Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz o zmianie innych ustaw

U Z A S A D N I E N I E

Niniejszy projekt zmian ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów stano-
wi konsekwencję dwojakiego rodzaju doświadczeń.
Z jednej strony proponowane zmiany wynikają z oceny rezultatów ponad ośmio-
letniego funkcjonowania ustawy. Co do zasady, uchwalone w 1996 r.
i wprowadzone w 1998 r. nowe instytucje prawne: zastaw rejestrowy, jako po-
stać ograniczonego prawa rzeczowego powstającego na podstawie przepisów
prawa cywilnego, oraz sądowy rejestr zastawów znakomicie przyjęły się w pol-
skim systemie prawa i potwierdziły swoją ogromną przydatność dla wspierania i
ochrony umownych stosunków majątkowych. Niektóre szczegółowe rozwiąza-
nia były jednak krytykowane ze względu na niedostosowanie do zasad prawa
europejskiego bąd nieskuteczne, długotrwałe lub zbyt kosztowne działanie.
Dlatego zmiany przepisów zawarte w projekcie mają na celu usunięcie barier do
pełnego wykorzystania zastawu rejestrowego w praktyce. Proponuje się znie-
sienie ograniczeń podmiotowych po stronie wierzycieli zabezpieczonych,
uproszczenie zasad określania wierzytelności zabezpieczonej, przedmiotu za-
stawów i doprecyzowanie niektórych reguł zaspokojenia zastawnika. Przede
wszystkim jednak projekt ma na celu uproszczenie postępowania rejestrowego
przez ograniczenie sądowego badania wniosków o wpis. Usprawnienie funkcjo-
nowania rejestru zastawów jest niezbędne, gdy występujące w praktyce trud-
ności interpretacyjne treści przepisów nie odpowiadają potrzebom obrotu i reali-
zacji postulatu szybkiego i pewnego postępowania rejestrowego.
Z drugiej strony projekt uwzględnia treść art. 58 ustawy z dnia 18 września
2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450, z pó n. zm.), który
wymaga, aby w określonym terminie organy władzy publicznej umo liwiły od-
biorcom usług certyfikacyjnych wnoszenie podań i wniosków oraz innych czyn-
ności w postaci elektronicznej, w przypadkach gdy przepisy prawa wymagają
składania ich w określonej formie lub według określonego wzoru. Zmiany pro-
ponowane w art. 42 i 43a ustawy mają zapewnić drogę elektroniczną dla sku-
tecznego składania przez uczestników postępowania wniosków do wydziałów
rejestru zastawów sądu rejonowego oraz składania wniosków do centralnej in-
formacji o wydanie odpisów, zaświadczeń i informacji, jak równie przesyłania
w formie elektronicznej zarządzeń, postanowień i wszelkiej innej korespondencji
z sądu oraz dokumentów i informacji z centralnej informacji rejestru zastawów.
W art. 1 ust. 1 proponowana zmiana polega na usunięciu dotychczasowej
zamkniętej listy wierzycieli uprawnionych do zaspokojenia swoich wierzytelności
zastawem rejestrowym i przyjęciu, e uprawnienie takie przysługuje ka demu
wierzycielowi. W zamian wprowadza się krótki przepis określający przedmiot
ustawy. Powy sza zmiana uwzględnia tak e wejście Polski do Unii Europejskiej
oraz wynikającą z przepisów unijnych zasadę swobody przepływu środków pie-
nię nych i związanych z nim płatności. W świetle załącznika nr I pkt IX do dy-
rektywy 88/361 (która została zastąpiona przez obowiązujące dzisiaj regulacje
w art. 56-60 TWE) swoboda przepływu kapitału obejmuje swobodę ustanawia-
nia prawa zastawu przez podmiot, który ma miejsce zamieszkania (siedzibę) na
terytorium jednego z państw członkowskich – na rzecz podmiotu z terytorium
innego państwa członkowskiego.
Obecnie obowiązujący przepis budził te powa ne wątpliwości w praktyce
orzeczniczej sądów polskich (patrz uchwała Sądu Najwy szego z dnia
23 lutego 2005 r., sygn. akt III CZP 88/04, OSNCP 2006/1/5). Tymczasem
ośmioletni okres funkcjonowania ustawy i praktyka sądów rejestrowych uza-
sadniają tak e odrzucenie dziś obaw, które towarzyszyły autorom ustawy z
1996 r., e zbytnie otwarcie nieznanej dobrze instytucji na wszystkie podmioty
uczestniczące w obrocie spowoduje „zalanie” sądów zbyt wielką ilością wnio-
sków o wpis. Utrzymywane ograniczenia dotyczyły w gruncie rzeczy ju tylko
kilku kategorii podmiotów (głównie osób fizycznych nieprowadzących działalno-
ści gospodarczej oraz podmiotów zagranicznych niebędących instytucjami kre-
dytowymi). Dlatego te nie ma podstaw do przypuszczeń, e liczba wniosków o
wpis pod rządami proponowanych przepisów radykalnie wzrośnie. Przeciwnie,
mo na oczekiwać, e zasadnicza zmiana zakresu sądowego badania wniosków
o wpis spowoduje znaczne skrócenie okresu postępowania rejestrowego.
W obecnie obowiązującym stanie prawnym opartym na art. 2 ust. 4 nie jest
mo liwe ustanowienie przez osobę trzecią zastawu rejestrowego zabezpiecza-
jącego wierzytelność z tytułu obligacji, gdy wątpliwości praktyczne budzi wyra-
enie „organ właściwy emitenta”. Dlatego te wykreślono zwrot „uchwała wła-

