Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw

pokrywane były przez Agencję Nieruchomości Rolnych ze środków uzyskanych
z gospodarowania mieniem Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.

II. Zmiany w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego
(Dz. U. Nr 64, poz. 592 oraz z 2008 r. Nr 180, poz. 1112) – art. 3
1. Dotychczasowe doświadczenia wynikające ze stosowania przepisów ustawy
o kształtowaniu ustroju rolnego wskazują, że realizacja jej celów następuje
głównie w wyniku obrotu nieruchomościami o większych obszarach. Zmiany
zaproponowane w pkt 1 w lit. a i pkt 2 projektu ustawy mają na celu
ograniczenie uprawnień Agencji Nieruchomości Rolnych, zwanej dalej
„Agencją”, do pierwokupu oraz uprawnienia do nabycia nieruchomości rolnych,
o którym mowa w art. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, tylko
w odniesieniu do nieruchomości rolnych o powierzchni nie mniejszej niż średnia
krajowa powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych o obszarze
co najmniej 1 ha użytków rolnych. Obecnie ustawa o kształtowaniu ustroju
rolnego ma zastosowanie do wszelkich nieruchomości bez względu na ich
powierzchnię, z wyłączeniem nieruchomości przeznaczonych w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego na cele nierolne. Ograniczenie
powierzchni nieruchomości rolnych, w stosunku do których służy Agencji
prawo pierwokupu lub uprawnienie do nabycia nieruchomości rolnej,
o którym mowa w art. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, spowoduje
mniejsze jej zaangażowanie w czynności typowo biurokratyczne i umożliwi
przeprowadzanie bardziej szczegółowej analizy celowości korzystania ze swoich
uprawnień w stosunku do większych nieruchomości rolnych, mogących mieć
znaczenie dla poprawy struktury obszarowej gospodarstw rolnych.
Uzasadnione jest także wyłączenie pierwokupu w przypadku nabywania
nieruchomości rolnych przez jednostki samorządu terytorialnego. Jednostki te
nabywają bowiem grunty na cele publiczne związane z inwestycjami
infrastrukturalnymi służącymi wykonywaniu zadań własnych.
W art. 3 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego uchylenia wymaga także
ust. 6, który odnosi się do art. 6 ustawy z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach
strukturalnych w rolnictwie (Dz. U. Nr 52, poz. 539, z późn. zm.). Ostateczny

15
termin składania wniosków o przyznanie renty strukturalnej na tej podstawie
upłynął z dniem 31 grudnia 2003 r. Obecnie zasady przyznawania rent
strukturalnych są zawarte w przepisach dotyczących wspierania rozwoju
obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz
Rozwoju Obszarów Wiejskich. Przepisy te nie zawierają kryterium obszarowego,
które występowało w art. 6 ustawy z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach
strukturalnych w rolnictwie.
2. Zmiany zaproponowane w pkt 3 mają na celu objęcie prawem pierwokupu
i uprawnieniem, o którym mowa w art. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju
rolnego, także gospodarstw rolnych. Zgodnie z obecnie obowiązującym stanem
prawnym prawo pierwokupu i prawo, o którym mowa w art. 4 ustawy
o kształtowaniu ustroju rolnego, przysługuje tylko w przypadku przeniesienia
własności nieruchomości rolnej i nie obejmuje przypadków, gdy przedmiotem
umowy jest przeniesienie własności gospodarstwa rolnego, za które uważa się
grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami,
urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną
całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa
rolnego.
Taki stan prawny należy uznać za niezadowalający, gdyż realizacja celów
ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego może odbywać się także poprzez
nabywanie gospodarstw rolnych. Sytuacje gdy przedmiotem umowy
przeniesienia własności jest gospodarstwo rolne stanowiące zorganizowaną
całość gospodarczą są wprawdzie rzadkością, jednakże umowy takie występują.
Aby zatem uniknąć luki prawnej w tym zakresie należy wprowadzić
zaproponowaną regulację.
3. Zmiany w pkt 5 i 6 mają na celu uszczegółowienie kryteriów uznania osoby
fizycznej za rolnika indywidualnego, gdyż warunki określone w obowiązującej
ustawie są zbyt ogólne. Określone w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego
wymogi, których spełnienie pozwala uznać osobę fizyczną za rolnika
indywidualnego, są zbyt ogólne. Dowodem na to jest uczestnictwo
w przetargach ograniczonych organizowanych przez Agencję dla rolników
powiększających gospodarstwa rodzinne osób, które wprawdzie spełniają

