Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

Krajowa Rada Sądownictwa podniosła wątpliwości dotyczące zasadności
nowelizacji obowiązujących przepisów K.p.c., które w art. 5981 i nast. regulują
kwestię kontaktów z dzieckiem. Równocześnie KRS wyraziła aprobatę dla stanowiska
Sądu Najwyższego zawartego w powołanej wyżej uchwale z dnia 28 sierpnia 2008 r.
Uwagi Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa
nie zostały uwzględnione. Przytoczone stanowiska zawierają wniosek, iż stan prawny
w zakresie wykonywania orzeczeń o kontaktach z dziećmi został jednoznacznie
przesądzony uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2008 r. (III CZP 75/08),
która odstępuje – przynajmniej w części – od dotychczasowego sposobu wykonywania
orzeczeń dotyczących kontaktów z dzieckiem polegającego na stosowaniu art. 1050
lub 1051 K.p.c. Według uchwały, postanowienie regulujące kontakty rodziców
z dzieckiem, nakazujące wydawanie dziecka przez rodzica, któremu powierzono
wykonywanie władzy rodzicielskiej, oraz zobowiązujące drugiego rodzica do
odprowadzania dziecka, podlega wykonaniu w postępowaniu unormowanym
w art. 5981 i nast. K.p.c. W kontekście powyższego należy wskazać, że uzasadnienie
projektu ustawy zawiera obszerne wyjaśnienie, dlaczego zachodzi konieczność
podjęcia inicjatywy legislacyjnej. Treść powołanej uchwały Sądu Najwyższego
sprawiła, iż projektowana nowelizacja stała się kwestią szczególnie pilną.
Przytoczona uchwała wywołuje wątpliwości natury dogmatycznej. Wbrew
zawartym w uzasadnieniu uchwały wywodom semantycznym, jest nieuzasadnione
utożsamianie kontaktów z dzieckiem z instytucją odebrania dziecka. Zarówno prawo
materialne, jak i prawo procesowe rozróżnia te instytucje. Przepisy art. 5981
i nast. K.p.c. wyraźnie odwołują się do instytucji prawa materialnego, jaką jest
odebranie dziecka, o którym mowa w art. 100 K.r.o. Podstawy odebrania dziecka są
tam wyraźnie określone. Natomiast analiza uchwały prowadzi do wniosku, że
orzeczenie o kontaktach miałoby takie znaczenie jak orzeczenia określające osobę
uprawnioną do sprawowania pieczy nad dzieckiem (jak np. wyrok rozwodowy czy
postanowienie z art. 107 K.r.o.). Aby nakazać odebranie dziecka w związku
z nierespektowaniem orzeczenia o kontaktach, sąd musiałby ustalić, że dziecko jest
w chwili orzekania zatrzymane przez osobę nieuprawnioną, gdyż taka jest bowiem
przesłanka postanowienia o odebraniu dziecka (art. 100 K.r.o). Tak więc niezbędna dla

10
stosowania uchwały jest reinterpretacja tej normy1). Jednakże kwestia dogmatyczna
nie jest zasadniczym powodem krytyki uchwały.
Przede wszystkim bowiem informacje uzyskiwane od sędziów, kuratorów, ale
także zainteresowanych środowisk ojcowskich potwierdziły obawę, że przyjęte w niej
rozwiązanie napotyka trudności związane z zastosowaniem tej uchwały w praktyce.
Tryb postępowania wskazany w uchwale, którego immanentnym elementem jest, jak
wyżej wskazano, przymusowe odebranie dziecka, może znaleźć zastosowanie tylko do
tych kontaktów, które polegają na zabieraniu dziecka przez uprawnionego poza
miejsce pobytu dziecka.
Tymczasem kontakty mogą mieć różną formę. Przepis art. 113 § 2 K.r.o.,
w brzmieniu nadanym nowelizacją z dnia 6 listopada 2008 r., zawiera katalog form
kontaktów z
dzieckiem, który obejmuje przede wszystkim pobyt z

