Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie granicy państwowej

2
tego zezwolenia, oraz obcy cywilny statek powietrzny, który przekroczył granicę państwową
niezgodnie z przepisami ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze lub umowami
międzynarodowymi, którymi RP jest związana, może być wezwany przez państwowy organ
zarządzania ruchem lotniczym do:
1) opuszczenia przestrzeni powietrznej RP;
2) odpowiedniej zmiany kierunku lub wysokości lotu;
3) lądowania na wskazanym przez ten organ lotnisku;
4) wykonania innych poleceń, mających na celu zaprzestanie naruszania przestrzeni
powietrznej.
2. W przypadku niezastosowania się do któregokolwiek z wezwań i poleceń, o których
mowa w ust. 1, obcy statek powietrzny może być:
1) przechwycony przez wojskowy statek powietrzny, zwany dalej "statkiem
przechwytującym". Przechwycenie polega na identyfikacji statku powietrznego,
nawiązaniu z nim łączności radiowej i kontaktu wzrokowego oraz naprowadzeniu go na
właściwy kierunek lub wysokość lotu albo wymuszeniu lądowania na wskazanym
lotnisku;
2) ostrzeżony strzałami ostrzegawczymi przez statek przechwytujący, a w przypadku
dalszego niestosowania się do wezwania – zniszczony;
3) zniszczony bez dokonania czynności, o których mowa w pkt 1 i 2, w sytuacji:
a) dokonywania zbrojnej napaści lub agresji przeciwko celom położonym na terytorium
RP,
b) gdy nie posiada załogi na pokładzie,
c) gdy wymagają tego względy bezpieczeństwa, a organ dowodzenia obroną
powietrzną, uwzględniając w szczególności informacje przekazane przez państwowy
organ zarządzania ruchem lotniczym, stwierdzi, że obcy statek powietrzny jest użyty
do działań sprzecznych z prawem, a w szczególności jako środek ataku
terrorystycznego z powietrza”.
Przepis ten dotyczy: 1) tylko statku obcego (zarówno cywilnego jak i wojskowego), 2)
zarówno użytego do działań sprzecznych z prawem, jak i nie użytego do takich działań, lecz
niewykonującego poleceń odpowiednich służb, 3) jeśli chodzi o statek cywilny – tylko tego,
który przekroczył granicę państwową (czyli startującego z zagranicy).
2.2. TK zakwestionował tylko środek polegający na zestrzeleniu w odniesieniu do
statku cywilnego.
3
TK zwrócił uwagę na to, że zgodnie z przepisami statek może być zniszczony gdy
wymagają tego „względy bezpieczeństwa” i jest „użyty do działań sprzecznych z prawem”. Są
to określenia niedookreślone. Może tu więc chodzić o bardzo szeroką (zbyt szeroką) gamę
zachowań. Narusza to zasadę poprawnej legislacji z art. 2 Konstytucji.
Ponadto, TK zauważył, że „Ustawodawstwo zwykłe zawiera powszechnie akceptowane
unormowania dopuszczające działania mogące skutkować odebraniem życia i to nie tylko dla
bezpośredniego ratowania życia własnego czy cudzego, ale też w innych sytuacjach. Dość
przypomnieć regulacje dotyczące stanu wyższej konieczności, obrony własnej czy użycia broni
przez funkcjonariuszy Policji i innych służb mundurowych”. Nie są one kwestionowane.
„Odrębnie należy jednak oceniać normy expressis verbis upoważniające państwo do
celowego i umyślnego pozbawienia życia człowieka – zwłaszcza jeżeli brak takiej
konieczności z punktu widzenia ochrony innych praw i wolności, albo jeżeli chodzi o osobę,
która swoim działaniem nie wywołała konieczności takiej reakcji. Z art. 38 Konstytucji,
zapewniającego każdemu prawną ochronę życia, wynika zatem m.in. zakaz wprowadzenia do
ustawodawstwa zwykłego kary śmierci, jak również innych instytucji, zakładających umyślne i
celowe pozbawienie człowieka życia przez organy państwa”.
Tymczasem, kwestionowany przepis pozwala zestrzelić samolot z pasażerami, już w
sytuacji dość ogólnikowych i ewentualnych zagrożeń bezpieczeństwa „naziemnego”. Nie
zachodzą jednak przesłanki umożliwiające ograniczenie prawnej ochrony życia, wynikające
z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
W końcu, ten ostateczny środek w zakresie, w jakim może być wymierzony
przeciwko znajdującym się na jego pokładzie osobom niebędącym agresorami, tj.
pozostałym pasażerom i personelowi, godzi niewątpliwie w ich godność osobową, o której
mowa w art. 30 Konstytucji.
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
Mając na uwadze konieczność wykonania postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 28 października 2008 r., kierując się brzmieniem jego sentencji oraz uzasadnieniem,
proponuje się, by w ustawie o ochronie granicy państwowej w art. 18b dokonać trzech zmian.
4
Pierwsza zmiana polega na pozostawieniu w ust. 2 samego dotychczasowego pkt 1.
Oznacza to, że zarówno do obcych statków cywilnych, jak i wojskowych będzie się stosowało
środek polegający na przechwyceniu.
Druga zmiana polega na pozostawieniu – w dodawanych ust. 2a i 2b –
dotychczasowych środków z pkt 2 i 3 w dotychczasowym ust. 2 (łącznie ze zestrzeleniem), ale
tylko w odniesieniu do obcych wojskowych statków powietrznych oraz statków cywilnych,
jeśli nie posiadają osób na pokładzie lub na pokładzie których znajdują się wyłącznie
zamachowcy.
Trzecia zmiana dotyczy ograniczenia podmiotów podejmujących decyzje w sprawie
zastosowania środków do Dowódcy Operacyjnego Sił Zbrojnych.
W konsekwencji zmieniono też odesłania w upoważnieniu do wydania rozporządzenia.
Jednocześnie, należy zwrócić uwagę, że w systemie prawa nadal pozostają normy
pozwalające m.in. stosować odpowiednie środki w ramach stanu wyższej konieczności oraz
wynikające z obrony koniecznej.
Jak zauważył TK, „jeżeli nawet można by usprawiedliwić, jako środek o charakterze
ultima ratio, zniszczenie w locie statku powietrznego użytego do przeprowadzenia zamachu
terrorystycznego, na którego pokładzie znajdują się wyłącznie zamachowcy, sami wybierający
śmierć po to, aby zabić innych, to w żadnym wypadku nie można narazić na pewną śmierć
pasażerów i członków załogi, którzy nie są agresorami, lecz ofiarami zamachowców”.
Stąd, projekt wyklucza możliwość zestrzelenia statku cywilnego na podstawie tych
szczególnych przepisów. Mogą one być stosowane tylko do statków wojskowych lub
cywilnych bez załogi i pasażerów lub wyłącznie z zamachowcami. Inne statki cywilne (także
polskie) mogą być jednak nadal zestrzeliwane na podstawie norm ogólnych.
4. Konsultacje
Opinię o projekcie przedstawił Minister Obrony Narodowej, Minister Spraw
Zagranicznych, Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, Dowódca Operacyjny Sił Zbrojnych.
Wszyscy poparli projekt. Dowódca Operacyjny SZ zgłosił kilka propozycji zmian w projekcie.
W większości wykraczały one jednak poza wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W
pierwszym czytaniu uwzględniono dwie z tych propozycji: 1)
utrzymano możliwość
zestrzeliwania statku cywilnego, jeśli nie posiada pasażerów i załogi na pokładzie lub na
pokładzie którego znajdują się tylko zamachowcy; 2) w celu przyśpieszenia i uproszczenia
5
procedury korzystania z i tak ograniczonych na skutek wyroku Trybunału środków – decyzje o
ich zastosowaniu pozostawiono w rękach Dowódcy Operacyjnego Sił Zbrojnych (pominięto
Ministra Obrony Narodowej).
5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Ustawa nie powoduje skutków finansowych dla budżetu państwa.
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 14 lipca 2010 r.

