowiące przedmiot projektu ustawy są regulowane w prawie
Unii Europejskiej.
W prawie pierwotnym Unii Europejskiej zasada niedyskryminacji
wyrażona jest m.in. w art. 10 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
(TfUE), który stanowi o dążeniu Unii Europejskiej do zwalczania wszelkiej
dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub
światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. W art. 8 TFUE
wyrażono zasadę równości kobiet i mężczyzn. Dodatkowo, zasada równości i
niedyskryminacji wyrażona jest szczegółowo w art. 18, 36, 40 ust. 3, 45 ust. 2,
49 ust. 1, 57 ust. 3 czy 110 TfUE. Ponadto, art. 21 Karty Praw Podstawowych
Unii Europejskiej zakazuje wszelkiej dyskryminacji, w szczególności ze
względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy
genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne
poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie,
niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
Podstawy prawne do przyjmowania aktów prawa wtórnego mających
przeciwdziałać dyskryminacji zostały uwzględnione w szczególności w art. 19
TfUE. Artykuł 19 ust. 1 TfUE postanawia, że bez uszczerbku dla innych
postanowień traktatów i w granicach kompetencji, które traktaty powierzyły
Unii Rada, stanowiąc jednomyślnie, i po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, może podjąć środki niezbędne w celu zwalczania wszelkiej

2
dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub
światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Art. 19 w ust.
2 TfUE upoważnia Radę i Parlament Europejski do przyjmowania środków
zachęcających, które mają wspierać działania podejmowane przez państwa
członkowskie w celu przyczyniania się do osiągania celów
antydyskryminacyjnych, o których mowa w ust. 1 tego artykułu. Środki te nie
mogą jednak prowadzić do harmonizacji przepisów krajowych. Artykuł 19
TfUE nie wywiera skutku bezpośredniego, co oznacza, że nie może być
samodzielną podstawą dla dochodzenia przez jednostki roszczeń wywodzonych
z zakazanych, dyskryminujących zachowań opartych na kryteriach płci, rasy,
pochodzenia etnicznego, religii lub światopoglądu, niepełnosprawności, wieku
lub orientacji seksualnej. Artykuł ten zawiera wyłącznie normy kompetencyjne,
które upoważniają unijne organy prawodawcze do przyjmowania środków
niezbędnych w celu zwalczania dyskryminacji.
W realizacji przepisów traktatowych w prawie wtórnym UE przyjęto
wiele aktów realizujących zasadę niedyskryminacji, w tym w szczególności:
− dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/41/UE z dnia 7 lipca
2010 r. w sprawie stosowania zasady równego traktowania kobiet
i mężczyzn prowadzących działalność na własny rachunek oraz
uchylającą dyrektywę Rady 86/613/EWG (Dz. Urz. UE L 180 z
15.7.2010, str. 1),
− dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca
2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz
równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy
(Dz. Urz. UE L 204 z 26.7.2006, str. 23),
− dyrektywę Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającą
w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie
dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (Dz. Urz.
UE L 373 z 21.12.2004, str. 37),
− dyrektywę Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzającą
w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie
rasowe lub etniczne (Dz. Urz. WE L 180 z 19.7.2000, str. 22; Dz. Urz. UE
polskie wydanie specjalne: rozdz. 20, t. 1, str. 23),
− dyrektywę Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającą
ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia
i pracy (Dz. Urz. WE L 303 z 2.12.2000, str. 16; Dz. Urz. UE polskie
wydanie specjalne: rozdz. 5, t. 4, str. 79).





3
3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej

W przedłożonym projekcie ustawy niektóre proponowane przepisy
wymagają dokonania oceny pod kątem zgodności z ww. aktami prawa Unii
Europejskiej.

Projektodawcy przewidują rozszerzenie katalogu kryteriów w art. 1
ustawy, które mają być uwzględniane przy ocenie, czy dochodzi do naruszenia
zasady równego traktowania. Po pierwsze, dodają w wykazie kryteriów
sformułowanie „w szczególności”, co oznacza otwarcie wyliczenia kryteriów
różnicujących przewidzianych w przepisie. Ponadto, dodaje się do wyliczenia
dwa nowe kryteria: „tożsamości płciowej” oraz „ekspresji płciowej”. Takie
rozszerzenie nie jest sprzeczne z prawem Unii Europejskiej, w szczególności z
art. 21 Karty Praw Podstawowych, która zawiera otwarty katalog przesłanek
uzasadniających zakaz dyskryminacji.
Projektodawcy przewidują dodanie definicji dyskryminacji wielokrotnej,
dyskryminacji przez asocjację i dyskryminacji przez asumpcję (art. pkt 5a-5c).
Doprecyzowują również definicje dyskryminacji bezpośredniej, pośredniej i
molestowania. Definicje dyskryminacji bezpośredniej i dyskryminacji
pośredniej, zawarte w art. 3 ustawy w wersji zmienianej projektem są zgodne z
definicjami tych pojęć, formułowanymi w art. 3 lit a) i b) dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2010/41/UE, art. 2 ust. 2 dyrektywy Rady 2000/43/WE,
art. 2 ust. 2 dyrektywy Rady 2000/78/WE, art. 2 lit. a) i b) dyrektywy 2004/113
oraz art. 2 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2006/54/WE.

Wprowadzenie pozostałych definicji nie jest wymagane bezpośrednio
przepisami ww. aktów prawa UE, tym niemniej należy podkreślić, że w
preambułach do dyrektyw 2000/78/WE (motyw 3) oraz 2000/43/WE (motyw
14) dostrzega się problem dyskryminacji wielokrotnej w odniesieniu do kobiet.
Ponadto, w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
wskazuje się na możliwość dyskryminacji pośredniej (przykładowo w
orzeczeniu Jenkins v. Kingsgate, Zb. Orz. 1981, s. 911), w tym także przez
asocjację (orzeczenie C-303/06 S. Coleman p. Attridge Law and Steve Law, Zb.
Orz. 2008, s. I-05603). Wprowadzenie proponowanych definicji do ustawy nie
będzie zatem sprzeczne z prawem Unii Europejskiej.

Wreszcie, w obowiązującym art. 5 pkt 2 ustawy stwierdza się, że ustawy
nie stosuje się do treści zawartych w środkach masowego przekazu oraz
ogłoszeniach w zakresie dostępu i dostarczania towarów i usług, w zakresie
dotyczącym odmiennego traktowania ze względu na płeć. Z kolei w art. 5 pkt 3
wyłączono stosowanie ustawy do swobody wyboru strony umowy, o ile tylko
nie jest oparty na płci, rasie, pochodzeniu etnicznym lub narodowości.
Projektodawcy proponują uchylenie tych dwóch wyłączeń. Wprowadzenie tych
wyłączeń w obowiązującej ustawie nie jest sprzeczne z postanowieniami
wymienionych w punkcie 2 niniejszej opinii dyrektyw, w szczególności z

4