2
ściwego organu emitenta”, a jednocześnie rozszerzono zakres przedmiotowy
zgodnie z innymi ustawami o papierach wartościowych.
Dalsze przepisy art. 4 ust. 2 i 3 ustawy oraz praktyka nie dopuszczają innego
rozwiązania ni zawarcie umowy z administratorem zastawu.
Proponowana zmiana jest spójna ze zmianą art. 4 ust. 3 ustawy.
Zmiana art. 3 ust. 1 ustawy wynika z konieczności zapewnienia spójności
systemu prawa i uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych, jakie powstały
w związku z brzmieniem art. 180 ustawy z dnia 15 lipca 2000 r. – Kodeks spół-
ek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, z pó n. zm.), który do powstania za-
stawu rejestrowego na udziale w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wy-
maga formy szczególnej: formy pisemnej z
podpisami notarialnie
poświadczonymi. Podobne wątpliwości budziło stosowanie przewidzianego w
art. 329 § 1 K.c. wymogu nadania daty pewnej umowie o ustanowienie zastawu
rejestrowego na prawach.
Proponowane rozwiązanie wynika z przepisu art. 2, e zastaw rejestrowy po-
wstaje dopiero z chwilą wpisu do rejestru zastawów, a umowa zastawnicza jest
składana do akt w sądzie rejestrowym.
Podobne rozwiązanie co do formy umowy zastawniczej zawarto w art. 7 ust. 1
ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych
(Dz. U. Nr 91, poz. 871 oraz z 2005 r. Nr 83, poz. 719 i Nr 183, poz. 1538).
Dotychczasowy przepis art. 3 ust. 2 pkt 4 ustawy przewidywał dwa sposoby
określenia wierzytelności zabezpieczonej zastawem: wierzytelność w określonej
wysokości oraz wierzytelność „przyszłą lub warunkową o wysokości nieustalo-
nej w chwili zawarcia umowy zastawniczej”, dla której wskazuje się „najwy szą
sumę zabezpieczenia”. Stanowiło to nawiązanie do rozró nienia hipoteki zwy-
kłej oraz hipoteki kaucyjnej. Dodatkowo obecna treść art. 3 ust. 2 pkt 4 budziła
wątpliwości interpretacyjne w świetle art. 6 i art. 40 ust. 1 pkt 4 ustawy. To
wszystko przemawia za przyjęciem jednolitego sposobu określania wierzytelno-
ści zabezpieczonej. Wpisywanie do rejestru najwy szej kwoty zabezpieczenia
umo liwi pozostałym wierzycielom realną wiedzę o zadłu eniu zastawcy.
Uchylenia art. 3 ust. 3 związane jest z rezygnacją z ograniczenia stron mie-
sięcznym terminem na zło enie wniosku o wpis zastawu do rejestru, tym bar-