BAS-WAPEiM-1295/10



Pan Grzegorz Schetyna
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia prawna
w sprawie zgodności senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy o
ochronie granicy państwowej (przedstawiciel wnioskodawców: senator
Stanisław Gogacz) z prawem Unii Europejskiej



Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r., Nr 5, poz. 47
ze zmianami) sporządza się następującą opinię:


1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt ustawy ma na celu dostosowanie systemu prawa do postanowienia
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2008 r. (sygn. akt S 4/08),
dotyczącego ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy
państwowej (t. j. Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67). W postanowieniu tym
Trybunał Konstytucyjny zasygnalizował potrzebę podjęcia inicjatywy
ustawodawczej w sprawie dopuszczalności zniszczenia obcego cywilnego statku
powietrznego na podstawie art. 18b ust. 2 pkt 2 lub 3 ustawy o ochronie granicy
państwowej.
Proponowana nowelizacja przewiduje zatem trzy zasadnicze zmiany
dotyczące: przechwycenia obcego statku cywilnego i wojskowego, możliwości
zestrzelenia statku w określonej w ustawie sytuacji oraz ograniczenia
podmiotów podejmujących decyzję w tej sprawie do Dowódcy Operacyjnego
Sił Zbrojnych.
Proponowana nowelizacja ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia
ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Materia, której dotyczy projekt, nie jest objęta zakresem regulacji prawa
Unii Europejskiej.