Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

UZASADNIENIE



Ponad roczny okres obowiązywania przepisów o postępowaniu
przyspieszonym pozwolił na zebranie doświadczeń i obserwacji umożliwiających
dokonanie korekty regulacji. Potrzeba takiej korekty wynika przede wszystkim z
faktu, że możliwości, jakie zawiera w sobie postępowanie przyspieszone nie są
należycie wykorzystywane. Przyczyną tego stanu rzeczy jest przede wszystkim
niedostateczne zaangażowanie organów prowadzących to postępowanie, a w
szczególności policji.
Dane liczbowe za okres od dnia wejścia w życie przepisów ustawy o
postępowaniu przyspieszonym, to jest od dnia 12 marca 2007 r., do końca grudnia
2007 r. wskazują, iż ustawowe przesłanki trybu przyspieszonego zostały zakreślone
prawidłowo. wiadczy o tym choćby śladowa liczba spraw, w których zapadły
wyroki uniewinniające (na 38.255 osób oskarżonych w trybie przyspieszonym, 20
zostało uniewinnionych łącznie w I i II instancji) lub umarzające postępowanie (w
32 sprawach) , a także liczba spraw, w których wyroki uchylono w wyniku kontroli
instancyjnej (na 3311 apelacji uchylono do ponownego rozpoznania jedynie 84
wyroki).
We wskazanym okresie wniesiono łącznie 37.522 wnioski o rozpoznanie
sprawy w trybie przyspieszonym. Podkreślić jednak należy, iż aktywność policji w
różnych regionach kraju jest bardzo zróżnicowana. Dla przykładu, na obszarze
właściwości Sądu Okręgowego w Warszawie, średnio wnoszono 4,4 wniosków
miesięcznie na 100.000 mieszkańców, podczas gdy na obszarze właściwości Sądu
Okręgowego w Jeleniej Górze – 32,3 wniosków miesięcznie na 100.000
mieszkańców. Już tylko to porównanie dowodzi, że gdyby policja właściwe

5
wykorzystywała możliwości tkwiące w regulacji o trybie przyspieszonym, liczba
spraw rozpoznawanych w tym trybie mogłaby być kilkakrotnie większa.
Podobna obserwacja dotyczy struktury spraw, gdy chodzi o ich kwalifikację
prawną. Fakt, iż największa liczba skazań (30.517) dotyczyła kwalifikacji z art.
178a oraz 178a w zb. z 244 Kodeksu karnego jest zjawiskiem pozytywnym, które
przełożyło się na znaczny spadek tych przestępstw (o ponad 20% w porównaniu do
analogicznego okresu w poprzednim roku). Natomiast okoliczność, że tylko 7.142
osoby skazano w trybie przyspieszonym za inne przestępstwa jest wynikiem
oportunizmu organów ścigania. Nie ma żadnych przeszkód prawnych ani
faktycznych, by liczba tych spraw była wielokrotnie większa i żeby postępowanie
przyspieszone realizowało swoje funkcje w zakresie szybkiej i skutecznej walki z
przestępczością średnią i drobną w takim samym stopniu, jak realizuje je w innych
krajach europejskich, w tym m.in. w Anglii, Francji, Niemczech i Hiszpanii.
O tym, że realizacja zadań trybu przyspieszonego zależy od właściwej
mobilizacji organów ścigania świadczy także fakt załamania się funkcjonowania
tego trybu po zmianie rządu. Liczba wniosków wniesionych w grudniu w skali
całego kraju to 1.585, podczas gdy w poprzednich miesiącach liczba ta wahała się
od ponad 3.000 do blisko 6.000 miesięcznie.
Mając na uwadze powyższe nieodzowne jest przekonstruowanie przepisów o
postępowaniu przyspieszonym w taki sposób, aby jego wszczęcie miało charakter
względnie obligatoryjny w przypadku spełnienia przesłanek ustawowych
dopuszczalności tego trybu.

Zadanie to realizują zmiany w przepisach art. 517b §1 i §4 Kpk. Zgodnie z
ich treścią postępowanie przyspieszone w stosunku do osób ujętych na gorącym
uczynku popełnienia przestępstwa objętego katalogiem spraw rozpoznawanych w
trybie przyspieszonym lub bezpośrednio potem, będzie musiało być prowadzone w

6
trybie przyspieszonym, chyba że zajdą szczególne okoliczności uniemożliwiające
sporządzenie wniosku o rozpoznanie sprawy w tym trybie.


Dalsze korekty uwzględniają przede wszystkim głosy praktyków w zakresie
możliwości zwiększenia efektywności postępowania przyspieszonego.
I tak należało zrezygnować z instytucji obligatoryjnej obrony. Przesłanki
wprowadzenia instytucji obrony obligatoryjnej do postępowania przyspieszonego
związane były z zapewnieniem ponadstandardowych gwarancji procesowych
osobie podlegającej takiej procedurze. Przypomnieć trzeba, jak silnie
skoncentrowany był atak liberalnej doktryny prawnej na projektowaną ustawę.
Przy tym podnoszono głównie, iż tryb ten będzie naruszał prawo do obrony
oskarżonego.
Po niemal rocznej praktyce funkcjonowania postępowania przyspieszonego
w systemie prawnym, w środowiskach związanych z wymiarem sprawiedliwości,
wśród sędziów i prokuratorów pojawiły się opinie, które skłoniły do ponownego
rozważenia, czy obowiązek posiadania obrońcy z powodu stosowania określonego
trybu procesowego nie jest nadmierną ingerencją w swobodę dokonywania
wyboru przez osobę stanowiącą podmiot postępowania.
Warto przytoczyć, iż z badań aktowych wynikają liczne przypadki, w
których sami oskarżeni oświadczali, iż nie chcą korzystać z pomocy obrońcy, gdyż
przyznają się do winy i nie chcą ponosić zbędnych kosztów.
Przypomnieć bowiem należy, że w postępowaniu przyspieszonym stosuje się
ogólne zasady orzekania o kosztach. Generalną zasadą związaną z wydatkami
wchodzącymi w skład kosztów procesu jest ich wykładanie, jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej, przez Skarb Państwa. Ma to charakter tymczasowy, gdyż o tym,
kto ostatecznie poniesie koszty procesu, a więc i wydatki, rozstrzygnięte zostaje w
orzeczeniu kończącym postępowanie karne w sprawie. W przeciwieństwie do

