Poselski projekt ustawy o spółdzielniach uczniowskich

Doceniając wagę zagadnienia ekonomii społecznej, w tym spółdzielczości, Rząd
powołał Zespół do spraw Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej,
w którego skład weszli przedstawiciele resortów: pracy, edukacji, finansów,
gospodarki, nauki, pracy i zabezpieczenia społecznego, rozwoju regionalnego, Szefa
Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, przedstawiciele jednostek samorządu
terytorialnego, Rady Działalności Pożytku Publicznego, Stałej Konferencji Ekonomii
Społecznej, Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych,
Trójstronnej Komisji do spraw Społeczno-Gospodarczych, jednostek naukowych,
oraz organizacji pracodawców.

Zadaniem Zespołu jest przygotowanie długofalowej polityki rozwoju ekonomii
społecznej obejmującej całokształt problematyki związanej z ekonomią społeczną.
W celu realizacji zadań w ramach Zespołu utworzono cztery stałe grupy tematyczne,
w tym grupę do spraw przygotowania założeń systemu edukacji dla ekonomii
społecznej, która m.in. analizować będzie zagadnienie spółdzielczości uczniowskiej.

Uwagi szczegółowe

Istotne wątpliwości, w opinii Rządu budzą następujące szczegółowe kwestie:

1. Przepis art. 1 ust. 2 projektu ustawy, w którym proponuje się aby założycielami
spółdzielni mogli być uczniowie szkół i wychowankowie placówek, którzy ukończyli
10 lat. Oznacza to, że członkami spółdzielni będą mogły zostać osoby
nieposiadające zdolności do czynności prawnych, a także osoby nieposiadające
pełnej zdolności do czynności prawnych.

W tym kontekście wskazać należy, że obowiązującą w prawie polskim zasadą jest
brak zdolności do czynności prawnych osób, które nie ukończyły lat 13.
Konsekwencją tejże zasady jest bezwzględna nieważność czynności prawnej
dokonanej przez taką osobę – z ewentualną możliwością konwalidacji umowy
należącej do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach
życia codziennego z chwilą jej wykonania, ale tylko w przypadku, gdy umowa taka

5
nie wiąże się z rażącym pokrzywdzeniem osoby pozbawionej zdolności do
czynności prawnej.

Tymczasem jedynymi ograniczeniami, jakie wprowadza projekt w odniesieniu do
członków spółdzielni uczniowskich nieposiadajacych zdolności do czynności
prawnych, jest brak biernego prawa wyborczego takich członków do organów
wybieralnych spółdzielni, a także konieczność posiadania zgody przedstawiciela
ustawowego na złożenie oświadczenia woli wobec spółdzielni w sprawach
majątkowych oraz na przystąpienie do spółdzielni.

Jednocześnie należy nadmienić, że włączenie uczniów w wieku od 10 - 13 lat
w kwestie związane z funkcjonowaniem spółdzielni uczniowskich jest zadaniem zbyt
złożonym i zbyt obciążającym dzieci w tym wieku.

2. Zakres uprawnień i obowiązków spółdzielni uczniowskich określony w art. 1
projektu jest szeroki. Przewidziany w projekcie status prawny spółdzielni
uczniowskich stawia je na równi z profesjonalnymi podmiotami gospodarczymi,
także pod względem wymagań prawa publicznego, w szczególności podatkowego,
co wymagałoby od tych spółdzielni nie tylko profesjonalnego zarządzania, ale ich
reprezentacji na zewnątrz. W tych rolach trudno widzieć małoletnich członków
spółdzielni. Projekt ustawy nie daje rozwiązania tej kwestii, wskazuje tylko na
konieczność wyznaczenia z grona nauczycieli opiekuna, który sprawowałby nadzór
nad spółdzielnią (art. 4 ust. 1 projektu ustawy). Pojęcie „nadzoru” nie jest jednak
równoważne zobowiązaniu tej osoby do zarządzania i reprezentacji spółdzielni na
zewnątrz. Także w sprawach prowadzenia rachunkowości (art. 6 ust. 1 projektu
ustawy) projektodawca stosuje tę samą konstrukcję przewidując, iż nadzór w tym
zakresie mógłby zostać powierzony jeszcze innej osobie, co nie byłoby równoważne
z obowiązkiem prowadzenia przez nią dokumentacji rachunkowej, a tym bardziej
z pełną odpowiedzialnością za prawidłowość rozliczeń o charakterze
publicznoprawnym wynikającym z działalności spółdzielni.

3. Nieokreślenie zasad odpowiedzialności za zobowiązania spółdzielni w przypadku
jej niewypłacalności. Wydaje się, że takie rozwiązanie, w wyniku którego
zastosowanie znajdzie art. 331 Kodeksu cywilnego, nie uwzględnia specyfiki tego

6
rodzaju jednostki organizacyjnej wynikającej chociażby z faktu, że członkami
spółdzielni uczniowskiej mogą być osoby nieposiadajace zdolności do czynności
prawnych.

