Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz Kodeks postępowania karnego

przewidziana sankcja za to przestępstwo (od roku do lat 10) jest identyczna jak
sankcja za szereg przestępstw o znacznie niższej szkodliwości społecznej, jak np.
kradzież z włamaniem. Nie może natomiast ulegać wątpliwości, że pozbawienie
wolności, nawet krótkotrwałe, jeżeli wiązało się ze szczególnym udręczeniem, jest
źródłem niebywałych cierpień osoby pozbawionej wolności, która zdana na łaskę
porywaczy może wyobrażać sobie jak najgorszy rozwój wydarzeń. Pozbawienie
wolności wiąże się także z udręką psychiczną osób najbliższych dla porwanego, a
także całej społeczności zaangażowanej w poszukiwania takich osób. Z tych
względów, aktualnie obowiązująca sankcja karna jest nieadekwatna do stopnia
szkodliwości społecznej czynu i musi zostać podwyższona.
Jednocześnie, ze względu na to, że długotrwałe pozbawienie wolności może
także dotyczyć sytuacji rodzinnych, a zwłaszcza przetrzymywanie dzieci przez
rodziców pozbawionych praw rodzicielskich, projektodawcy za niewłaściwe uznali
zaostrzenie sankcji wyłącznie ze względu na upływ czasu. Dlatego też, projektowany
art. 189 § 2 nie zmienia sankcji karnej za pozbawienie wolności trwające dłużej niż 7
dni. Natomiast projektowany art. 189 § 3 wprowadza typ kwalifikowany pozbawienia
wolności, cechujący się szczególnym udręczeniem, niezależnie od tego czy czas
trwania pozbawienia wolności wynosił krócej czy dłużej niż 7 dni. Typ kwalifikowany
ze względu na szczególne udręczenie stanie się zbrodnią zagrożoną karą od 3 do 15
lat pozbawienia wolności.

