Zakaz konkurencji: konsekwencje naruszenia

Przeczytaj także: Zakaz konkurencji: odszkodowanie to nie wynagrodzenie

Kara umowna

W razie naruszenia zakazu konkurencji ekspracodawca ma prawo dochodzić zwrotu pieniędzy wypłaconych tytułem odszkodowania oraz naprawienia szkody poniesionej w wyniku nielojalności byłego pracownika. To drugie może jednak okazać się kłopotliwe - czasami bowiem wysokość szkody jest najzwyczajniej w świecie trudna do oszacowania. Dlatego też, umowy antykonkurencyjne coraz częściej zawierają zapisy przewidujące kary umowne za złamanie ich postanowień.

Kara umowna w treści umowy o zakazie konkurencji jest rozwiązaniem zaczerpniętym z przepisów prawa cywilnego. Z przepisów K.p. nie wynikają bowiem reguły, na jakich powinien ponosić odpowiedzialność pracownik, który naruszył obowiązujący go po zakończeniu zatrudnienia zakaz konkurencji. Jest to o tyle zasadne, że art. 1 K.p. stanowi, iż Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a osoba związana umową antykonkurencyjną obejmującą okres po ustaniu stosunku pracy statusu pracownika już de facto nie posiada

Dlatego też znajduje tu zastosowanie art. 483 K.c. (w zw. z art. 300 K.p.), zgodnie z którym strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kary umownej) .

Możliwość stosowania zapisów o karze umownej w umowie o zakazie konkurencji początkowo była negowana. Ostatecznie jednak znalazła akceptację w orzecznictwie. I tak np., w orzeczeniu z 5 kwietnia 2005 r. (I PK 196/04, OSNP 2005, Nr 22, poz. 354) SN potwierdził, że w umowie antykonkurencyjnej po ustaniu stosunku pracy dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek naruszenia przez byłego pracownika zakazu konkurencji.

Analogiczne stanowisko skład orzekający zajął w wyroku z 10 października 2003 r. (I PK 528/02, OSNP 2004, Nr 19, poz. 336), w którym potwierdzono dopuszczalność zastrzeżenia kary umownej na rzecz byłego pracodawcy w razie niewykonania lub nienależytego wykonania przez byłego pracownika obowiązku powstrzymania się od działalności konkurencyjnej. W uzasadnieniu do tegoż wyroku SN wskazano również, że wysokość kary umownej powinna być jednak korygowana zasadami prawa pracy, zwłaszcza ryzyka podmiotu zatrudniającego i ograniczonej odpowiedzialności materialnej pracownika.

SN podnosi, że nie powinna być ona rażąco wyższa od odszkodowania należnego pracownikowi za powstrzymywanie się od zakazu konkurencji (por. wyrok SN z 27.1.2004 r., I PK 222/03). Jeżeli taka ona jest, to pracownik ma prawo domagać się jej zmniejszenia (por art. 484 § 2 K.c.).

Kara umowna przysługuje pracodawcy nawet wówczas, gdy okaże się, że nie poniósł on żadnej szkody na skutek złamania zakazu konkurencji. Tak też uważa SN, który w uchwale poszerzonego składu z 6 listopada 2003 r. (III CZP 61/03, OSNC 2004, Nr 4, poz. 69) stwierdził, że zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody i nadał tej uchwale moc zasady prawnej.