Zarząd kadłubowy: uchwała SN

Przeczytaj także: Zarząd spółki: prokura a pełnomocnictwo

Zagadnienie prawne przedstawione do rozpoznania SN powstało na tle stanu faktycznego, w którym w pewnym momencie istnienia fundacji, liczba członków jej zarządu uległa zmianie w taki sposób, że ostateczny skład tego organu był mniejszy, niż przewidziano w statucie fundacji. Należy przy tym zaznaczyć, że zgodnie z ustawą regulującą działalność fundacji, skład i organizację zarządu powinien określać właśnie statut fundacji. Sama ustawa nie reguluje tej materii, co jednocześnie oznacza, że nie ustala ona żadnej minimalnej liczby członków, którą powinien liczyć zarząd.

W opisanym przypadku powstała wątpliwość, czy w sytuacji braku ustawowych obostrzeń, co do składu zarządu fundacji, zarząd powołany w liczbie członków mniejszej, niż wynika to ze statutu, jest nadal zarządem istniejącym. Ustalenie tej kwestii było konieczne w świetle obowiązującego art. 42 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej „kc”). Zgodnie z tą regulacją, jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z powodu braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora.

Analizę przedstawionego zagadnienia prawnego SN rozpoczął od rozstrzygnięcia, co należy rozumieć pod pojęciem zarządu kadłubowego fundacji. W tym zakresie SN odniósł się do przepisów regulujących tworzenie i działalność innych osób prawnych, które również nie określają minimalnej ani sztywnej liczby członków zarządu, jednocześnie przekazując tę kwestię do uregulowania w statucie. Mowa tu o przepisach dotyczących handlowych spółek kapitałowych i spółdzielni. Na tle tych unormowań SN stwierdził, że zarządem kadłubowym jest zarząd składający się z mniejszej liczby członków niż liczba minimalna albo sztywna określona w statucie.

Celem ustalenia, czy zarząd kadłubowy jest zarządem istniejącym, SN odwołał się do obowiązującej wykładni przepisów, które, odmiennie niż regulacje omówione powyżej, wprost określają minimalną liczbę członków poszczególnych organów danej osoby prawnej. Chodzi tu o przepisy regulujące tworzenie i skład rad nadzorczych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek akcyjnych oraz spółdzielni, które stanowią, że rada ta musi liczyć co najmniej trzech członków, a w spółce publicznej – co najmniej pięciu członków. Należy zauważyć, że wobec wprowadzenia ustawowego obostrzenia tylko w zakresie minimalnego składu tych organów, nie ma żadnych przeszkód, by w statutach tych osób prawnych przewidziano większe składy organów. Na tle takiego stanu faktycznego SN wydawał już orzeczenia, w których przesądził, że organ w składzie mniejszym od przewidzianego w statucie, w dalszym ciągu posiada uprawnienia tego organu. Dodatkowo SN wskazywał, że dopiero powołanie w skład rady nadzorczej mniej niż trzech członków, sprawi, że organ ten nie będzie mógł skutecznie działać i podejmować uchwał. SN podkreślał przy tym, że rada nadzorcza licząca mniej członków niż przewiduje statut, nie traci przymiotu organu i nie ma podstaw, by traktować ją, jako organ nieistniejący. Na tej podstawie uznano, że rada taka nadal istnieje, a jedynie skuteczność jej działania może być ograniczona ze względu na postanowienia statutu określające warunki i sposób podejmowania uchwał przez ten organ.

Podzielając powyższy pogląd, SN odniósł go w Uchwale również do zarządu fundacji, stwierdzając, że zarząd kadłubowy fundacji jest bez wątpienia organem istniejącym. Jednocześnie SN zaznaczył, że z punktu widzenia art. 42 § 1 kc istotna jest nie tyle okoliczność nieistnienia organu, ile niemożliwość prowadzenia przez osobę prawną swoich spraw w sytuacji, gdy nie ma powołanych do tego organów. SN wyjaśnił przy tym, że brak organu w rozumieniu ww. przepisu nie oznacza tylko nieistnienia tego organu, ale także sytuacje, w których organ wprawdzie formalnie istnieje, ale nie może skutecznie działać za osobę prawną. W tym zakresie SN wskazał, że kierowanie działalnością czy prowadzenie spraw osoby prawnej obejmuje m.in. podejmowanie uchwał. W sytuacji, zatem, gdy pomimo zmniejszonego składu organu, organ ten może ciągle reprezentować osobę prawną, ale nie jest przy tym w stanie skutecznie podejmować uchwał, uzasadnione będzie ustanowienie dla takiej osoby prawnej kuratora.

Podsumowując, SN wskazał w Uchwale, że organ osoby prawnej o składzie mniejszym niż określony w statucie tej osoby, w sytuacji, gdy ustawa regulująca działalność tej osoby prawnej nie precyzuje, jaka powinna być minimalna lub sztywna liczba członków tego organu, jest nadal organem istniejącym. Jednocześnie SN zauważył, że powołanie kuratora dla osoby prawnej działającej przez taki organ, będzie uzasadnione dopiero wtedy, gdy organ ten nie będzie w stanie skutecznie działać za osobę prawną. Taka konieczność zajdzie m.in. w sytuacji, gdy zarząd osoby prawnej, z uwagi na pomniejszony skład, nie będzie mógł skutecznie podejmować uchwał.