b) Zmiana art. 240 § 1 k.k.
Ze względu na konieczność ochrony jednego z podstawowych dóbr człowieka
jakim jest wolność, a także ze względu na fakt, że pozbawienie człowieka wolności,
zwłaszcza długotrwałe, wiąże się z ryzykiem popełnienia na jego szkodę dalszych
przestępstw, a nawet śmierci, konieczne jest rozszerzenie katalogu przestępstw, co
do których istnieje prawny obowiązek zawiadamiania organów ścigania także o
przestępstwo określone w art. 189. Należy zauważyć, że w aktualnym stanie
prawnym, obowiązek zawiadomienia istnieje jeżeli pokrzywdzony został pozbawiony
wolności celem zmuszenia innego podmiotu do określonego zachowania, natomiast
brak takiego obowiązku jeżeli pozbawienie wolności ma służyć innemu celowi. Tym
samym, nie istnieje prawny obowiązek zawiadomienia organów ścigania, jeżeli osoba
pozbawiona wolności jest dręczona czy wykorzystywana seksualnie, a porywacz nie
wysuwa żadnych żądań w stosunku do osób trzecich.
Taki stan rzeczy nie zasługuje na aprobatę i stąd konieczność objęcia
obowiązkiem denuncjacji również sytuacji, w których powzięto wiarygodną informację
o pozbawieniu osoby wolności. Ze względu na fakt, że świadek takiego zdarzenia nie
koniecznie może posiadać wiedzę o tym jak długo trwa pozbawienie wolności
danego pokrzywdzonego, za zasadne należy uznać wprowadzenie obowiązku
informowania zarówno o pozbawieniu wolności w typie podstawowym (art. 189 § 1
k.k.), jak i kwalifikowanym znamieniem czasu lub szczególnego udręczenie (art. 189
§ 2 k.k.).
Wprowadzenie obowiązku denuncjacji może przyczynić się do tego, że organy
ścigania posiadając odpowiednie informacje, będą w stanie uwolnić osobę
pozbawioną wolności zanim dojdzie do popełnienia kolejnych przestępstw na jej
szkodę.
c) Zmiana art. 252 k.k.
Projekt dokonuje przekwalifikowania określonego w art. 252 § 1 k.k. prze-
stępstwa wzięcia zakładnika z kategorii występków do kategorii zbrodni, dokonując
stosownej zmiany zagrożenia ustawowego przewidzianego za ten typ karalnego
bezprawia. Za zmianą zagrożenia przemawia ciężar tego czynu, stanowiącego jedną
z najgroźniejszych postaci działania terrorystycznego, powiązaną ze skrajnie
instrumentalnym traktowaniem osoby lub osób, wykorzystywanych przez sprawcę
jako element wywieranego takim sposobem nacisku na inne osoby lub podmioty, jak
również celowość wzmocnienia oddziaływania polityczno-kryminalnego w sytuacji
wzrostu zagrożenia działaniami terrorystycznymi, związanymi w szczególności z
aktywnością międzynarodowego terroryzmu. Istotne podniesienie zagrożenia
ustawowego za typ podstawowy czyni równocześnie zbędnym dalsze utrzymywanie
w
systemie prawnym kwalifikowanej przez następstwo postaci tego rodzaju
karalnego bezprawia, przewidzianej w obowiązującym art. 252 § 2 k.k.
W miejsce typu kwalifikowanego przez następstwo projekt przewiduje nowy
typ kwalifikowany przez okoliczność charakteryzującą działanie sprawcy (znamię
„szczególnego okrucieństwa”), penalizowany jako ciężka zbrodnia zagrożona karą
pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat. Na gruncie obowiązujących
przepisów oraz orzecznictwa znamię „szczególnego okrucieństwa” ma jasno
określone znaczenie i ujmuje się je przede wszystkim z punktu widzenia dużego
nasilenia zastosowanej przez sprawcę przemocy, brutalności, znęcania się nad
ofiarą i innych drastycznych sposobów działania.
Projekt nie dokonuje zmian odnoszących się do przepisu § 3 tego artykułu,
przewidującego karalność przygotowania do przestępstwa z § 1.
W zakresie przepisu § 4, zawierającego klauzulę niekaralności dotyczącą
sprawcy z § 1, który odstąpił od zamiaru wymuszenia i zwolnił zakładnika,
wprowadza się natomiast wymóg dobrowolności. O ile bowiem nadrzędna chęć
ochrony życia zakładnika uzasadnia brak karalności sprawcy, który dobrowolnie
odstępuje od swojego przestępstwa, o tyle stanowi nadmierne dobrodziejstwo wobec
sprawców, którzy dokonują takiego zwolnienia np. dopiero w chwili negocjacji z
oddziałami antyterrorystycznymi. Co więcej, taka regulacja może stanowić wręcz
zachętę dla terrorystów i innych osób dla porywania zakładników – albo bowiem
osiągną oni swój cel, albo też – pod naciskiem organów państwa - odstąpią od
swojego zamiaru, lecz pozostaną bezkarni.
Z zastrzeżeniem powyższych uwag, prawo karne powinno jednak stwarzać
zachęty dla uwalniania zakładników, nawet jeżeli uwolnienie to nastąpiło
niedobrowolnie. Klauzula niekaralności idzie zbyt daleko i wręcz zachęca sprawców
do podejmowania prób brania zakładników. W takiej sytuacji, właściwe jest jednak
wprowadzenie instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet możliwości
odstąpienia od jej wymierzenia wobec takich sprawców. Klauzulę taką wprowadza
nowy przepis § 5, wprowadzający obligatoryjną podstawę nadzwyczajnego
złagodzenia kary, oraz fakultatywną podstawę odstąpienia od jej wymierzenia, w
stosunku do sprawcy przestępstwa określonego w § 1 art. 252 k.k., który zwolnił
zakładnika, a także sprawcy czynu określonego w § 2, jeżeli zwolnił zakładnika
dokonując tego dobrowolnie.
Różnica konsekwencji wynikających z zastosowania instytucji przewidzianej w
§ 4 oraz instytucji przewidzianych w projektowanym § 5 opiera się na rozróżnieniu
sytuacji, w których sprawca podejmuje decyzję o rezygnacji z kontynuowania
przestępczego zachowania. W wypadku określonym w § 4 jest to sytuacja powzięcia
takiej decyzji przez sprawcę w sposób dobrowolny, w sytuacji wypełnienia jego
zachowaniem znamion podstawowego typu czynu, a więc w sytuacji
niedopuszczenia się szczególnego okrucieństwa i w takich przypadkach należy
uznać, że niekaralność sprawcy jest uzasadniona odstąpieniem od przestępstwa, a
tym samym ochroną pokrzywdzonego.
W wypadkach określonych w § 5, sprawca przestępstwa określonego w typie
podstawowym (§ 1), projektodawcy uznali, że nawet niedobrowolne odstąpienie
zasługuje na lżejsze potraktowanie, w tym przypadku wprowadzeniem
obligatoryjnego nadzwyczajnego złagodzenia kary a nawet możliwości odstąpienia
od jej wymierzenia. W odniesieniu do sprawcy czynu określonego w § 2, a więc
wiążącego się ze szczególnym okrucieństwem wobec pokrzywdzonego, łagodniejsze
potraktowanie może dotyczyć wyłącznie sytuacji dobrowolnego odstąpienia od
przestępstwa. Odstąpienie wymuszone może być natomiast potraktowane jako
okoliczność łagodząca w ramach ogólnych zasad art. 60 k.k.
Opisana regulacja w sposób bardziej racjonalny niż aktualny stan prawny
określa prawne konsekwencje decyzji sprawcy i stwarza efektywny instrument
oddziaływania na ich sferę motywacyjną, tak aby z jednej strony – w imię ochrony
zakładnika - zachęcać ich do rezygnacji z kontynuacji przestępczego zachowania, a
z drugiej strony, przez zbyt szeroką zakreśloną aktualnie klauzulę niekaralności, nie
stwarzać zachęt do podejmowania prób wymuszenia określonych zachowań przez
branie zakładników.