dzieckiem,
w którego zakres wchodzą odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce
jego stałego pobytu, bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji
oraz korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze
środków komunikacji elektronicznej.
Nieadekwatne do periodycznego charakteru kontaktów byłoby wszczynanie
kolejnych postępowań o odebranie dziecka w związku z systematycznym
nierespektowaniem orzeczenia o kontaktach.
Najsilniejsza krytyka uchwały odwołuje się do dobra dziecka, bowiem szerokie
stosowanie wskazanego w niej środka dochodzenia do realizacji kontaktów
z dzieckiem mogłoby powodować negatywne skutki dla psychiki dziecka.
Należy też zwrócić uwagę, że problematyka wykonywania kontaktów
z dzieckiem wiąże się nie tylko z obowiązkami osób sprawujących pieczę nad
dziećmi, ale także obowiązkami osób uprawnionych. Dlatego też projekt przewiduje
sankcję również dla osób uprawnionych do kontaktów z dzieckiem, jeżeli nie
przestrzegają one warunków określonych w orzeczeniach o kontaktach.
Projekt reguluje też inne kwestie, np. zwrot wydatków poniesionych
w związku z niezrealizowanym kontaktem z dzieckiem, przewiduje też podstawę do
wykonywania zagranicznych orzeczeń o kontaktach.

1) Szersze omówienie problemów wynikających z powołanej uchwały – por. R. Zegadło, Glosa do uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2008 r. (III CZP 75/08), Rodzina i Prawo 11/2009.


11
Zatem jest nietrafne utożsamianie rozwiązań projektu z przepisami art. 1050 i 1051
K.p.c. W projekcie przewidziano bowiem całkowicie nowy środek w postaci zapłaty
oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego.
Krajowa Rada Kuratorów zgłosiła uwagi dotyczące projektowanego brzmienia
art. 59817 § 1 K.p.c., zgodnie z którym przewidziano możliwość zastosowania
instytucji przymusowego odebrania dziecka do wykonywania kontaktów z dziećmi.
Ponadto podniesiono, że w projektowanej regulacji brak jest określenia roli kuratora
w tym postępowaniu, a zwłaszcza jego obowiązków i uprawnień oraz zakresu
odpowiedzialności w sprawach dotyczących przymusowego odebrania dziecka.
Zgłoszono również zarzut braku uwzględnienia stanowiska dziecka na etapie jego
przymusowego odebrania.
Uwagi Krajowej Rady Kuratorów nie zostały uwzględnione. Wydaje się, że
przedmiotem zastrzeżeń KRK jest regulacja przymusowego odebrania dziecka
w ogóle, a nie tylko w kontekście kontaktów z dzieckiem. Z uwag tych zdaje się
wynikać postulat doprecyzowania uprawnień i konkretyzacji działań kuratorów w tym
zakresie. Postulat ten wykracza jednak poza ramy projektu ustawy.
Odnosząc się do zarzutu braku uwzględnienia stanowiska dziecka na etapie
przymusowego jego odebrania, należy zauważyć, że miejscem i czasem dla
wysłuchania dziecka i wzięcia pod uwagę jego stanowiska jest postępowanie
rozpoznawcze. Obowiązki sądu w tym zakresie reguluje w postępowaniu
opiekuńczym art. 576 § 2 K.p.c.
Rzecznik Praw Dziecka zgłosił uwagi dotyczące braku w projektowanym
art. 5821 § 3 K.p.c. określenia terminu nakazania zapłaty, zaś w projektowanym
art. 59817 § 1 K.p.c użycia zbyt daleko idącego sformułowania „przymusowe
odbieranie dziecka”, jako nieuwzględniającego dobra dziecka i jego woli. Wskazano
również na konieczność uzupełnienia projektowanego art. 59819 § 2 K.p.c. przez
dodanie po wyrazach „wysłucha uczestników postępowania” wyrazów „i w miarę
możliwości uwzględni zdanie dziecka”.
Uwagi Rzecznika Praw Dziecka nie zasługują na uwzględnienie. Odnośnie do
uwagi pierwszej należy zauważyć, że postanowienie z art. 5821 § 3 K.p.c. dotyczy
zagrożenia nakazaniem zapłaty na wypadek niewykonania lub nienależytego
wykonania orzeczenia o kontaktach. Nieuzasadnione byłoby wyróżnianie jakiegoś
fragmentu obowiązku i ograniczenie zagrożenia do tego fragmentu. Chodzi