16
formalnie ustawowe kryteria, nie są jednak w rzeczywistości związane
z rolnictwem. W obecnym stanie prawnym każda osoba posiadająca co najmniej
wykształcenie średnie spełnia wymagania co do posiadania wykształcenia
rolniczego. Zameldowanie się bowiem w miejscowości położenia
nieruchomości chociażby na dzień przed przetargiem powoduje spełnienie
wymogu zamieszkiwania w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nie-
ruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rodzinnego, a wy-
dzierżawienie w tym samym czasie nieruchomości rolnych od miejscowych
rolników – wymóg posiadania gruntów rolnych. W świetle obowiązujących
przepisów ustawy nie ma więc przeszkód, aby grunty rolne były nabywane
przez przedsiębiorcze osoby niebędące rolnikami, chociażby dla otrzymywania
dopłat lub w celach spekulacyjnych.
Z powyższych względów celowe jest wprowadzenie wymogu trzyletniego
zamieszkania na terenie gminy, gdzie leży to gospodarstwo. Trzyletni okres jest
właśnie minimalnym okresem, który jest niezbędny do uznania, że dana osoba
na stałe prowadzi gospodarstwo rolne i jest to jej główne zajęcie.
Ponadto proponuje się, aby w celu uznania osoby fizycznej za rolnika
indywidualnego zdefiniować na nowo kwalifikacje rolnicze, jakie powinna
posiadać osoba fizyczna prowadząca gospodarstwo rodzinne oraz doprecyzować
pojęcie „osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego”. Uznano, że należy
odejść od rozwiązania, które traktowało osoby posiadające wykształcenie
wyższe lub średnie, inne niż rolnicze, niepracujące nigdy w rolnictwie, za
posiadające wykształcenie rolnicze. O osobistym prowadzeniu gospodarstwa
przez rolnika powinno natomiast świadczyć zarówno podejmowanie wszelkich
decyzji dotyczących funkcjonowania gospodarstwa, w tym zawieranie umów
z dostawcami, odbiorcami, bankami, ubezpieczycielami, jak również praca
w tym gospodarstwie rolnym. Należy bowiem uznać, że gospodarstwo rodzinne
to takie gospodarstwo, które opiera się przede wszystkim na pracy
prowadzącego je rolnika. Wprowadzenie kryterium pracy jest doprecyzowaniem
obowiązującego dotychczas wymagania osobistego prowadzenia gospodarstwa
rolnego. Jedną z najistotniejszych przesłanek świadczących o osobistym
prowadzeniu gospodarstwa rolnego jest praca w gospodarstwie rolnym
w
wymiarze i z częstotliwością odpowiednią do charakteru prowadzonej