Art. 2 Projektu – Zmiany w Kodeksie postępowania karnego
W związku z tym, że zgodnie z projektem wzięcie lub przetrzymywanie
zakładnika staje się zbrodnią, należało wykreślić z katalogu ujętego w art. 25 § 1 pkt.
2) k.p.k. art. 252 k.k. jako występek należący do właściwości sądu okręgowego, gdyż
po zmianach, przestępstwo to – jako zbrodnia – należeć będzie do właściwości sądu
okręgowego na podstawie art. 25 § 1 pkt 1).

Art. 3 Projektu – Zmiana właściwości sądu
Ze względu na to, że projekt przewiduje zmianę właściwości sądu w
odniesieniu do rozpoznawania przestępstw określonych w projektowanym art. 189 §
3 oraz 252 k.k. należało wprowadzić odpowiedni przepis przejściowy, tak aby sprawy
już się toczące mogły toczyć się w tym samym sądzie w dalszym ciągu.

Art. 4 Projektu – Wejście w życie
Projekt przewiduje 3 miesięczny termin wejścia w życie zmian.

Przewidywane skutki społeczne, gospodarcze i finansowe
Projektowana ustawa nie wpływa bezpośrednio gospodarkę. Można mieć
natomiast przekonanie, że poprzez ograniczenie zjawisk porywania dla okupu
wpłynie na poprawę bezpieczeństwa obywateli, w tym bezpieczeństwa prowadzonej
działalności gospodarczej.
Wejście w życie projektowanej ustawy nowelizującej nie będzie wiązało się
z wydatkami z budżetu państwa. Aczkolwiek podwyższenie karalności sprawców
przestępstw będących przedmiotem nowelizacji może pociągnąć za sobą
zwiększone koszty wykonywania kar, to jednakże z drugiej strony można również
oczekiwać zmniejszenia nasilenia takiej działalności przestępczej, a to ze względu na
odstraszającą rolę prawa karnego. Ewentualne zmiany w zakresie wydatków z
budżetu państwa (zarówno na plus jak i minus) ze względu na cząstkowy charakter
zmiany będą miały niewielki rozmiar.
Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty zakresem prawa Unii
Europejskiej.