Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

Uzasadnienie


Przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, ze zm.) przewidują
szczególny tryb wydawania orzeczeń osobom posiadającym orzeczenia Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych bez względu na datę ich wydania oraz orzeczenia Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego i organów orzeczniczych służb mundurowych wydane przed 1
stycznia 1998 r. W przypadku tego rodzaju orzeczeń powiatowy zespół ds. orzekania
o niepełnosprawności, na wniosek osoby zainteresowanej obowiązany jest wydać orzeczenie
o wskazaniach do ulg i uprawnień (tożsame zakresowo z orzeczeniem o stopniu
niepełnosprawności) w którym stopień niepełnosprawności określa się na podstawie
przedłożonych orzeczeń organów rentowych, a wskazania, o których mowa w art. 6b ust. 3
ustawy o rehabilitacji, ustala się stosownie do naruszonej sprawności organizmu
i ograniczeń funkcjonalnych uzasadniających korzystanie z ulg i uprawnień na podstawie
odrębnych przepisów. Od tak wydanego orzeczenia odwołanie nie przysługuje. Uchylenie
przedmiotowego przepisu wynika z tego, że jak podkreślają przedstawiciele organów
orzeczniczych, ten tryb wydawania orzeczenia nie odzwierciedla aktualnego zakresu
ograniczeń funkcjonalnych osoby orzekanej. Osoba orzekana posiada np. orzeczenie organu
rentowego o zaliczeniu jej do I grupy inwalidztwa wydane kilkanaście lat wcześniej, a ocena
stanu zdrowia i zakresu ograniczeń funkcjonalny dokonywana w tym trybie nie potwierdza
aktualnie u tej osoby takiego zakresu ograniczeń, który uzasadnia zaliczenie jej do znacznego
stopnia niepełnosprawności i to w dodatku na stałe (co wynika z orzeczenia organu
rentowego), do czego w świetle obowiązujących rozwiązań zawartych w art. 5a zespół
powiatowy jest zobligowany. Uchylenie przedmiotowego przepisu nie spowoduje
negatywnych konsekwencji dla osób, które w tym trybie chciałyby uzyskać orzeczenie
o stopniu niepełnosprawności, ponieważ mogą one występować o uzyskanie statusu osoby
niepełnosprawnej na ogólnych warunkach. Uchylenie przedmiotowego przepisu nie
spowoduje również negatywnych konsekwencji dla osób, które w tym trybie uzyskały
orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, ponieważ dotychczas wydane orzeczenia
zachowują ważność na okres na jaki zostały wydane.



Potrzebna określenia formuły organizacyjnej zespołów wojewódzkich wynika z faktu,
że zespoły te wydając orzeczenia o niepełnosprawności i o stopniu niepełnosprawności
będące decyzjami administracyjnymi, są organami administracji publicznej. W związku
z powyższym nie jest właściwa praktyka, zgodnie z którą zespoły te jako organy administracji
publicznej podporządkowane są lub znajdują się w strukturach organizacyjnych innych
komórek organizacyjnych urzędów wojewódzkich. Kierując się potrzebą zapewniani pełnej
transparentności ich działania niezbędne jest ich wyodrębnienie organizacyjne, co nie
wywołuje skutków finansowych i podporzadkowanie bezpośrednio wojewodzie.

Z kolei kierując się specyfiką działalności zespołów orzekających właściwym wydaje
się powierzenie zespołom wojewódzkim roli organu rozpatrującego skargi na działalność
zespołów powiatowych, zwłaszcza w sytuacji gdy skargi na działalność zespołów
wojewódzkich rozpatruje Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Uspójni to zatem
proces rozpatrywania skarg w ramach postępowania
o wydanie orzeczenia
o niepełnosprawności i o stopniu niepełnosprawności.


Zmiany zaproponowane w art. 6b ustawy o rehabilitacji podyktowane są szeregiem
różnych czynników. W konsekwencji zróżnicowania zakresu ograniczeń i sprawowanej
opieki, związanych z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, koniecznym jest dokonanie
podziału osób ze zniesioną możliwością zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych na
dwie grupy, wyrażone zmianą treści wskazania w tej materii zawartego w orzeczeniach,
celem lepszego dostosowania instrumentów pomocy jaka powinna być udzielana
w zależności od rzeczywistego zakresu potrzeb.

Analiza rozstrzygnięć podejmowanych przez sądy powszechne, do których
przysługuje odwołanie od orzeczenia zespołu wojewódzkiego wskazała, iż pojawiły się
wątpliwości dotyczące możliwości orzekania o więcej niż jednym stopniu
niepełnosprawności, co czyni takiego rodzaju rozstrzygnięcia niejasnymi z punktu widzenia
kwalifikacji osoby się nim legitymującej oraz możliwości odwoływania się od zawartego
w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności a nie wymienionego w przepisach ustawy
o rehabilitacji wskazania w zakresie zamieszkiwania w oddzielnym pokoju. Niektóre sądy
rejonowe w sytuacji złożenia odwołania tylko z tego tytułu uznawały się za niewłaściwe
w sprawie i przekazywały odwołanie do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, co
pozostaje w sprzeczności z przepisem art. 6c ust. 8 ustawy o rehabilitacji wskazującym
jednoznacznie, że od orzeczenia zespołu wojewódzkiego przysługuje odwołanie do sądu
pracy i ubezpieczeń społecznych. Proponowana nowelizacja służy zatem wyjaśnieniu
w sposób jednoznaczny tych wątpliwości. W jej następstwie nie powinno być już żadnych
wątpliwości co do tego, że orzeczenie o stopniu niepełnosprawności ustala wyłącznie jeden
stopień niepełnosprawności oraz, że od każdego orzeczenia zespołu wojewódzkiego
odwołanie przysługuje wyłącznie do sadu pracy i ubezpieczeń społecznych.


