Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy o zatrudnieniu socjalnym oraz o zmianie niektórych innych ustaw

UZASADNIENIE

1. Potrzeba i cel wydania ustawy,
W ramach realizacji ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym,

od 2004 r., powstało 59 Centrów Integracji Społecznej (dalej: skrót CIS), z czego
20 funkcjonuje w formie gospodarstw pomocniczych (dane według sprawozdań wojewodów
na koniec 2008 roku). Centra prowadzą kompleksową działalność w zakresie reintegracji
zawodowej i społecznej osiągając istotne efekty w przywracaniu na rynek pracy osób
uznanych za trwale wykluczone społecznie.
W 2008 r. w skali kraju przeciętna liczba uczestników przypadająca na centrum wyniosła
85 osób. W niektórych centrach liczba chętnych do uczestnictwa w zajęciach przekracza
możliwości finansowo-organizacyjne jednostki. Wówczas przeprowadzana jest rekrutacja
wśród kandydatów, typowanych przez ośrodki pomocy społecznej (np. CIS Chełm dysponuje
możliwościami dla 60 osób, a kandydatów jest ponad 120). Liczba osób kończąca pozytywnie
zajęcia reintegracji społecznej i zawodowej w 2008 r. wyniosła ponad 60 % liczby
uczestników. Podstawową kategorią osób będących usługobiorcami są osoby długotrwale
bezrobotne, niejednokrotnie z innymi jeszcze dysfunkcjami społecznymi (45 % w grupie
kończących zajęcia). Z kolei, przeciętny wskaźnik ponownego zatrudnienia na otwartym
rynku pracy wśród osób pozytywnie kończących zajęcia wynosi 70%.
Centra to trwały łącznik pomiędzy instytucjami pomocy społecznej a służbami zatrudnienia.
Według raportów OECD centra integracji społecznej stały się w okresie 2004-2009 ważnym
ogniwem w sieci podmiotów ekonomii społecznej, poszerzając ofertę usług pomocowych dla
osób zaliczanych do kategorii zagrożonych wykluczeniem społecznym. Niektóre z nich
zostały wyróżnione niejednokrotnie przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w ramach
promocji dobrych praktyk EFS lub przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w ramach
dobrych praktyk aktywnych form pomocy
W wyniku przyjęcia przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 sierpnia 2009 r.
o finansach publicznych, likwidującej formę „gospodarstwa pomocniczego” powstał problem
dla funkcjonujących samorządowych CIS, polegający na braku propozycji analogicznej
formy organizacyjno-prawnej, pozwalającej na wygospodarowywanie własnych środków
finansowych z przeznaczeniem na pokrycie kosztów działalności, równocześnie
gwarantującej ciągłość realizacji projektów współfinansowanych ze środków EFS oraz
uznającej dotychczasowy dorobek likwidowanej jednostki (chodzi o ewentualne uznanie
osiągnięć przy przejęciu zadań CIS przez inną instytucję, np. organizację pozarządową).
Ustawodawca nie przewidział sposobu przekształcenia i dalszych losów samorządowych
Centrów Integracji Społecznej. Może to doprowadzić do likwidacji tych ważnych placówek
w „architekturze” usług socjalnych. Sytuacja ta była przedmiotem zainteresowania resortu
pracy i polityki społecznej. Zdaniem Pani Minister Jolanty Fedak przedstawionym