4. Przepis art. 2 ust. 5 projektu ustawy przewiduje zatrudnianie przez spółdzielnię
uczniowską, przy pracach stanowiących przedmiot działalności spółdzielni, swoich
członków na podstawie umowy o pracę z odpowiednim zastosowaniem przepisów
o ochronie pracy młodocianych. Przepisy te stanowią o zakazie zatrudniania osób,
które nie ukończyły 16 lat i wprowadzają zasadę, że wolno zatrudniać tylko tych
młodocianych, którzy ukończyli co najmniej gimnazjum. Wątpliwości co do przyjętych
w projekcie zasad zatrudniania dzieci (uczniów) wyraziła również Sejmowa Komisja
Finansów Publicznych na posiedzeniu w dniu 29 października 2010 r.

5. Niedookreślony został zakres odpowiedzialności nauczyciela - opiekuna
spółdzielni, w tym również odpowiedzialności karnej za czyny z zakresu obrotu
gospodarczego, za które odpowiedzialność mogą ponosić osoby będące członkami
organów podmiotów prowadzących działalność gospodarczą albo zobowiązane do
zajmowania się sprawami majątkowymi. Niejasny jest status opiekuna spółdzielni,
w szczególności wątpliwości budzi, czy należy go uznać za organ spółdzielni. Projekt
ustawy tej kwestii wprost nie przesądza. W uzasadnieniu do projektu wskazano, że
opiekun spółdzielni z własnej inicjatywy może zwołać posiedzenia jej organów w celu
rozpatrzenia wskazanych przez siebie spraw, uczestniczyć w posiedzeniach tych
organów, łącznie z dwoma członkami zarządu składać za spółdzielnię uczniowską
oświadczenia woli. Opiekun spółdzielni jest więc nie tylko organem sprawującym
nadzór nad działalnością organów spółdzielni uczniowskiej, ale sam pełni funkcję
organu takiej spółdzielni. Wskazano też, że również taką samą funkcję pełni rada
szkoły lub w placówkach, w których nie ma rady szkoły, rada pedagogiczna. Organy
te na wniosek opiekuna spółdzielni lub dyrektora mogą uchylić uchwałę każdego
organu takiej spółdzielni. Należy jednocześnie zwrócić uwagę na brak spójności
pomiędzy treścią uzasadnienia projektu, w którym wskazano, że opiekun spółdzielni
uczestniczy obligatoryjnie w posiedzeniach organów spółdzielni, a art. 4 ust. 4
projektu ustawy stanowiącym, że opiekun spółdzielni uczniowskiej może
uczestniczyć w posiedzeniach jej organów.


7
Projekt ustawy o spółdzielniach uczniowskich ponadto zakłada, że nauczyciela -
opiekuna spółdzielni uczniowskiej wskazuje dyrektor szkoły. Należy nadmienić,
iż nauczyciel z racji wykonywanych zadań dydaktyczno-wychowawczych nie jest
przygotowany do wykonywania zadań związanych z prowadzeniem spółdzielni
uczniowskiej. Przepis ten nie może być interpretowany inaczej niż w ten sposób, że
powierzenie nauczycielowi obowiązków opiekuna spółdzielni uczniowskiej może
nastąpić wyłącznie za zgodą nauczyciela.

6. W projekcie stworzono zamknięty katalog prac, które mogą być przedmiotem
działalności spółdzielni uczniowskiej, ale został on określony w sposób tak ogólny
(np. świadczenie usług na rzecz szkoły lub osób trzecich), że w istocie można go
uznać za nieograniczony. Wobec praktycznie nieograniczonego katalogu działań
prowadzonych przez spółdzielnię uczniowską (takich jak świadczenie w zasadzie
każdej działalności usługowej na rzecz osób trzecich, czy uprawa roślin i chów
drobnego inwentarza), nałożenie na dyrektora szkoły lub placówki obowiązku
nieodpłatnego udostępnienia w lokalu szkoły miejsca do działalności gospodarczej
spółdzielni uczniowskiej albo w miarę możliwości stosownego pomieszczenia
z odpowiednim wyposażeniem, ogrzewaniem i oświetleniem może okazać się
nadmiernym obciążeniem dla organów prowadzących szkoły.

Reasumując: Rząd co do zasady popiera promowanie spółdzielczości wśród dzieci
i młodzieży ponieważ stanowi ono istotny element realizacji procesu dydaktyczno-
wychowawczego, kładącego nacisk na rozwój istotnych społecznych i praktycznych
kompetencji uczniów w zakresie ekonomii społecznej, przedsiębiorczości oraz
w kształtowaniu postaw obywatelskich. O randze jaką nadaje Rząd temu zagadnieniu
świadczy m.in. powołanie Zespołu do spraw Rozwiązań Systemowych w Zakresie
Ekonomii Społecznej, który podejmie prace m.in. w przedmiocie określenia zasad
funkcjonowania spółdzielni uczniowskich.

Ze względu jednak na uwagi wyszczególnione w pkt 1-6 niniejszego stanowiska,
Rząd negatywnie opiniuje poselski projekt ustawy o spółdzielniach uczniowskich
(druk sejmowy nr 3421).

.

8



9