Rządowy projekt ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego

polskiego konsula, a także w przypadku języków rzadkich, tłumaczenia pośrednie
(dwustopniowe), dokonywane z języka sporządzenia aktu na język powszechnie znany,
a następnie przez polskiego konsula na język polski. Ponadto w razie braku tłumacza
przysięgłego języka danego państwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zakłada
się dopuszczenie złożenia tłumaczenia dokonanego przez konsula lub uprawnionego
pracownika przedstawicielstwa dyplomatycznego państwa obcego na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Niezależnie od powyższego, dla zachowania zgodności
z prawem wspólnotowym, przewidziano uznawanie tłumaczeń wykonanych przez
tłumaczy przysięgłych uprawnionych w którymkolwiek z państw członkowskich UE
i Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Pozostawiając jako zasadę obowiązek zapewnienia przez kierownika urzędu stanu
cywilnego udziału biegłych i tłumaczy przy rejestracji zdarzeń losowych, tj. urodzeń
i zgonów, została usankcjonowana prawnie dotychczasowa praktyka zabezpieczania
przez osoby zamierzające zawrzeć związek małżeński uczestnictwa tych podmiotów
w procedurze zawarcia małżeństwa. Projekt ustawy normuje dodatkowo (w sposób
finansowo korzystny dla organów gmin) dotychczasową praktykę zabezpieczania
udziału biegłego lub tłumacza przez osoby składające oświadczenia lub przez
nupturientów w procedurze związanej z zawarciem małżeństwa, nie nakładając żadnych
nowych zadań na kierowników urzędu stanu cywilnego w tym zakresie (art. 32 ust. 2
projektu ustawy). Rozwiąże to problemy kierowników urzędu stanu cywilnego
związane z koniecznością zapewnienia udziału biegłego, czy tłumacza podczas
przyjmowania oświadczeń przewidzianych w ustawie, np. o uznaniu ojcostwa.
Jednocześnie kierownik urzędu stanu cywilnego zostanie wyposażony w prawo
dokonania czynności bez udziału biegłego lub tłumacza, o ile będzie on potrafił
samodzielnie się porozumieć z osobami uczestniczącymi w czynności, np.
w wystarczającym stopniu będzie władał językiem obcym. Przeniesienie obowiązku
zapewnienia tłumaczy i biegłych przy rejestracji zdarzeń losowych na osoby
dokonujące zgłoszeń mogłoby doprowadzić do trudności z rejestracją tych zdarzeń.
W procedurze rejestracji urodzenia skutkowałoby obowiązkiem kierownika urzędu
stanu cywilnego zarejestrowania zdarzenia z urzędu i koniecznością nadania dziecku
imienia z urzędu, a w procedurze rejestracji zgonu niemożnością sporządzenia aktu

17







zgonu. Nałożenie przez państwo ustawowego obowiązku, jakim jest rejestracja
urodzenia i zgonu, przy dodatkowych obciążeniach osób, na które ten obowiązek
nałożono, mogłoby spotkać się z zarzutem niekonstytucyjności. Ponadto podstawą do
przyjęcia zgłoszenia urodzenia lub zgonu są odpowiednio karta urodzenia, karta zgonu,
dokumenty, które zawierają dane wymagane do sporządzenia aktu stanu cywilnego.
Przy zgłoszeniu urodzenia dodatkową informacją uzyskiwaną od osoby zgłaszającej
urodzenie jest, co do zasady, informacja o wyborze rodziców odnośnie imienia (imion)
dla dziecka.
W rozdziale tym znalazło się również upoważnienie dla ministra właściwego do spraw
wewnętrznych do określenia w drodze rozporządzenia wzorów dokumentów z zakresu
rejestracji stanu cywilnego, przy założeniu, że odpisy aktów stanu cywilnego,
zaświadczenia o stanie cywilnym oraz zaświadczenia o zamieszczonych lub
niezamieszczonych w rejestrze stanu cywilnego danych dotyczących wskazanej osoby
będą mogły być wydawane w dwóch postaciach, tj. elektronicznej i papierowej (art. 33
projektu ustawy).
Jednocześnie w celu zapewnienia wysokiego poziomu
bezpieczeństwa istotnych z punktu widzenia rejestracji stanu cywilnego
i bezpieczeństwa obrotu prawnego dokumentów źródłowych, jakimi są odpisy aktów
stanu cywilnego, zaświadczenia o stanie cywilnym oraz zaświadczenia stwierdzające,
że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć małżeństwo, projektodawca zdecydował,
że minister właściwy do spraw wewnętrznych zapewni kierownikom urzędów stanu
cywilnego zabezpieczone blankiety niezbędne do wydawania tych dokumentów (art. 34
projektu ustawy), a budżet państwa pokryje koszty ich produkcji. Dzisiejsze odpisy
aktów stanu cywilnego należą do grupy najsłabiej zabezpieczonych dokumentów,
nieadekwatnie do swojej rangi. Zamawiane przez jednostki samorządu terytorialnego,
we własnym zakresie w różnych drukarniach, blankiety nie dość, że nierzadko są
drukowane najprostszą techniką drukarską na zwykłym papierze bez większych
zabezpieczeń, to zawierają szereg różnic uniemożliwiających ekspertom zajmującym
się badaniem dokumentów ich identyfikację już na poziomie analizy samych
blankietów. Różnią się one często kolorystyką nadruku tła, topografią
(rozmieszczeniem) nadruków, jakością nadruków, jakością i rozmieszczeniem znaku
wodnego. Wszystko to powoduje, że oryginalne dokumenty w obrocie prawnym