7
„wykładania kosztów”, „ponoszenie kosztów” ma charakter definitywny –
rozstrzyga o tym, kogo w istocie obciążają koszty procesu. W tym ostatnim
zakresie kodeks ustanawia zasadę uzależniającą ponoszenie kosztów procesu od
wyniku postępowania. (vide: Komentarz do Kodeksu postępowania karnego w: J.
Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Tom II, Zakamycze, 2006).
Tylko wyjątkowo więc Skarb Państwa pozostaje obciążony kosztami
procesu, tj. w przypadku uniewinnienia oskarżonego lub przyznania tzw. prawa
ubogich (art. 78 § 1 kpk). W odniesieniu zaś do należności obciążających
skazanego wskazać należy, że znaczna część zasądzonych z tytułu kosztów
sądowych kwot, obejmujących również należności z tytułu wynagrodzenia
wyznaczonego przez sąd adwokata za udzieloną oskarżonemu pomoc prawną, jest
przez skazanych regulowana lub skutecznie od nich egzekwowana. Dla przykładu,
w pierwszym kwartale 2007 r. należności z tytułu kosztów sądowych zasądzonych
od oskarżonych w sprawach karnych uiściło (dobrowolnie lub w drodze egzekucji)
blisko 70 % skazanych.
Zasadnie można ponadto oczekiwać, że w wypadku kosztów sądowych
zasądzonych w postępowaniu przyspieszonym zarówno odsetek skazanych
uiszczających należności z tego tytułu, jak i odsetek łącznej wartości należności
uiszczonych w stosunku do zasądzonych będzie wyższy od przeciętnej. W
sprawach tych, z zasady krótkich i nieskomplikowanych, wysokość zasądzonych
kosztów zwykle nie jest znaczna, co przesądza o dużym prawdopodobieństwie
dobrowolnego ich uiszczenia przez skazanego lub skutecznego ściągnięcia w
drodze egzekucji. Z doświadczeń wynika zaś, że na dane statystyczne o ogólnym
stopniu ściągalności należności sądowych w sprawach karnych istotny wpływ
wywierają sprawy, w których organy postępowania wykonawczego mają
szczególnie duże trudności ze ściągnięciem zasądzonych kosztów – a są sprawy
karne największego kalibru, zazwyczaj mające charakter spraw długotrwałych i

8
bardzo obszernych dowodowo, w których koszty sądowe zostały zasądzone w
wysokiej lub bardzo wysokiej wysokości, a sprawcy skazani na wieloletnie kary
pozbawienia wolności.
Przypomnieć wypada, że przyznanie tzw. prawa ubogich przewidziane jest
w procedurze karnej niezależnie od trybu postępowania. Niezasadny jest zatem
argument o wyższych kosztach obrony oskarżonego w postępowaniu
przyspieszonym, bowiem gdyby sprawa tego samego oskarżonego rozpatrywana
była w postępowaniu zwyczajnym, oskarżonemu należałoby przyznać prawo do
posiadania obrońcy w związku z jego udokumentowaną złą sytuacją materialną.
Dlatego też propozycja odstąpienia od obligatoryjnej obrony w postępowaniu
przyspieszonym nie opiera się głównie na dążeniu do obniżenia kosztów tego
postępowania, gdyż wbrew twierdzeniom jego przeciwników, jest to najtańsze
postępowania karne – tak z uwagi na swoją krótkotrwałość, jak i na fakt, iż jest to
jedyne postępowanie, które „odcina” koszty postępowania przygotowawczego.
Natomiast nie ma racjonalnych powodów, aby dalej utrzymywać przymus obrony
dla osób, które sobie tego nie życzą. Wystarczający jest standard, zgodnie z którym
w każdym przypadku, podejrzany będzie miał zagwarantowane prawo do
skorzystania z pomocy obrońcy. Zasada ta zrealizowana zostanie poprzez
uchylenie przepisu art. 517i § 1 Kpk, zmianę § 2 oraz 3 tego artykułu oraz dodanie
przepisu art. 517b § 3a i 4a Kpk.

Zmianą, która ma usprawnić postępowanie jest możliwość rezygnacji z
przesłuchania osoby zatrzymanej w charakterze podejrzanego, przez prokuratora, w
sytuacji, gdy była już ona przesłuchana przez funkcjonariusza policji.
Uzupełnieniem tej zmiany, podkreślającym niezależność prokuratora w
podejmowaniu decyzji i zapewniającym większą skuteczność procedowania w tym

9