W celu uniknięcia rozbieżności pomiędzy orzeczeniami o niepełnosprawności
i o stopniu niepełnosprawności wydawanymi w różnym czasie, w okresie ważności
obowiązujących orzeczeń, konieczne jest wprowadzenie mechanizmu zapobiegającego
sytuacji, w której osoba niepełnosprawna legitymowałaby się więcej niż jednym orzeczeniem
o niepełnosprawności albo stopniu niepełnosprawności z innego tytułu niż zmiana stanu
zdrowia, co zostało ujęte w propozycji zapisu art. 6b ust. 7. Przedmiotowa sytuacja ma
miejsce w każdym przypadku, gdy ze względu na zmianę przesłanek materialno-prawnych
konieczne jest ponowne wydanie orzeczenia. Tego rodzaju sytuacja wystąpiła w związku ze
zmianą treści wskazania do karty parkingowej i wystąpi w każdej sytuacji zmiany treści lub
zakresu wskazań zawartych w orzeczeniu. Ze względu na fakt, że orzeczenie wydawane jest
w oparciu o aktualny zakres ograniczeń funkcjonalnych osoby orzekanej wynikających z jej
stanu zdrowia, to nie jest możliwym zastosowanie mechanizmu uzupełnienia decyzji,
ponieważ w konsekwencji prowadziłby on do wewnętrznej sprzeczności orzeczenia (aktualny
zakres ograniczeń pozwalający ustalić np. wskazanie nie potwierdzałby orzeczonego stopnia
niepełnosprawności).


Przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przewidują, że jeżeli Pełnomocnik Rządu do Spraw
Osób Niepełnosprawnych lub właściwy Wojewoda stwierdzi, stwierdzi, że istnieje
uzasadniona wątpliwość co do zgodności orzeczenia ze stanem faktycznym lub że orzeczenie
zostało wydane w sposób sprzeczny z przepisami dotyczącymi orzekania
o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności, może zwrócić się do właściwego
organu o stwierdzenie nieważności orzeczenia albo o wznowienie postępowania.
Stwierdzenie nieważności orzeczenia wiąże się z uznaniem, że nigdy nie zostało ono wydane,
co w sytuacji pobierania na podstawie takiego orzeczenia np. świadczeń rodzinnych
powoduje konieczność ich zwrotu. Tymczasem nieważność orzeczenia z reguły
spowodowana jest działaniem organów orzeczniczych a nie obywatela. Dlatego nie wydaje
się właściwym ponoszenie przez osoby orzekane konsekwencji wydania przez organy
orzecznicze orzeczeń niezgodnie ze stanem faktycznym w momencie orzekania,
w szczególności ze stanem zdrowia i zakresem ograniczeń funkcjonalnych osoby orzekanej.
Stąd propozycja zastąpienia dotychczasowych instrumentów nadzoru obejmujących
możliwość weryfikacji decyzji ostatecznych, możliwością zmiany nieprawidłowo wydanych
orzeczeń, co nie powoduje dla osoby orzekanej tak daleko idących konsekwencji.

Ze względu na specyfikę postępowania orzeczniczego, przejawiającą się m.in.
gromadzeniem danych o stanie zdrowia osób orzekanych oraz wydawaniem rozstrzygnięć
z ich wykorzystaniem, właściwym jest powierzenie prowadzenia czynności nadzorczych w tej
materii w stosunku do zespołów powiatowych zespołom wojewódzkim, które sprawują
nadzór nad postępowaniem zespołów powiatowych w ramach postępowania odwoławczego.
Pozwoli to na faktyczną realizację nadzoru instancyjnego i merytorycznego w imieniu
Wojewody, przez jeden podmiot, posiadający odpowiednią wiedzę specjalistyczną, co
niewątpliwie wpłynie pozytywnie także na jakość sprawowania nadzoru.

W związku z realizacją obowiązku przedstawiania kwartalnych sprawozdań przez
starostów oraz wojewodów zaproponowano zmianę ich formy przesyłania z papierowej na
elektroniczną w ramach funkcjonującego już Elektronicznego Krajowego Systemu
Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności. Usprawni i przyspieszy to cały proces
sprawozdawczy oraz obniży koszty jego realizacji w tym związane z przygotowaniem
sprawozdań, które w dużej mierze będą generowane przez sam system.

W związku z zamiarem ujęcia całości postępowania orzeczniczego w ramach systemu
EKSMOoN koniecznym jest wprowadzenie przepisu umożliwiającego gromadzenia w tym
systemie danych w zakresie stanu zdrowia, sytuacji społecznej, zawodowej i rodzinnej osób
orzekanych, które to dane już są gromadzone w ramach postępowania orzeczniczego ale
w formie papierowej.

Zmiana w art. 29 wiąże się z faktem zamieszczania w orzeczeniu
o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności, przez zespoły do spraw orzekania
o niepełnosprawności, jako symbolu przyczyny niepełnosprawności 12-C – całościowe
zaburzenia rozwojowe, który obejmuje swoim zakresem zaburzenia autystyczne. Zapewni to
wewnętrzną spójność rozwiązań systemowych na gruncie ustawy o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.


Określenie 6 miesięcznego terminu wejścia w życie proponowanych zmian umożliwi
właściwe przygotowanie zespołów orzekających oraz zaimplementowanie zmian do systemu
EKSMOoN, w którym realizowany jest przebieg procesów orzeczniczych.

Skala skutków finansowych projektowanego rozwiązania jest trudna do oceny -
jednakże można przyjąć, że będzie ona niewielka. Zasadniczym kosztem będzie dostosowanie
aplikacji SI EKSMOoN do proponowanych rozwiązań.


Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.