18







zdecydowanie różnią się od siebie. Wprowadzenie zaproponowanego w projekcie
ustawy rozwiązania pozwoli na zakończenie obecnej dowolności zamawiania,
wykonania i wydawania dokumentów tak istotnych dla bezpieczeństwa państwa
i zwykłych obywateli. Pozostałe dokumenty z zakresu rejestracji stanu cywilnego będą
drukowane z systemu na zwykłym papierze.
Rozdział 4. Zmiany w aktach stanu cywilnego
Projekt zachowuje obecną zasadę trwałości aktu stanu cywilnego, zgodnie z którą po
sporządzeniu aktu przez kierownika urzędu stanu cywilnego lub jego zastępcę, wszelkie
zmiany w akcie stanu cywilnego ograniczają się do aktualizacji na podstawie
określonych ustawowo dokumentów kształtujących stan cywilny osoby.
Utrzymując dotychczasowe regulacje przewidujące tryb administracyjny i sądowy dla
sprostowania i uzupełnienia aktu stanu cywilnego, zakłada się zmiany w tych
instytucjach. W zakresie sprostowania dotychczasowa ustawa wyróżnia dwie formy tej
czynności: tzw. „sprostowanie małe”, dokonywane przez kierownika urzędu stanu
cywilnego, gdy akt zawiera oczywisty błąd pisarski, oraz tzw. „sprostowanie duże”,
dokonywane przez sąd powszechny, gdy akt został błędnie lub nieściśle zredagowany.
Podstawowa zmiana w procedurze sprostowania polega na unifikacji dwóch
dotychczasowych trybów i wprowadzeniu wyłącznie jednej przesłanki do sprostowania,
a mianowicie sytuacji, gdy akt zawiera dane niezgodne z innymi dokumentami. Za
wprowadzeniem tej zmiany przemawiają dzisiejsze trudności, jakie pojawiają się przy
rozróżnieniu, kiedy akt zawiera wyłącznie oczywisty błąd pisarski, a kiedy jest on już
błędnie lub nieściśle zredagowany. Ujednolicając przesłanki do sprostowania, projekt
utrzymuje zasadę, że właściwy do dokonania tej czynności jest zarówno kierownik
urzędu stanu cywilnego, jak i sąd powszechny. Jednocześnie, mając na uwadze, że
nieracjonalne jest obecnie ograniczenie kompetencji kierownika urzędu stanu
cywilnego do prostowania wyłącznie błędów literowych czy ortograficznych,
rozszerzono jego właściwość. Zgodnie z art. 35 projektu ustawy akt stanu cywilnego
może zostać sprostowany na podstawie akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego
(możliwość sprostowania np. aktu urodzenia dziecka w oparciu o odpis aktu
małżeństwa znajdujący się w aktach zbiorowych aktu urodzenia rodzeństwa) lub
wcześniejszych aktów stanu cywilnego prowadzonych dla tej osoby albo zagranicznych