w odpowiedzi na Interpelację nr 7656 „Centra integracji społecznej pełnią ważne społecznie
funkcje, w związku z tym ich likwidacja byłaby niecelowa. W tej sytuacji konieczne jest
określenie przyszłego kształtu centrów. Gminy powinny mieć możliwość wyboru przyszłej
formy organizacyjnej centrów, jednak w chwili obecnej ten wybór jest bardzo ograniczony.
Jedyną możliwością wydaje się przekazanie centrów do prowadzenia organizacjom
pozarządowym. Nie w każdej gminie jednak istnieją organizacje zdolne do prowadzenia tego
typu działalności, w związku z tym wskazane byłoby umożliwienie dalszego funkcjonowania
gospodarstw pomocniczych w ograniczonym zakresie (poprzez wprowadzenie do ustawy o
finansach publicznych zapisu o funkcjonowaniu samorządowych gospodarstw pomocniczych
w przypadkach określonych w odrębnych ustawach lub w przypadkach realizacji celu
integracji zawodowej i społecznej)”.
Również w przypadku takich podmiotów jak Zakłady Aktywności Zawodowej (ZAZ) według
danych z marca 2009 r., na 53 funkcjonujące zakłady ponad jedna trzecia utworzona była
przez jednostki samorządu terytorialnego (11 powiat, 8 gminy). W informacjach uzyskanych
od realizatorów zadań pojawiły się istotne wątpliwości co do obligatoryjnego przekazywania
Zakładów Aktywności Zawodowej organizacjom pozarządowym. W wielu przypadkach
inicjatywa przekazania Zakładu Aktywności Zawodowej przez samorząd do III sektora była
niemożliwa do wykonania z uwagi na brak takich organizacji na lokalnym rynku. W takich
sytuacjach decyzja ustawodawcy może również przyczynić się do likwidacji Zakładów.
2. Proponowane rozwiązania
Projektowana ustawa wprowadza rozwiązania prawne umożliwiające samorządowi
terytorialnemu dokonywanie przekształceń działających CIS-ów oraz ZAZ-ów z formy
„gospodarstwa pomocniczego” w autonomicznie wybrane warianty organizacyjne:
samorządowego zakładu budżetowego, lub
jednostki budżetowej.
Dotychczasowa praktyka wskazuje, że samorząd terytorialny widzi również potrzebę
stworzenia możliwości organizowania CIS przez powiat lub województwo, bowiem nie
zawsze samorządy gmin, zwłaszcza na obszarach wiejskich są w stanie we własnym zakresie
podjąć się takiego przedsięwzięcia. Inicjatywa powiatu z kolei mogłaby skłaniać samorządy
gmin do ewentualnej partycypacji w kosztach działalności oraz rozszerzania współpracy
w obszarze wspólnego przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.
W obu przypadkach proponuje się również pozostawienie możliwości przekazania zadań CIS
i ZAZ organizacjom pozarządowym.
Istotnym elementem zapewniającym ciągłość świadczenia usług reintegracji społeczno-
zawodowej, w tym również w zakresie realizacji projektów EFS jest prawne
zagwarantowanie przejęcia praw i obowiązków oraz statusu jednostki. Jest to o tyle ważne,
iż podmioty te posiadają istotne sukcesy również w realizacji zadań publicznych. Natomiast
pozostanie przy dotychczasowych propozycjach mogłoby spowodować powstanie nowych
podmiotów „bez historii” i wymaganego często przy realizacji zadań – doświadczenia, które
jest wymogiem w ubieganiu się o realizację zadania publicznego.
3. Skutki społeczne, gospodarcze i finansowe
Projekt przyczyni się do utrzymania 20 Centrów Integracji Społecznej, oraz 27 Zakładów
Aktywności Zawodowej pozwalając tym samym na dalszą realizację programów reintegracji
zawodowej i społecznej oraz rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych
mających istotne znaczenie w ramach realizacji polityki aktywnej integracji.
Projekt gwarantuje samorządowi terytorialnemu autonomię w wyborze form prawno-
organizacyjnych dla rozwiązywania problemów społecznych w skali lokalnej oraz
prowadzenia aktywnej polityki społecznej. Ponadto, stwarza możliwości dla samorządu
powiatu lub województwa w integrowaniu gmin w działaniach na rzecz pokonywania barier
wykluczenia społecznego.
Doprowadzenie do likwidacji tych instytucji załamie prowadzone działania w zakresie
integracji w wielu miejscowościach, stawiając również pod znakiem zapytania realizowane
dotychczas przez te jednostki projekty w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Projektowane rozwiązania nie zmieniają zasad określonych w nowych regulacjach

o finansach publicznych pozwalając jedynie samorządom terytorialnym na znacznie większe
możliwości przekształcania dotychczas istniejących jednostek. Ustawodawca bowiem

w przypadku CIS nie wskazał preferowanych możliwości, zaś w przypadku ZAZ wskazał
jedynie działania „wyprowadzające” prowadzenie zakładów poza obszar samorządowy.
Proponowane działania nie powodują dodatkowych skutków budżetowych, a wręcz powodują
oszczędności wynikające z zaoszczędzenia ewentualnych kosztów likwidacji tych jednostek.