17
produkcji. Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, prowadzi
gospodarstwo rolne ten, kto władając nim w sensie prawnym – jako właściciel,
posiadacz samoistny, czy zależny – wykonuje czynności natury funkcjonalnej,
niezbędne dla racjonalnej gospodarki w konkretnym gospodarstwie rolnym.
Z uwagi na różnorodność gospodarstw rolnych, zakres i rodzaj wykonywanych
czynności może być rozmaity, jednakże w każdym przypadku chodzi o takie
czynności, bez których funkcja gospodarstwa nie mogłaby być zrealizowana.
Należy podkreślić, że Sąd Najwyższy utożsamił utratę zdolności do pracy
w gospodarstwie rolnym z utratą możliwości do jego prowadzenia. Dlatego też
doprecyzowując pojęcie osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego na
potrzeby definicji rolnika indywidualnego prowadzącego gospodarstwo
rodzinne, będącego kwalifikowanym typem gospodarstwa rolnego, nie można
pominąć wymogu pracy w gospodarstwie rolnym. Taki warunek jak praca
w gospodarstwie jest nieodzowny w tym przypadku, gdyż wyróżnia tę właśnie
grupę rolników spośród wszystkich innych, którzy nie muszą spełniać żadnych
dodatkowych warunków.
Proponuje się także, aby rolnikiem indywidualnym była nie tylko osoba fizyczna
będąca właścicielem lub dzierżawcą gruntów rolnych, ale także użytkownik
wieczysty oraz samoistny posiadacz, który włada nieruchomością jak właściciel.
Zmiana definicji rolnika indywidualnego w powyższym zakresie jest istotna
jedynie z punktu widzenia realizacji prawa pierwokupu na podstawie art. 3
ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego oraz uprawnienia Agencji wynikającego
z art. 4 tej ustawy. Dlatego też w art. 8 projektu ustawy określono, że do
czynności prawnych związanych z realizacją prawa pierwokupu nieruchomości
rolnych, albo realizacją uprawnienia Agencji do nabycia nieruchomości rolnych,
o którym mowa w art. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego w stosunku do
umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy, stosowane będą przepisy
dotychczasowe, zgodnie z którymi rolnikiem indywidualnym jest osoba fizyczna
będąca właścicielem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych o łącznej
powierzchni użytków rolnych nieprzekraczających 300 ha, prowadzącą
osobiście gospodarstwo rolne, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz
zamieszkałą w gminie, na obszarze której położona jest jedna z nieruchomości
wchodzących w skład tego gospodarstwa. W pozostałym zakresie zmiana

18
definicji rolnika indywidualnego nie będzie miała negatywnego wpływu na
status prawny osób, które dotychczas spełniały kryteria rolnika indywidualnego,
gdyż żadne inne przepisy nie uzależniają przyznania określonych uprawnień od
spełnienia tych kryteriów. Osoby, które są właścicielami lub dzierżawcami
nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni użytków rolnych nieprze-
kraczającej 300 ha, prowadzące osobiście gospodarstwo rolne, posiadające
kwalifikacje rolnicze w dalszym ciągu będą rolnikami oraz będą mogli czerpać
z tego tytułu korzyści na podstawie innych ustaw. Nowa definicja rolnika
indywidualnego będzie mieć zastosowanie jedynie do obrotu prawnego
odbywającego się na zasadach ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Nie ma
zatem potrzeby zamieszczania w tym zakresie przepisów dostosowujących.
Zmiany zawarte w pkt 6 mają ponadto na celu upoważnienie ministra
właściwego do spraw rozwoju wsi do określenia, w drodze rozporządzenia,
wykazu zawodów i kierunków studiów wyższych, które uznaje się za dające
wykształcenie rolnicze i zagadnień objętych zakresem studiów podyplomowych,
ze względu na które uznaje się te studia za studia podyplomowe, których zakres
jest związany z rolnictwem oraz wykazu tytułów zawodowych mistrza albo
tytułów zawodowych, lub tytułów im równorzędnych, w zawodzie przydatnym
do prowadzenia działalności rolniczej.
Z uwagi na powyższe zmiany dokonano również zmiany polegającej na
przeniesieniu treści dotychczasowego ust. 3 w art. 7 ustawy, zgodnie z którym
dowodem posiadania kwalifikacji rolniczych mogą być również odpowiednie
dokumenty wydane przez właściwe organy lub instytucje państw członkowskich
Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Konfederacji Szwajcarskiej, do
dodanego ust. 7b.
Art. 4 i 5. Projektowane przepisy przewidują, iż umowy dzierżawy i umowy
najmu zawarte przed dniem wejścia w życie projektowanej ustawy zachowują
ważność przez okres, na jaki zostały zawarte, wygasają z upływem tego okresu
i nie będą mogły być przekształcane w umowy zawarte na czas nieoznaczony
ani co do zasady przedłużane.
Przedłużane będą mogły być wyłącznie umowy dzierżawy w odniesieniu do
nieruchomości rolnych lub ich części, których dzierżawa jest niezbędna do

19