Spółki osobowe - stosunki majątkowe

Przeczytaj także: Odpowiedzialność wspólników w spółce z o.o.

Pewne wątpliwości budzi wysokość udziału kapitałowego w trakcie trwania spółki i jej ewentualna zmiana. Sytuacje, w których udział ulega zmniejszeniu wymienia W. Pyzioł, który stwierdza, że zmniejszenie udziału poprzez zwrot wkładu ma charakter tymczasowy, bowiem wspólnik nadal ma obowiązek jego uzupełnienia. Poza tym, udział może, wg art. 52 § 2 k.s.h., ulec zmniejszeniu wskutek poniesionej przez spółkę straty, którą autor określa jak „kwalifikowaną, tzn. taką, która polega na tym, iż wartość majątku spółki stała się mniejsza niż globalna wartość wkładów wniesionych do spółki przez wszystkich wspólników” .

Niektórzy autorzy uznają, że udział wspólnika ulega zwiększeniu o niepodzielony zysk należny wspólnikom. Brak jest jednak regulacji odnoszącej się do tej kwestii, w związku z czym należy uznać, iż zysk niepodzielony nie zwiększa udziału kapitałowego. Po zakończeniu roku obrotowego podejmowana jest uchwała dotycząca przeznaczenia wypracowanego zysku, który jest wypłacany wspólnikom lub zwiększa majątek spółki, jako pasywa w pozycji „zysk/strata z lat ubiegłych”. Nie wpływa on natomiast na wartość udziałów kapitałowych. W przeciwnym razie wspólnik miałby trudności z uzyskaniem należnego mu zysku w przyszłości, ponieważ zmniejszenie udziału kapitałowego wymaga zgody pozostałych wspólników. Przysługujący wspólnikowi, a niepobrany zysk pozostaje wierzytelnością jaką ten ostatni ma wobec spółki, i którą może zrealizować w przyszłości. Wspólnicy mogą oczywiście ustalić odmienne zasady kształtowania wysokości udziału kapitałowego, ze względu na dyspozytywność jego ustawowej regulacji. Możliwe jest w zasadzie całkowite pominięcie tej konstrukcji w handlowej spółce osobowej. Wspólnicy mogą też przyjąć inny niż w art. 65 k.s.h. sposób rozliczeń między nimi, a spółką w razie wystąpienia ze spółki, jako że udział kapitałowy wykorzystywany jest do takich rozliczeń.

UDZIAŁ W ZYSKU I STRATACH SPÓŁKI

Każdy wspólnik ma prawo żądać podziału i wypłacenia na swoją rzecz zysku, który został osiągnięty przez spółkę w danym roku obrotowym. Niedopuszczalnym jest umieszczanie w umowie spółki postanowienia, które wykluczałoby to prawo wspólników lub przeznaczałoby zysk na inne cele, z pominięciem jego podziału. Stanowiłoby to naruszenie natury spółki osobowej, jako że celem jej istnienia jest działalność zarobkowa.

Wspólnicy mogą ustalić w umowie lub statucie wysokość wypłacanych zysków; w razie braku uregulowania tej kwestii przyjmuje się, że udział w zyskach i stratach następuje w równych częściach bez względu na rodzaj i wartość wniesionego wkładu. Zasadniczo, wspólnik uczestniczy w stratach w takim samym stosunku, jak uczestniczy w zysku. Można jednak ustalić różne wymiary partycypacji w stratach i zyskach, zwłaszcza w sytuacji zwolnienia wspólnika z obowiązku udziału w stratach. Zgodnie z art. 51 § 3 umowa spółki może bowiem zrzucić ze wspólnika ten obowiązek. Zwolnienie nie może jednak dotyczyć wszystkich wspólników, ponieważ przynajmniej jeden z nich musi być zobowiązany do pokrywania strat. Zwolnienie od udziału w stratach spółki, pozostaje bez wpływu na odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki wobec osób trzecich (art. 22 § 2 k.s.h.).

