Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw

5
„5. Przystąpienie przez ubezpieczonych, o których mowa w ust. 3, do otwartego funduszu
emerytalnego jest nieodwołalnym oświadczeniem woli o wyborze ubezpieczenia
emerytalnego na zasadach określonych dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 r, z
zastrzeżeniem ust. 6a.”.
b) dodaje się ust. 6a w brzmieniu:
„6a. Na pisemny wniosek członka otwartego funduszu emerytalnego, któremu Zakład wydał
decyzję o warunkowym wpisie do rejestru zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, fundusz rozwiązuje zawartą z tym członkiem umowę w terminie
nie dłuższym niż 10 dni roboczych od daty otrzymania tego wniosku. rodki zgromadzone
na rachunku członka w otwartym funduszu emerytalnym są niezwłocznie przekazywane
przez ten fundusz, za pośrednictwem Zakładu, na dochody Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych.”.

Art. 5
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od daty ogłoszenia, z wyjątkiem art. 1 pkt 2, art. 3
i art. 4 które wchodzą w życie z dniem 1 listopada 2006r.

6
Uzasadnienie

Aktualny stan prawny i potrzeba uchwalenia ustawy
W wyniku reformy systemu emerytalnego wprowadzonej w życie z dniem 1 stycznia
1999r. możliwość przechodzenia na wcześniejszą emeryturę, istniejąca w systemie
emerytalnym przed reformą, ulega stopniowej likwidacji. Zgodnie z obecnym stanem
prawnym począwszy od 1 stycznia 2008r. taką możliwość będą mieli jeszcze tylko górnicy
oraz pracownicy, którzy spełnili ustawowo określone wymogi stażowe przed końcem 1998r.
Możliwość taka ulega natomiast likwidacji w stosunku do wszystkich pozostałych
pracowników, zatrudnionych w warunkach szczególnych i szczególnym charakterze.
Gdy 17 grudnia 1998r. uchwalano ustawę o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych dla wszystkich – a więc ówczesnego rządu, partii koalicyjnych i
opozycyjnych jak również partnerów społecznych było oczywiste, że nowy system
emerytalny musi przewidywać rozwiązania przejściowe dla osób zatrudnionych w warunkach
szczególnych lub szczególnym charakterze i nie jest możliwe po prostu pozbawienie tych
osób, mających niekiedy kilkunastoletni staż pracy w takich warunkach, szczególnych
uprawnień emerytalnych. Ponieważ rozwiązanie tej kwestii i przygotowanie odpowiednich
rozwiązań prawnych było bardzo trudne i czasochłonne, związki zawodowe, w poczuciu
odpowiedzialności za reformę, zapewniającą długookresową stabilność systemu
emerytalnego, zaakceptowały swoisty kompromis, jaki zaproponował ówczesny rząd. W
efekcie w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
wprowadzono, w art. 24, następujące zapisy:
„2. Dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, z wyjątkiem ubezpieczonych mających
prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 32 - 34, 39, 40, 46, 48-50, 184 oraz w
art. 88 ustawy, o której mowa w art. 150 [Karta Nauczyciela], zostaną ustanowione emerytury
pomostowe.
3. Zasady, warunki i tryb ustanawiania emerytur, o których mowa w ust. 2, określi odrębna
ustawa.”
Przepisy te oczywiście nie mają charakteru normatywnego, lecz jedynie deklaratywny
– wyrażają w praktyce jedynie intencje ustawodawcy. Zgodnie natomiast z obecnym stanem
prawnym, począwszy od dnia 1 stycznia 2008r. prawie wszystkich pracowników czeka ten
sam los tj. konieczność pracy do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego (60 lat kobiety
i 65 lat mężczyźni), bez prawa do jakichkolwiek szczególnych rozwiązań emerytalnych. Jest