12
o prawidłowe wykonanie całego obowiązku zgodnie z orzeczeniem. Nakazanie
zapłaty może nastąpić w późniejszym orzeczeniu i podstawą do tego może być każde
naruszenie obowiązku przez osobę, której dotyczyło zagrożenie. Zapłata powinna
nastąpić niezwłocznie po uprawomocnieniu tego drugiego postanowienia. Od tego
momentu suma pieniężna jest już wymagalna. Natychmiastowa zapłata pozwala
uniknąć egzekucji, podobnie jak w przypadku wyroków zasądzających świadczenie.
Należy zauważyć, że wymierzając grzywnę z art. 1050 lub 1051 K.p.c., również nie
określa się terminu do jej zapłacenia.
Odnosząc się do uwagi drugiej, należy podkreślić, że stanowisko dziecka, jego
relacje z osobą ubiegającą się o kontakty, uwarunkowania psychologiczne oraz
wszelkie przeciwwskazania do kontaktów są przedmiotem ustaleń w postępowaniu
o ustalenie kontaktów. Jeżeli dziecko ma wystarczające rozeznanie, powinno być
w tym postępowaniu osobiście wysłuchane, a jego zdanie w miarę możliwości
uwzględnione (por. art. 576 § 2 K.p.c.). Przesłanką do ustalenia kontaktów jest dobro
dziecka. Odmowa kontaktu przez dziecko jest brana pod uwagę w tym kontekście, nie
jest jednak automatycznie uzasadnieniem oddalenia wniosku. W przezwyciężeniu
negatywnego nastawienia dziecka, jeżeli to nastawienie w ocenie sądu nie jest
uzasadnione obiektywnie, może pomóc skierowanie rodziców, w tym również razem
z dzieckiem, na terapię rodzinną. W fazie wykonania orzeczenia kwestie te nie mogą
być przedmiotem powtórnego badania. Przymusowe odebranie dziecka jako środek
służący wykonaniu orzeczenia o kontaktach z dzieckiem jest w koncepcji projektu
środkiem ostatecznym i nadzwyczajnym. Ponadto należy zwrócić uwagę, że
obowiązujące przepisy o przymusowym odebraniu dziecka, które znajdą zastosowanie
także w razie zastosowania tego środka dla wykonania orzeczenia o kontaktach
(projektowany art. 59817 § 4 K.p.c.), nie pozwalają na bezwzględne egzekwowanie
orzeczenia kosztem dobra dziecka. Ochrona przed poważnym naruszeniem tego dobra
jest uwzględniana także na etapie wykonawczym (art. 59812 K.p.c.). W kontekście
powyższego nie zachodzi potrzeba uzupełnienia projektowanego art. 59819 K.p.c.
w
kierunku proponowanym przez Rzecznika Praw Dziecka. Należy przy tym
zauważyć, że przymusowe odebranie dziecka dla realizacji kontaktu należy odróżnić
od środka polegającego na zapewnieniu obecności przy kontaktach osoby trzeciej,
którą może być kurator.


13

Prezes Krajowej Rady Komorniczej wyraził wątpliwości dotyczące
proponowanego zastąpienia grzywny na rzecz Skarbu Państwa zapłatą oznaczonej
sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego. Wątpliwości tych nie można podzielić.
Proponowane przez Prezesa Krajowej Rady Komorniczej zastąpienie zapłaty
oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego grzywną zasądzaną na rzecz
Skarbu Państwa oznaczałoby powrót do dotychczasowego stanu prawnego, który był
nieefektywny.
Projektowana ustawa została zamieszczona w Biuletynie Informacji Publicznej
na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (www.ms.gov.pl) zgodnie
z przepisami ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie
stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.). aden podmiot nie
zgłosił, w trybie wyżej wymienionej ustawy, zainteresowania udziałem w pracach nad
przedmiotowym projektem.

4. Skutki społeczno-gospodarcze oraz finansowe

4. 1. Wpływ na finanse publiczne, w tym na budżet państwa i dochody jednostek
samorządu terytorialnego.
Projektowana regulacja nie spowoduje skutków finansowych dla budżetu
państwa oraz budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Niemniej jednak
z uwagi na proponowane rozwiązanie (zasądzenie oznaczonej sumy pieniężnej
na rzecz osoby uprawnionej zamiast grzywny na rzecz Skarbu Państwa)
zmniejszeniu ulegną wpływy dla budżetu państwa; według obowiązujących
przepisów w przypadkach niewłaściwego wykonywania orzeczeń w sprawach
dotyczących wykonywania kontaktu z dzieckiem sąd może nałożyć grzywnę
na zobowiązanego, który wpłaca ją na rzecz Skarbu Państwa. Na podstawie
informacji przekazanych do Ministerstwa Sprawiedliwości przez prezesów
sądów wynika, że wpływy do budżetu państwa z tytułu wyegzekwowanych
grzywien w sprawach o egzekucję kontaktów (art. 1050 i 1051 K.p.c.) w latach
2007 – 2009 kształtowały się następująco:
– 2007 r. – 119 256,54 zł,
– 2008 r. – 94 485,38 zł,
– 2009 r. – 42 347,52 zł (do dnia 30 listopada 2009 r.).
Łączna kwota wyegzekwowanych grzywien za lata 2007 – 2009 wynosiła
256 089,44 zł.

14