Projekt zgodny jest z prawem Unii Europejskiej.



Warszawa, 26 kwietnia 2010 r.
BAS-WAPEiM-613/10
Pan Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej komisyjnego projektu
ustawy o zmianie ustawy o zatrudnieniu socjalnym oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (przedstawiciel wnioskodawców: poseł Tadeusz
Tomaszewski)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r. Nr 5, poz. 47 ze
zmianami) sporządza się następującą opinię:

1.
Przedmiot projektu ustawy
Projekt przewiduje zmianę ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o
zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz. 1143, ze zmianami: dalej: u.z.s.).
Proponowane zmiany dotyczą m.in.: kręgu podmiotów, które mogą tworzyć
centra integracji społecznej (rozszerzenie o powiaty i samorządy województw),
katalogu form organizacyjno-prawnych ich funkcjonowania (dodanie jednostki
budżetowej i samorządowego zakładu budżetowego) oraz zasad prowadzenia
przez nie działalności wytwórczej, handlowej i usługowej (wskazanie, że
działalność centrów nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i może być prowadzona jako
statutowa działalność odpłatna pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o
działalności pożytku publicznego i o wolontariacie).
Ponadto projekt wprowadza zmiany w ustawach: z dnia 27 sierpnia 2009
r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, ze zmianami) i z dnia 27
sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz.
U. Nr 157, poz. 1241, ze zmianami; dalej: p.w.u.f.p.). Zmiany polegają na
rozszerzeniu katalogu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,
które mogą być wykonywane przez samorządowe zakłady budżetowe (dodanie
do katalogu zadań kategorii: „pomoc społeczna, reintegracja zawodowa i
społeczna oraz rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych)


oraz na określeniu zasad przekształcenia centrum integracji społecznej i zakładu
aktywności zawodowej lub przekazania ich prowadzenia organizacji
pozarządowej, w tym przejęcia ich składników majątkowych przez
nowoutworzony podmiot lub organizację pozarządową.
Proponowana ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia
ogłoszenia.

2.
Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
ustawy
Ze względu na przedmiot projektu ustawy należy wskazać:
- artykuły 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej:
TfUE),
- rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r.
uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w
zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu WE ogólne rozporządzenie w sprawie
wyłączeń blokowych) (Dz. Urz. UE L 214 z 9.8.2008, str. 3; dalej:
rozporządzenie 800/2008).

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Oceniając projekt pod względem zgodności z prawem Unii Europejskiej
należy odnieść się do kwestii dotyczących wsparcia, jakie udzielane jest centrom
integracji społecznej i zakładom aktywności zawodowej na gruncie ustaw, do
których zmiany zmierza projekt, oraz ustalić, czy projekt stanowi plan zmiany
pomocy przyznawanej przez państwo, o której mowa w art. 108 ust. 3 w
związku z art. 107 ust. 1 TfUE.
Zgodnie z art. 107 ust. 1 TfUE, wszelka pomoc przyznawana przez
państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek
formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie
niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest – z
zastrzeżeniem innych postanowień przewidzianych w Traktatach - niezgodna z
rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową
między państwami członkowskimi. W myśl art. 108 ust. 3 zdanie pierwsze
TfUE, Komisja jest informowana, w czasie odpowiednim do przedstawienia
swoich uwag, o wszelkich planach przyznania lub zmiany pomocy.
Biorąc pod uwagę te przepisy należy wskazać, że, po pierwsze, projekt
rozszerza krąg podmiotów, które mogą udzielać wsparcia finansowego centrom
integracji społecznej, włączając weń samorządy powiatowe i samorządy
województw (w szczególności art. 1 pkt 1 projektu dotyczący art. 3 ust. 2 u.z.s.,
art. 1 pkt 3 lit. b projektu dotyczący art. 7 ust. 1 pkt 2 lit. d u.z.s. oraz art. 1 pkt 5
lit. a projektu dotyczący art. 10 ust. 1 pkt 1 u.z.s.). Warto zwłaszcza wskazać, że,

2