Stosownie do art. 52 § 2, zysk spółki przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału kapitałowego wspólnika, który został uszczuplony w wyniku poniesionej przez spółkę stratę. Uzupełnienie następuje do wysokości rzeczywiście wniesionego wcześniej wkładu.

Dopuszczalnym jest wypłacenie na rzecz wspólników zaliczek na poczet zysku. Z porównania regulacji spółek osobowych z przepisami o spółkach kapitałowych wynika duża swoboda wspólników spółek osobowych w kształtowaniu takich zaliczek. W przeciwieństwie do art. 195 i 349 k.s.h., żaden z przepisów o spółce osobowej nie uzależnia wypłaty zaliczek od uregulowania tej kwestii w umowie lub statucie spółki ani od wykazania przez spółkę zysku w danym roku. Brak też ograniczeń co do wysokości zaliczki czy częstotliwości jej wypłacania w ciągu roku obrotowego, jak ma te miejsce we wspomnianych przepisach o spółkach kapitałowych.

Nie jest wymagane podjęcie uchwały przez wspólników w celu wypłacenia zysku na rzecz wspólników. Wspólnik może realizować swoje roszczenie wobec spółki, wraz z zakończeniem roku obrotowego. Nie ma też obowiązku aby to czynić, stąd wystąpienie z żądaniem wypłaty zysku przez jednego wspólnika, nie powoduje konieczności jego wypłaty na rzecz pozostałych, którzy nie zdecydowali się domagać wypłaty swoich należności.

Termin, w jakim spółka powinna spełnić swoje świadczenie na rzecz wspólnika, jest uzależniony od podlegania przez spółkę przepisom ustawy o rachunkowości. Nakłada ona na spółki obowiązek zatwierdzenia sprawozdania finansowego nie później niż w ciągu 6 miesięcy od końca roku obrotowego, w związku z czym spółka powinna wypłacić należny wspólnikowi zysk w ciągu tego okresu. W przypadku spółek, które nie prowadzą ksiąg rachunkowych, termin ten powinien odpowiadać okresowi potrzebnemu spółce do dokonania rozliczeń przychodów i kosztów i podziału osiągniętego zysku.

PRAWO WSPÓLNIKÓW DO ODSETEK KAPITAŁOWYCH

Według treści art. 53 k.s.h. wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5 % od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę. Podstawą naliczania odsetek jest udział kapitałowy odpowiadający rzeczywiście wniesionemu wkładowi. Względnie obowiązujący charakter art. 50 i 53 k.s.h. pozwala na ustalenie w umowie spółki innej podstawy, czy też odmiennej wysokości odsetek. Można też w ogóle zrezygnować z instytucji odsetek kapitałowych. Jeśli chodzi o stosunek odsetek do prawa do zysku to należy uznać, że są to roszczenia niezależne- zgłoszenie jednego z nich nie wyklucza możliwości zgłoszenia drugiego. Interpretacja przepisów o udziale kapitałowym nie pozwala na przyjęcie, iż wypłata odsetek powoduje zmniejszenie udziału. Musiałoby to bowiem wynikać wprost z obowiązujących przepisów, jak to ma miejsce w wypadku straty (art. 52 § 2 k.s.h.). W modelowej sytuacji wypłacone odsetki obciążają koszty działalności spółki, pomniejszając tym samym sumę wygenerowanego przez spółkę, podzielnego między wspólnikami zysku (lub powiększając stratę) i stanowiąc osobny zysk każdego z nich.

Językowa wykładnia art. 52 § 2 i art. 53 k.s.h. wskazuje, iż poniesiona przez spółkę strata, w wyniku której udział kapitałowy wspólnika uległ zmniejszeniu, wpływa na określenie wartości podstawy obliczenia odsetek. Odsetki należy zatem naliczać na podstawie aktualnej wysokości udziału kapitałowego.