7
oczywiste, że taki stan wzbudza najwyższy niepokój wśród zainteresowanych pracowników –
a według danych Centralnego Instytutu Ochrony Pracy oraz rządu, przedstawianych w 2003 i
2004r., problem może dotyczyć ok. 1 mln. osób. Osoby te, wobec braku ustawy o
emeryturach pomostowych, czują się oszukane przez władzę publiczną, tracąc zaufanie do
państwa – także dlatego, że w 2005r. zostały uchwalone szczególne rozwiązania dla jednej z
grup zawodowych jaką są górnicy. Ten niepokój jest potęgowany także świadomością, że
przygotowanie koncepcji emerytur pomostowych jest zadaniem bardzo trudnym. Wystarczy
tylko wspomnieć, iż w okresie od 1999 do 2005r, a więc w ciągu 7 lat, projekt stosownej
ustawy został opracowany przez rząd tylko raz (w listopadzie 2004r.) a po skierowaniu tego
projektu do konsultacji z partnerami społecznymi rząd nie odważył się już nawet na podjęcie
jakichkolwiek rozmów na temat tego projektu.
Problematyka emerytur dla osób zatrudnionych przed końcem 1998r. w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze jest bardzo wrażliwa społecznie. Dotyczy to
najczęściej pracowników zatrudnionych w branżach przechodzących proces restrukturyzacji a
zainteresowani wielokrotnie nie mają poczucia stabilności swojego zatrudnienia, nawet w
perspektywie kilku miesięcy. Mają oni świadomość, że ich atrakcyjność na rynku pracy jest
ograniczona, nie tylko ze względu na ogólny poziom bezrobocia, ale także ze względu na
fakt, iż pracodawcy boją się zatrudniać osoby, mające staż pracy w warunkach szczególnych
lub w szczególnym charakterze, uważając ich z góry za osoby o gorszym stanie zdrowia niż
innych kandydatów.
Projektowana ustawa stanowi swoiste wypełnienie luki, jaka powstała w systemie
emerytalnym w związku z faktem, że dotychczas nie została uchwalona ustawa o emeryturach
pomostowych. Jej przyjęcie oznacza możliwość dalszego wdrażania reformy systemu
emerytalnego, w duchu spokoju społecznego, dialogu i braku konfliktów. Uchwalenie tej
ustawy likwiduje także ogromną niewiadomą dla kreatorów rozwiązań na rynku pracy. Jest
bowiem oczywiste, że brak wiedzy o terminach przechodzenia na emeryturę ok. 1 mln. osób
bardzo poważnie utrudnia prowadzenie polityki rynku pracy. Można także oczekiwać, że
szybsze przejście na emeryturę osób zatrudnionych w warunkach szczególnych i w
szczególnym charakterze pozwoli na uwolnienie wielu miejsc pracy dla młodego pokolenia,
w tym absolwentów. W wielu wypadkach będą to kadry lepiej wykształcone, wnoszące nowe
rozwiązania organizacyjne i kulturę pracy sprzyjającą rozwojowi i postępowi
technologicznemu.


8
Istota projektowanych rozwiązań
Celem projektowanej regulacji jest stworzenie możliwości uzyskania emerytury na
dotychczasowych zasadach (a więc w niższym wieku i wyliczanej według zasad określonych
w Dziale II Rozdziale 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych) wszystkim ubezpieczonym, którzy:
• przed dniem 1 stycznia 1999r. byli zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze,
• spełnią wymogi stażu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym
charakterze,
• urodzili się w latach 1949-1968,
• nie przystąpili (w 1999r.) do otwartego funduszu emerytalnego lub rozwiążą umowę z
funduszem na zasadach określonych w projektowanej ustawie, jeśli obecnie są
członkami funduszu.
Konsekwencją przyjęcia takich rozwiązań byłoby także uchylenie cytowanych
wcześniej zapisów, zawartych w art. 24 ustawy, a dotyczących emerytur pomostowych. W
praktyce oznaczałoby to więc zachowanie dla osób starszych (urodzonych w latach 1949-
1968), wykonujących pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze,
„starych” zasad emerytalnych a dla osób młodszych (urodzonych od 1969r.) przyjęcie
powszechnych reguł – a więc bez jakichkolwiek preferencji z tytułu rodzaju wykonywanej
pracy.
Projektowana ustawa zakłada utworzenie, w ramach Centralnego Rejestru
Ubezpieczonych, prowadzonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, rejestru
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Rejestr ten
powinien być tworzony sukcesywnie, od 1 listopada 2006r. a dane zawarte w rejestrze
powinny być jedyną podstawą do określania stażu pracy w warunkach szczególnych lub w
szczególnym charakterze począwszy od 1 stycznia 2008r. Do rejestru będą wpisywane nie
tylko bieżące okresy zatrudnienia, ale także okresy wcześniejsze – na podstawie dokumentacji
przedstawianej przez ubezpieczonych i ich pracodawców. Ten proces będzie przebiegał
analogicznie jak gromadzenie i składanie w ZUS dokumentacji potrzebnej do ustalenia
kapitału początkowego. Jest to rozwiązanie korzystne zarówno dla pracowników jak i dla
całego systemu. Pracownikom pozwala z dużym wyprzedzeniem zweryfikować
dokumentację, potwierdzającą pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym
charakterze, a w przypadku ewentualnych sporów skorzystać z drogi sądowej bez presji

