Przymusowy wykup akcji w spółce akcyjnej

Przeczytaj także: Przymusowy wykup akcji drobnych akcjonariuszy

Dla skuteczności wykupienia akcji konieczne jest, by:

• akcjonariat większościowy był reprezentowany przez nie mniej niż 95 proc. kapitału zakładowego,
• każdy akcjonariuszy większościowy reprezentował co najmniej 5 proc. kapitału zakładowego,
• akcjonariuszy większościowych było nie więcej niż 5.

Wskazując na powyższe należy uznać, że kodeks spółek handlowych w sposób bardzo precyzyjny określa kryteria, od których uzależniona jest możliwość usunięcia ze spółki akcyjnej akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 5 proc. kapitału zakładowego. Dla skuteczności wykupienia akcji mniejszościowych konieczne jest podjęcie przez akcjonariuszy większościowych uchwały o wykupie. Uchwała taka powinna określać akcje podlegające wykupowi, akcjonariuszy zobowiązanych do wykupu oraz stosunek, w jakim każdy z akcjonariuszy większościowych nabywa akcje akcjonariuszy mniejszościowych. Warto wskazać, że chociaż plan podziału akcji w sposób wyraźny określa w uchwale, w jakiej części wykupywane akcję będą przypadały akcjonariuszom większościowym, to i tak każdy z akcjonariuszy większościowych odpowiada solidarnie wobec spółki za spłacenie całej ceny wykupu.

Do przymusowego wykupy akcji ma zastosowanie art. 416 § 2 k.s.h., który stanowi, iż każda akcja ma jeden głos (bez przywilejów lub ograniczeń). Uchwała w przedmiocie przymusowego wykupu akcji powinna być powzięta w drodze jawnego i imiennego głosowania oraz ogłoszona w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (art. 416 § 3 k.s.h.).

W przypadku dopełnienia powyższej procedury akcjonariusze mniejszościowi zobowiązani są w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia uchwały, złożyć w spółce dokumenty akcji lub dowody ich złożenia do rozporządzenia spółki. Jeżeli akcjonariusz nie złoży dokumentu akcji w terminie, zarząd unieważnia go w trybie art. 358, a nabywcy wydaje nowy dokument akcji pod tym samym numerem emisyjnym.

Akcje wykupywane są po cenie ustalonej w tym celu przez biegłego rewidenta. Cena ta może być kwestionowana zarówno przez akcjonariuszy dokonujących wykupu, jaki i tych których akcje podlegają wykupowi. W przypadku rozbieżności zdań między akcjonariuszami a biegłym rewidentem w przedmiocie ostatecznej ceny wykupowanych akcji rozstrzyga sąd rejestrowy.

Należy wskazać, że instytucja przewidziana w art. 418 kodeksu spółek handlowych zwana potocznie instytucją „wyciskania akcjonariatu mniejszościowego” istnieje w polskim porządku prawnym stosunkowo niedługo. Instytucja przymusowego wykupienia akcjonariatu zaczęła obowiązywać wraz z wejściem w życie kodeksu spółek handlowych z dnia 15 września 2000 roku. Od początku swego istnienia instytucja ta wzbudzała wiele kontrowersji zarówno w piśmiennictwie, jaki i praktyce orzeczniczej.

Kontrowersje te dotyczyły przede wszystkim dwóch aspektów tj. relacji art. 418 k.s.h. do zagwarantowanego przez Konstytucję prawa własności oraz jego zgodności z naturą spółki akcyjnej. Kontrowersje te były z założenia nieuniknione bowiem u podłoża wprowadzenia art. 418 k.s.h do polskiego porządku prawnego legła konieczność pogodzenia dwóch zasadniczych interesów, a mianowicie pogodzenie mechanizmów zapewniających sprawne funkcjonowania spółki akcyjnej z prawem własności akcjonariuszy, którego „moc” sama w sobie nie powinna być zależna od wielkości kapitału reprezentowanego przez akcjonariuszy.

Należy jednak zauważyć, że to akcjonariusze większościowi ponoszą największe ryzyko związane z funkcjonowaniem spółki, ponieważ to ich kapitał jest najbardziej narażony na straty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Tymczasem akcjonariusze mniejszościowi chociaż nie mają wielkiej siły decyzyjnej na walnym zgromadzeniu, to jednak korzystając z przysługujących im na gruncie kodeksu spółek handlowych instytucji mogą przez swoje złośliwe działania narazić spółkę na straty. Do takich działań akcjonariuszy mniejszościowych należy w szczególności zaliczyć nieustanne zaskarżanie uchwał oraz egzekwowanie prawa do informacji, co może skutecznie zakłócać płynne działanie spółki w obrocie prawnym i narazić ją na utratę zaufania ze strony potencjalnych inwestorów.

Mając na względzie powyższe, instytucję przymusowego wykupu z art. 418 k.s.h. należy uznać za korzystną, w szczególności w tych przypadkach, w których akcjonariusze mniejszościowi spółek akcyjnych wykazują brak zainteresowania wynikami gospodarczymi spółki. Należy ponadto wskazać, że instytucja dotycząca przymusowego wykupu akcjonariatu mniejszościowego jest standardowym i szeroko stosowanym rozwiązaniem w ustawodawstwie państw europejskich, a zatem jej zastosowanie w polskim porządku prawnym jest także uzasadnione tendencjami związanymi z ujednoliceniem porządków prawnych państw Unii Europejskiej.