3
dziej, e zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy zastaw rejestrowy powstaje dopiero w
momencie dokonania wpisu do rejestru zastawów. Wykreślenie ograniczenia
terminu na zło enie wniosku łączy się z przeniesieniem określenia kręgu osób
uprawnionych do zło enia tego wniosku do art. 39 ust. 1 do rozdziału 8 ustawy,
który reguluje tryb postępowania rejestrowego. Skoro o pierwszeństwie zastawu
rejestrowego decyduje data wpisu do rejestru – zastawnik sam jest zaintereso-
wany szybkim zło eniem wniosku, a 1-2-dniowe opó nienie powodowało od-
mowę wpisu. Proponowana zmiana stanowi usunięcie jednego z ograniczeń
szerszego stosowania instytucji rejestru zastawów.
Proponowana zmiana art. 4 wynika z faktu wykreślenia ograniczenia podmio-
towego w art. 1 ust. 1, gdy nieaktualny stał się zwrot o „wierzycielach, z któ-
rych przynajmniej jeden jest uprawniony do zabezpieczenia swoich wierzytelno-
ści zastawem rejestrowym”. Wyznaczenie administratora zastawu wydaje się
równie konieczne, je eli kredyt udzielony przez jeden podmiot stał się kredy-
tem wspólnym wskutek przelewu części wierzytelności. Potrzeby obrotu ban-
kowego przemawiają za tym, aby taką mo liwość dopuścić. Dodatkowo, insty-
tucja administratora zastawu okazuje się być przydatna w przypadku
restrukturyzacji zobowiązań w postępowaniu układowym. Je eli układ z wierzy-
cielami ma polegać na zabezpieczeniu ich wierzytelności zastawem rejestro-
wym na majątku upadłego, to celowym jest u ycie w tej sytuacji administratora
i ustanowienie jednego zastawu na zabezpieczenie wszystkich wierzytelności
objętych układem. W innym wypadku nale ałoby ustanowić tyle zastawów, ilu
jest wierzycieli. Konieczność umownego porozumienia się wierzycieli wybiera-
jących administratora zastawu wspiera prawdopodobieństwo powodzenia ukła-
du. Nie są te znane przypadki nadu ycia tej instytucji przez wierzycieli, po-
krzywdzenia dłu nika itp.
Skreślenie dotychczasowej treści art. 6 jest konsekwencją ujednolicenia opi-
su wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym w art. 3 ust. 2 pkt 4. W
sytuacji, gdy zasadą jest zabezpieczanie wierzytelności do wysokości najwy -
szej sumy zabezpieczenia, utrzymywanie obecnego art. 6 pozostawałoby w
sprzeczności z innymi przepisami ustawy.

4
Zmian art. 7 ust. 1 jest związana brzmieniem z ustawy z dnia 18 września 2001
r. – Kodeks morski (Dz. U. Nr 138, poz. 1545, z pó n. zm.), w której rejestr
okrętowy obejmuje nie tylko statki morskie, ale i statki w budowie (art. 23 § 4,
art. 25 K.m.). Części składające się na statek w budowie mogą jednak stanowić
przedmiot zastawu rejestrowego, jako zbiór rzeczy ruchomych stanowiący ca-
łość gospodarczą.
W odniesieniu do rzeczy lub praw przyszłych spotykamy liczne wątpliwości
i rozbie ną praktykę co do pojęcia „zbioru rzeczy ruchomych i praw, które zo-
staną dopiero nabyte w przyszłości”. Obecnie proponowany art. 7 ust. 3 precy-
zuje zakres przedmiotowy tego zbioru, co jest zgodne z ogólną zasadą mo li-
wości objęcia zastawem rejestrowym rzeczy i praw przyszłych z chwilą ich
objęcia przez zastawcę.
Proponowana zmiana art. 9, która łączy się ze zmianą art. 7 ust. 1 ustawy,
ma na celu usunięcie rozbie ności praktyki odnośnie do składników „statków
w budowie”, takich jak np. silnik, które stały się elementem statku wpisanego do
rejestru okrętowego (patrz uwagi do zmiany art. 7 ust. 1), oraz gdy przedmiotem
zastawu jest rzecz ruchoma wchodząca w skład zbioru rzeczy ruchomych, ob-
cią ona zastawem rejestrowym, która stała się następnie częścią składową nie-
ruchomości.
Wprowadzone poprawki art. 14 ust. 3 mają charakter redakcyjny polegający
na zastąpieniu zwrotu „przedmiotu obcią onego zastawem rejestrowym” zwro-
tem „przedmiotu zastawu rejestrowego”, który występuje w innych miejscach
ustawy.
Proponowana zmiana treści art. 17 ust. 1 i 2 oraz wykreślenia ust. 3 wynika
z wykreślenia ograniczenia kręgu podmiotów uprawnionych do ustanowienia
zastawu z art. 1 ust. 1 ustawy. W art. 17 ust. 1 wykreślono część zdania, w któ-
rym nawiązywano do przeniesienia wierzytelności „na inny podmiot uprawnio-
ny”. Zrezygnowano z dotychczasowej treści ust. 2, który dotyczył przeniesienia
wierzytelności na osobę nieuprawnioną, a ta zmiana wymagała wykreślenia ust.
3, który określał skutki naruszenia zakazu z ust. 2. Nowa treść ust. 2 (przenie-
sienie zastawu wskutek przeniesienia wierzytelności dotychczasowego admini-
stratora) stanowi konsekwencję zmian art. 4 ustawy.

5