19







dokumentów stanu cywilnego, o ile stwierdzają one zdarzenie wcześniejsze i dotyczą
tej osoby lub jej wstępnych. Zaproponowane brzmienie przepisu jest również korzystne
dla obywateli, gdyż odformalizuje procedurę sprostowania aktu, zwalniając
wnioskodawców z prowadzenia postępowania sądowego w prostych sprawach.
Jednocześnie też rozszerzenie kompetencji kierownika urzędu stanu cywilnego do
sprostowania aktu nie powinno zmniejszyć mocy dowodowej aktu. Sprostowanie będzie
dokonywane tylko na podstawie wiarygodnych dokumentów przez osobę, która posiada
odpowiednie kwalifikacje i będzie dokonywane z urzędu lub na wniosek (art. 35 ust. 5
projektu ustawy). Sprostowanie każdego aktu stanu cywilnego będzie dokonywane
w formie czynności materialno-technicznej. Jeżeli z wnioskiem o sprostowanie wystąpi
osoba mająca w tym interes prawny lub prokurator bądź też sprostowanie będzie
dokonywane z urzędu, kierownik urzędu stanu cywilnego będzie zobowiązany do
powiadomienia osoby, której akt dotyczy, o złożonym wniosku o sprostowanie lub
zamiarze sprostowania. W trybie administracyjnym kierownik urzędu stanu cywilnego
będzie uzupełniał akt o wszelkie dane z wyłączeniem uzupełnienia aktu zgonu o datę
lub godzinę zgonu, które przekazuje się do wyłącznej kognicji sądów powszechnych.
Podstawą do uzupełnienia aktu będą, tak jak przy sprostowaniu, inne akty stanu
cywilnego czy akta zbiorowe, nie wyłączając zagranicznych dokumentów stanu
cywilnego. Ponadto analogicznie jak w przypadku sprostowania aktu stanu cywilnego,
uzupełnienie aktu będzie dokonywane w formie czynności materialno-technicznej.
Analogicznie jak przy sprostowaniu, będzie istniał obowiązek powiadomienia osoby,
której akt dotyczy, jeżeli czynność nie jest dokonywana na jej lub jej przedstawiciela
ustawowego wniosek.
W postępowaniach administracyjnych, zarówno w sprawach sprostowania, jak
i uzupełnienia aktu stanu cywilnego, żądanie osoby dokonania czynności materialno-
-technicznej będzie traktowane jako wniosek o odpis zupełny aktu stanu cywilnego
uwzględniającego wynik postępowania. Wydanie odpisu zupełnego będzie podlegało
opłacie skarbowej równej dotychczasowej opłacie za wydanie decyzji we wskazanych
sprawach. Jeżeli sprostowanie lub uzupełnienie w drodze czynności materialno-
-technicznej aktu małżeństwa będzie dokonywane na wniosek jednego z małżonków,
drugi małżonek zostanie powiadomiony o dokonanej czynności.

20







Kognicja sądu w sprawach sprostowania aktu stanu cywilnego będzie zastrzeżona do
przypadków, gdy kierownik urzędu stanu cywilnego na podstawie przedłożonych mu
dokumentów nie będzie mógł ustalić prawidłowych danych w akcie lub dokumenty te
nie będą wystarczające. W praktyce zatem sądy zostaną odciążone od rozstrzygania
w sprawach oczywistych, a obywatele od konieczności ponoszenia kosztów sądowych.
Natomiast sądowe uzupełnienie aktu zgonu będzie dokonywane w przypadku
konieczności uzupełnienia aktu zgonu o datę lub godzinę zgonu, o ile w karcie zgonu
nie będzie tych danych (art. 38 projektu ustawy). Powyższe będzie odpowiednikiem
ustalania przez sąd daty urodzenia dziecka nieznanych rodziców. Prowadzone obecnie
przez kierowników urzędu stanu cywilnego czasochłonne postępowania o uzupełnienie
aktu zgonu o datę lub godzinę zgonu nie pozwalają na wiarygodne ustalenie
rzeczywistej daty lub godziny zgonu z uwagi na brak wystarczających instrumentów do
prowadzenia takiego rodzaju postępowań. W praktyce bowiem pod kierunkiem
kierownika urzędu stanu cywilnego są wysuwane żądania ekshumacji zwłok,
przeprowadzania ich sekcji, przesłuchiwania dziesiątków świadków, prześledzenia
bilingów telefonicznych itp. Dla ustalenia daty zgonu niezbędne może być również
uzyskanie akt postępowania prokuratorskiego, akt sądowych, dokumentacji medycznej,
wykazu połączeń telefonicznych, które są udostępniane, co do zasady, na żądanie sądu
i prokuratora. Nawet jeśli ustalenie prawdziwej daty zgonu nie jest możliwe, sąd może
na podstawie stosownych domniemań oznaczyć chwilę śmierci z dokładnością do dnia
i godziny, czego jest pozbawiony kierownik urzędu stanu cywilnego. W efekcie sądy
i tak są obciążone tego rodzaju sprawami, a dla wnioskodawców oznacza to długotrwałe
postępowanie administracyjne, a potem sądowe. Ostatecznie zaś postępowania te nie
kończą się ustaleniem satysfakcjonującym wnioskodawców, oczekujących – głównie
dla potrzeb dziedziczenia – na precyzyjne określenie momentu zgonu, a nie najbardziej
prawdopodobne. W dalszej kolejności zwracają się więc oni o unieważnienie aktu
zgonu do sądu i ustalenie na nowo jego treści. Mając zatem na względzie, że większość
spraw o ustalenie daty lub godziny zgonu znajduje swój finał w sądzie, który ma
znacznie większe możliwości procesowe i dowodowe niż kierownik urzędu stanu
cywilnego, jest celowe, aby przeszły one pod właściwość sądów. Rozwiązanie to,
korzystne dla osób występujących o uzupełnienie aktu zgonu w omawianym zakresie,

21