9
czasu. Złożenie dokumentów w ZUS likwiduje także ryzyko przypadkowej utraty
dokumentacji przez byłego pracodawcę, co często występuje w przypadku dokumentów
niezbędnych do wyliczenia kapitału początkowego. Proponowaną w ustawie zasadę wpisu do
rejestru pracownika wykonującego aktualnie pracę w warunkach szczególnych i szczególnym
charakterze, z możliwością odwołania do sądu, należy uznać za dużo lepsze rozwiązanie niż
to które funkcjonuje obecnie – gdy pracownik dopiero w momencie zgłoszenia chęci przejścia
na emeryturę dostaje (lub nie) od pracodawcy dokument potwierdzający szczególny charakter
zatrudnienia. Z punktu widzenia kolejnych rządów założenie takiego rejestru będzie także
miało ogromne znaczenie. Rejestr ten będzie bowiem bardzo ważnym źródłem informacji,
ułatwiających planowanie wydatków w systemie ubezpieczeń społecznych a równocześnie
ułatwiających prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy. Obecnie rząd nie dysponuje
żadnym źródłem informacji, pozwalających na szacowanie ilości pracowników, którzy w
najbliższych kilku latach mogą przejść na wcześniejszą emeryturę w związku z pracą w
warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.
Projektowana ustawa koryguje rozwiązanie zawarte w art. 88 ustawy Karta
Nauczyciela. Zgodnie z obecnym stanem prawnym nauczyciele mogą, w okresie do końca
2007r., po spełnieniu warunków stażowych, określonych w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela,
przejść na emeryturę bez względu na wiek. Takie rozwiązanie w obecnym systemie należy
uznać za błędne, bowiem gwałtownie „wypycha” z rynku pracy znaczącą część nauczycieli.
Wielu nauczycieli stanęłoby w końcu 2007r. przed bardzo trudnym wyborem – czy skorzystać
z tego uprawnienia, przechodząc na emeryturę czy też podjąć decyzję o dalszej pracy (przez
okres kilku lub nawet kilkunastu lat) do osiągnięcia wieku o 5 lat niższego niż ustawowy wiek
emerytalny. Projektowana nowelizacja prowadzi do sytuacji, w której każdy nauczyciel, który
do końca 2007r. spełni dotychczasowe wymogi stażowe, będzie mógł przejść na emeryturę
bez względu na wiek, ale to on sam podejmie decyzje kiedy ten moment nastąpi i nie musi się
to zdarzyć przed końcem 2007r. Dla pozostałych nauczycieli urodzonych w latach 1949-1968
ustawa przewiduje w praktyce możliwość przejścia na emeryturę w wieku 55lat (kobiety) i 60
lat (mężczyźni).
Ustawa stwarza możliwość rozwiązania umowy z otwartym funduszem emerytalnym
(OFE) przez tych członków OFE, którzy zostali wpisani do rejestru zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – a więc tych, którzy potencjalnie
mogą mieć prawo do emerytury na zasadach określonych w art. 32 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Rozwiązanie umowy następuje na wniosek
członka, złożony nie później niż w ciągu 6 miesięcy od daty wpisu do rejestru zatrudnionych